Dagroofvoëls
Voëls wat ander voëls, soogdiere of reptiele aanval, hulle doodmaak en dan vreet, word roofvoëls genoem. Daar is twee duidelik onderskeibare groepe roofvoëls: valke, arende en aasvoëls, wat dagroofvoëls genoem word omdat hulle in die dag bedrywig is; en die uile, wat as nagroofvoëls bekend staan omdat hulle hul prooi in die nag soek.
Die pragtigste en indrukwekkendste van dagroofvoëls is die arende, wat met hul onbevreesde blik en fiere houding tereg die naam "koning van die voëls" verdien. Party tropiese arende maak jag op ape, terwyl die breëkoparend en die Europese steenarend in uitsonderlike gevalle 'n skaaplammer sal opraap en daarmee die bloutes invlieg. Die valke en die hawikke is kleiner as die arende, maar party van hulle is uiters waaghalsig en blitsvinnig wanneer hulle hul prooi agtervolg. Voor die tyd van die geweer is valke dikwels geleer om voëls soos wilde-eende en duiwe te jag, en baie van die ryk mense in die Middeleeue het dan ook spesiaal 'n man, die valkenier, aangehou om hierdie voëls af te rig en hulle te beheer. Aasvoëls en kondors is ontaarde roofvoëls wat veral van aas leef, m.a.w., hulle vreet die vleis van diere wat deur 'n ander dier doodgemaak is of wat op natuurlike wyse gesterf het. Hulle is as't ware die vullis-opruimers van die natuur. Die grootkondor van Suid-Amerika is een van die grootste voëls wat vlieg.
Die witkruisarend
Die witkruisarend (Aquila verreauxi) is een van die opvallendste arende in Suid-Afrika en word dikwels met bergagtige of heuwelagtige omgewings geassosieer. Die witkruisarend het 'n baie wye verspreiding in Suid-Afrika, Tanzanië, Kenia en noordwaarts tot in die Midde-Ooste. Hierdie groot voël maak veral jag op dassies, maar gryp ook partykeer 'n tarentaal, 'n klein bokkie of 'n jong bobbejaantjie en voer dit die bloutes in. Die witkruisarend word beskerm. Onder abnormale omstandighede vang hulle partykeer skaaplammers, maar dit is uitsonderlik. Die arend bou sy nes op rotslyste of in 'n skeur in die loodregte wand van 'n berghang en dit is gewoonlik heeltemal onbereikbaar vir mense. Dieselfde nes word dikwels weer gebruik, hoewel die voël verskeie neste naby mekaar kan bou en hulle om die beurt gebruik. Gewoonlik word slegs een kuiken grootgemaak.
Valke
Die valke het lang, gepunte vere en is van die vinnigste voëls ter wêreld. Die mense van die Middeleeue het dikwels valke gevang en hulle dan geleer om op ander voëls jag te maak. Die duifvalk of slegvalk was die "edelman se valk", die boomvalk "die jongman se valk" en die steenvalkie of dwergvalkie die "dame se valk".
Rooivalk
Hierdie mooi klein valkie word oor die hele Suid-Afrika aangetref. Sy gewoonte om in die wind te draai en met vinnig-klappende vlerke op een plek roerloos in die lug te hang, maak dit maklik om hierdie voël in die lug uit te ken. Wanneer die voël so stil in die lug hang, is hy op die uitkyk vir veldmuise wat in die gras rondspeel. As hy 'n prooi sien, duik hy blitsvinnig grond toe en gryp die diertjie. Die rooivalkie is dus 'n baie nuttige voël vir die boer, en dit is nie minder as reg dat hulle beskerm word teen die bedreiging van uitwissing nie.
Boomvalk
Hierdie voël, wat ook in Suid-Afrika voorkom, is 'n trekvoël van Europa, en word dus net in die somermaande in Suid-Afrika gesien. Terwyl hulle hier is, maak hulle jag op insekte, veral rysmiere. Die boomvalkie gebruik dikwels die ou nes van 'n ander voël, gewoonlik die van 'n kraai, om in te broei.
Slegvalk
Die slegvalk is die sterkste en dapperste van alle valke. Soos by die meeste ander roofvoëls, is die wyfie groter as die mannetjie. Hierdie valke is in die Middeleeue gebruik vir die jag van wilde-eende en duiwe, maar in die natuur leef hulle veral van duiwe, wat hulle in die lug aanval en doodmaak. Die slegvalke is onder die min voëls wat oor die hele wêreld aangetref word, en hulle kom op elke vasteland behalwe Antarktika voor, van die trope tot die gebiede met permanente sneeu.
Paddavreters
Die roofvoëls in hierdie groep word in oop, gelyk gebiede met min bome aangetref. Hulle is slank, met lang sterte en gepunte vlerke, en hul kloue is nie so sterk soos dié van die arende en valke nie. Hulle vlieg laag oor die grond op soek na muise, molle, paddas en ander klein diertjies, waarop hulle dan skielik neerskiet om hulle te vang. In teenstelling met feitlik al die ander roofvoëls, maak hulle op die grond nes, gewoonlik in 'n digte bos of tussen riete, sodat hulle neste baie goed versteek is. By sommige van die paddavreters is daar 'n groot verskil in voorkoms tussen die mannetjie, wat blougrys van kleur is, en die wyfie, wat bruinerig is. By die bruinpaddavreter is daar nie 'n kleurverskil tussen die mannetjie en die wyfie nie. Die bruinpaddavreter kom in alle moerasagtige streke in Suid-Afrika voor, behalwe in Namibië en die Kalahari. Hulle vang waterrotte, paddas en jong voëls. Hulle bou hul neste in die middel van digte en lang riete.
Rooiborssperwer
Hierdie voël is taamlik algemeen in digte bosse en woude. Die voël vlieg vinnig tussen bome deur en vang klein voëltjies en ook insekte deur hulle te verras.
Wou
Die wou is 'n meester van die sweefvlug. Die voël sirkel in die lug met sy vlerke wyd uitgestrek, en hy kan maklik uitgeken word aan sy lang vlerke en diep gevurkte stert. Die geelbekwou of kuikendief is 'n baie bekende roofvoël in Suid-Afrika en kan maklik aan sy swawelstert uitgeken word.
Hawik
Die hawik is een van die grootste van die kortvlerkige valke en is in die valkejag gebruik vir die jag van eende, ganse en hase. Hierdie voël is uiters vining en lyk byna soos 'n groot sperwer. Die grootblouhawik is 'n eienaardige, groot valk met heldergeel wange, waarop daar geen vere groei nie. Hy verkies bosagtige streke van Suid-Afrika en leef hoofsaaklik van akkedisse en groot insekte.
Sekretarisvoël
Hierdie welbekende voël word byna 1,2 m hoog en lyk heeltemal anders as enige ander roofvoël. Die sekretarisvoël hou van 'n oop landskap en leef van die jag op klein diertjies en slange. Die voël se naam is afgelei van die stywe vere op sy agterkop, wat nogal baie lyk soos die vere wat sekretarisse toentertyd agter hulle ore gedra het, en die parmantige houding waarmee hy in die veld rondstap.
Witkraai-aasvoël
Die witkraai-aasvoël is een van die algemeenste aasvoëls en hy word oral in Afrika, ook in Suid-Afrika, en in die lande wat aan die Middellandse See grens, aangetref. Dit is ons kleinste aasvoël. In teenstelling met die ander soorte aasvoëls, het hy vere aan sy nek en agterkop.
Grootkondor
Die kondor van die Andesgebergte in Suid-Amerika is een van die grootste voëls wat kan vlieg, en sy vlerkspan is dikwels 3 m. Die kondor hou net in die berge, dikwels tot op hoogtes van 5 500 m. Hierdie voëls het besonder goeie #AANSTUUR oë en hulle sweef op geweldige hoogtes, waarvandaan hulle oor 'n groot gebied kan sien. Hulle leef nie net van aas nie, maar maak ook jag op lammers en ander klein diertjies. Amerikaanse aasvoëls en kondors lyk nes dié van die Ou Wêreld (waartoe ons eie inheemse aasvoëls ook behoort), maar hulle word in 'n aparte sub-orde geklassifiseer. Die kop van 'n Amerikaanse koningaasvoël word hierlangs afgebeeld.
Bronnelys
- Kennis, Volume 2, 1980, bl.233-235, ISBN 0-7981-0824-X