Beta Lyrae
Beta Lyrae
| ||||
| ||||
| Die ligging van Beta Lyrae (in die rooi sirkel). | ||||
| Sterrebeeld | Lier | |||
| Spektraaltipe | B7 Ve[1] + B[2] + ? + B7 V + ? + B2 + K3 V + G5 + G5 | |||
| Soort | Veelvoudige ster | |||
| Waarnemingsdata (Epog J2000) | ||||
| Regte klimming | 18h 50m 04.79525s[3] | |||
| Deklinasie | +33° 21′ 45.6100″[3] | |||
| Skynmagnitude (m) | 3,52[2] (3,25-4,36[4]) | |||
| B-V-kleurindeks | +0,00[5] | |||
| U-B-kleurindeks | -0,56[5] | |||
| Besonderhede | ||||
| Komponent 1 | β Lyr Aa1 | |||
| Massa (M☉) | 13,16 ± 0,3 | |||
| Radius (R☉) | 6 ± 0,2 | |||
| Ligsterkte (L☉) | 26 300 | |||
| Temperatuur (K) | 30 000 ± 2 000 | |||
| Komponent 2 | β Lyr Aa2 | |||
| Massa (M☉) | 2,97 ± 0,2 | |||
| Radius (R☉) | 15,2 ± 0,2 | |||
| Ligsterkte (L☉) | 6 500 | |||
| Temperatuur (K) | 13 300 | |||
| Eienskappe | ||||
| Ouderdom (jaar) | 23 miljoen | |||
| Veranderlikheid | β Lyr[4] | |||
| Ander name | ||||
| Sheliak, WDS 18501+3322[6] β Lyrae A: 10 Lyrae, AAVSO 1846+33, BD+33 3223, FK5 705, HD 174638, HIP 92420, HR 7106, SAO 67451/2 β Lyrae B: HD 174664, BD+33 3224, SAO 67453 | ||||
| ||||
Beta Lyrae (afgekort as β Lyr) is ’n veelvoudige ster in die sterrebeeld Lier (Lyra). Volgens parallaksmetings is dit sowat 960 ligjare van die Son af.
Die stelsel bestaan uit drie komponente: ’n driedubbele sterstelsel (Beta Lyrae A) en twee enkelstermetgeselle (Beta Lyrae B en C). Hulle is ook die A-, B- en C-komponente van ’n groter stelsel, wat WDS J18501+3322 genoem word. Dié het bykomende komponente bekend as WDS J18501+3322D, E en F.[6][7][8][9][10][11] Beta Lyrae A self bestaan uit ’n verduisterende dubbelster (Beta Lyrae Aa) en ’n enkelster (Ab). Die dubbelster se komponente word Beta Lyrae Aa1 (amptelik bekend as Sheliak, die stelsel se tradisionele naam)[12] en Aa2 genoem.
Name
[wysig | wysig bron]Die stelsel se Bayer-naam is "Beta Lyrae" en sy Flamsteed-naam "10 Lyrae". Die tradisionele naam, "Sheliak", kom van die Arabiese الشلياق šiliyāq of Al Shilyāk, een van die name van die sterrebeeld Lier in Islamitiese sterrekunde.[13]
In 2016 het die Internasionale Astronomiese Unie se sternaamwerkgroep (WGSN) die naam "Sheliak" vir die ster Beta Lyrae Aa1 goedgekeur[14] omdat hulle eiename aan individuele sterre toegeken het eerder as aan stergroepe.
Beta Lyrae Aa
[wysig | wysig bron]Beta Lyrae Aa bestaan uit ’n primêre ster van klas B7 II en ’n sekondêre metgesel wat ook waarskynlik van klas B is. Die primêre, dowwer ster was aanvanklik die ster met die grootste massa en dit het eerste uit die hoofreeks beweeg en ’n reusester geword. Dit het toe sy Roche-lob oorskry en baie van sy massa aan sy metgesel begin afstaan. Die sekondêre ster, wat nou ’n groter massa het, word omring deur ’n akkresieskyf vanweë dié materieoordrag.[2] Die skyf blokkeer die sekondêre ster van die Aarde af gesien en verlaag so sy skynbare magnitude, en daarom is dit moeilik om die spektraaltipe daarvan te bepaal. Die hoeveelheid massa wat tussen die twee sterre oorgedra word, is sowat 2 × 10-5 sonmassas per jaar, gelykstaande aan die Son se massa elke 50 000 jaar. Dit veroorsaak ’n toename in die wentelperiode van sowat 19 sekondes per jaar.[2] Die spektrum van Beta Lyrae toon emissielyne wat deur die akkresieskyf geskep word. Die skyf sorg vir sowat 20% van die helderheid van die stelsel.[2]
Veranderlikheid
[wysig | wysig bron]Die wentelvlak van die dubbelster is naby die gesigslyn van die Aarde af, en daarom verduister die twee sterre mekaar periodiek. Beta Lyrae se skynbare magnitude verander dus van 3,2 tot 4,4 oor ’n periode van 12,941 4 dae. Die sterre is so naby mekaar dat hulle nie deur optiese teleskope onderskei kan word nie en daarom vorm hulle ’n spektroskopiese dubbelster. In 2008 is die primêre ster en die akkresieskyf van die sekondêre ster vir die eerste keer apart waargeneem in die naby-infrarooi-H-band.[2]
Benewens die gereelde verduisterings toon die stelsel al hoe kleiner en stadiger wisselings in helderheid. Dit word vermoedelik veroorsaak deur veranderings in die akkresieskyf en gaan gepaard met wisselings in spektraallyne, veral emissielyne. Die wisselings is nie gereeld nie, maar vind plaas met ’n periode van 282 dae.[15]
Metgeselle
[wysig | wysig bron]Benewens die spektroskopiese dubbelster is verskeie ander metgeselle van Beta Lyrae aangeteken. Beta Lyrae B, op ’n hoekafstand van 45,7 boogsekondes, is van spektraalklas B7 V en het ’n skynbare magnitude van 7,2. Sy ligsterkte is sowat 80 keer dié van die Son en dit is ook ’n spektroskopiese dubbelster, met ’n periode van 4,348 dae.[16] Beta Lyrae C het ’n skynbare magnitude van 9,9 en ’n skeiding van 86 boogsekondes. Die Washington Double Star Catalog noem nog drie dowwe metgeselle met ’n skeiding van 2 boogminute.[17]
Komponente B en F is vermoedelik lede van ’n groep sterre om Beta Lyrae wat op dieselfde afstand is en saam beweeg. Die ander is toevallig in dieselfde gesigslyn.[18] Komponente E en F is albei chemies uitsonderlike sterre;[19] albei word in katalogusse as Ap-sterre aangedui, maar komponent F is vermoedelik ’n Am-ster.[18] Komponent C se helderheid wissel volgens waarnemings met meer as ’n magnitude, maar die soort veranderlikheid is nie bekend nie.
Die Gaia-ruimtetuig het die volgende data vir verskeie metgeselle verskaf:
| Komponent[20] | Spektraalklas | Magnitude (G) | Eiebeweging | Radiale snelheid (km/s) | Parallaks (mas) | Simbad | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| RK (mas/jr.) | δ (mas/jr.) | ||||||
| A[21] | B7 Ve | 3,25-4,36 | 1,569 ± 0,582 | -2,523 ± 0,594 | 2,20 ± 0,7 | 1,0851 ± 0,3398 | [6] |
| B[21] | B7 V | 7,19 | 4,373 ± 0,087 | -0,982 ± 0,098 | -14 ± 5 | 3,0065 ± 0,0542 | [7] |
| C[21] | B2 | 13,07 | -1,936 ± 0,024 | -1,824 ± 0,030 | ? | 0,2384 ± 0,0151 | [8] |
| D[21] | K3 V | 14,96 | -0,108 ± 0,062 | -17,792 ± 0,074 | ? | 0,8378 ± 0,0368 | [9] |
| E[21] | G5 | 9,77 | 1,649 ± 0,051 | 0,719 ± 0,053 | 1,4 | 1,6209 ± 0,0339 | [10] |
| F[21] | G5 | 10,10 | 1,258 ± 0,047 | -3,793 ± 0,052 | -16,83 ± 1,41 | 3,5222 ± 0,0307 | [11] |
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ Grzenia, B. J.; Tycner, C.; Jones, C. E.; Rinehart, S. A.; Van Belle, G. T.; Sigut, T. A. A. (2013). "Modeling Circumstellar Disks of B-type Stars with Observations from the Palomar Testbed Interferometer". The Astronomical Journal. 145 (5): 141. Bibcode:2013AJ....145..141G. doi:10.1088/0004-6256/145/5/141. hdl:2060/20130014485.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 Zhao, M. et al. (September 2008), "First Resolved Images of the Eclipsing and Interacting Binary β Lyrae", The Astrophysical Journal 684 (2): L95–L98, doi:10.1086/592146, Bibcode: 2008ApJ...684L..95Z.
- ↑ 3,0 3,1 van Leeuwen, F. (November 2007), "Validation of the new Hipparcos reduction", Astronomy and Astrophysics 474 (2): 653–664, doi:10.1051/0004-6361:20078357, Bibcode: 2007A&A...474..653V.
- ↑ 4,0 4,1 Samus, N. N.; Durlevich, O. V.; et al. (2009). "VizieR Online Data Catalog: General Catalogue of Variable Stars (Samus+ 2007-2013)". VizieR On-line Data Catalog: B/gcvs. Oorspronklik in: 2009yCat....102025S. 1. Bibcode:2009yCat....102025S.
- ↑ 5,0 5,1 Nicolet, B. (1978), "Photoelectric photometric Catalogue of homogeneous measurements in the UBV System", Observatory, Bibcode: 1978ppch.book.....N.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 "bet Lyr -- Eclipsing binary of beta Lyr type", SIMBAD (Centre de Données astronomiques de Strasbourg), http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=Beta+Lyrae, besoek op 2018-07-06.
- ↑ 7,0 7,1 "bet Lyr B -- Star", SIMBAD (Centre de Données astronomiques de Strasbourg), http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=WDS+J18501%2B3322B, besoek op 2018-07-06.
- ↑ 8,0 8,1 "bet Lyr C -- Star", SIMBAD (Centre de Données astronomiques de Strasbourg), http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=WDS+J18501%2B3322C, besoek op 2018-07-06.
- ↑ 9,0 9,1 "UCAC3 247-141831 -- Star", SIMBAD (Centre de Données astronomiques de Strasbourg), http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=WDS+J18501%2B3322D, besoek op 2018-07-06.
- ↑ 10,0 10,1 "BD+33 3222 -- Star", SIMBAD (Centre de Données astronomiques de Strasbourg), http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=WDS+J18501%2B3322E, besoek op 2018-07-06.
- ↑ 11,0 11,1 "BD+33 3225 -- Star", SIMBAD (Centre de Données astronomiques de Strasbourg), http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=WDS+J18501%2B3322F, besoek op 2018-07-06.
- ↑ "Naming Stars" (in Engels). IAU.org. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 11 April 2020. Besoek op 18 Junie 2018.
- ↑ Allen, Richard Hinckley (1899), "Star-names and their meanings", New York: 287, Bibcode: 1899sntm.book.....A, https://books.google.com/books?id=5xQuAAAAIAAJ&pg=PA287.
- ↑ "Bulletin of the IAU Working Group on Star Names, No. 1" (PDF). Besoek op 28 Julie 2016.
- ↑ Carrier, F.; Burki, G.; Burnet, M. (2002). "Search for duplicity in periodic variable Be stars". Astronomy and Astrophysics. 385 (2): 488. Bibcode:2002A&A...385..488C. doi:10.1051/0004-6361:20020174.
- ↑ Abt, Helmut A.; Jeffers, Hamilton M.; Gibson, James; Sandage, Allan R. (20 September 1961). "The Visual Multiple System Containing Beta Lyrae". The Astrophysical Journal. 135: 429. Bibcode:1962ApJ...135..429A. doi:10.1086/147282.
- ↑ Mason, Brian D.; Wycoff, Gary L.; Hartkopf, William I.; Douglass, Geoffrey G.; Worley, Charles E. (2001). "The 2001 US Naval Observatory Double Star CD-ROM. I. The Washington Double Star Catalog". The Astronomical Journal. 122 (6): 3466. Bibcode:2001AJ....122.3466M. doi:10.1086/323920.
- ↑ 18,0 18,1 Abt, H. A.; Levy, S. G. (1976). "Visual multiples. III. ADS 11745 (beta Lyrae group)". The Astronomical Journal. 81: 659. Bibcode:1976AJ.....81..659A.
- ↑ Skiff, B. A. (2014). "VizieR Online Data Catalog: Catalogue of Stellar Spectral Classifications (Skiff, 2009-2016)". VizieR On-line Data Catalog. Bibcode:2014yCat....1.2023S.
- ↑ "ADS 11745". Simbad. Centre de données astronomiques de Strasbourg.
- ↑ 21,0 21,1 21,2 21,3 21,4 21,5 Brown, A.G.A.; et al. (Gaia collaboration) (Augustus 2018). "Gaia Data Release 2: Summary of the contents and survey properties". Astronomy & Astrophysics. 616. A1. arXiv:1804.09365. Bibcode:2018A&A...616A...1G. doi:10.1051/0004-6361/201833051.
{{cite journal}}: Cite has empty unknown parameter:|displayauthors=(hulp)
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron]- Philippe Stee's homepage: "Hot and Active Stars Research"
- Kaler, James B., "SHELIAK (Beta Lyrae)", Stars (Universiteit van Illinois), http://stars.astro.illinois.edu/sow/sheliak.html, besoek op 2011-12-20
Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia
