Britse Oos-Indiese Kompanjie
Die Oos-Indiese Kompanjie (ook die Oos-Indiese Handelskompanjie, Engelse Oos-Indiese Kompanjie,[1] en toe die Britse Oos-Indiese Kompanjie)[2] was 'n vroeë Engelse aandelegeselskap[3] wat aanvanklik gevorm is vir die aangaan van handel met die Oos-Indiese handelstreek, maar waarvan die handel uiteindelik tot die Indiese subkontinent en China beperk was. As die vroegste van verskillende soortgelyk saamgestelde Europese Oos-Indiese Kompanjies, is die maatskappy 'n Engelse koninklike oktrooi toegeken, onder die benaming Goewerneur en Kompanjie van Koopmanne van Londen Handeldrywende in Oos-Indië, deur Elizabeth I op 31 Desember 1600.[4] Ná 'n mededingende Engelse maatskappy die monopolie van die Kompanjie uitgedaag het in die laat 17de eeu, het die twee maatskappye saamgesmelt in 1708 om die Verenigde Kompanjie van Koopmanne van Engeland Handeldrywende in Oos-Indië te vorm, algemeen voorgehou as die Eerbare Oos Indiese Kompanjie,[5] in Engels afgekort, HEIC;[6] die Kompanjie was in die volksmond bekend as die John Kompanjie,[7] en in Indië as Kompanjie Bahadoer (Hindoestanies: bahādur, "moedig"/"gesag").[8]
Die Oos-Indiese Kompanjie het hoofsaaklik handel gedryf in katoen, sy, indigo-kleurstof, salpeter, tee en, met China, in onwettige opium. Daarenteen het dit uiteindelik oor uitgebreide Indiese landstreke regeer, militêre gesag uitgeoefen en administratiewe funksies behartig, mettertyd tot uitsluiting van hul handelsoogmerke. Kompanjiebewind in Indië, effektief vanaf 1757 na die Slag van Plassey, het tot 1858 voortgeduur, toe, na afloop van die gebeure van die Indiese opstand van 1857, en onder die Regering van Indië Wet van 1858, die Britse Kroon direkte administrasie van Indië opgeneem het in die nuwe Britse Raj. Die Kompanjie self is uiteindelik ontbind op 1 Januarie 1874, na aanleiding van die Oos-Indiese Dividenduitkeringswet.
Die Kompanjie het vir lank oor 'n bevoorregte betrekking jeens die Engelse, en later die Britse regering beskik. Gevolglik, is dit dikwels spesiale regte en voordele toegestaan, insluitend handelsmonopolië en heffingvrystellings. Dit het besware onder hul mededingers ontlok, wat die Kompanjie se aanstelling as 'n onregverdige voordeel beskou het. Nogtans het die Kompanjie 'n invloedryke mag gebly in Indië vir 'n tydperk van oor die 200 jaar.
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ Encyclopædia Britannica 2008, "Oos-Indiese Kompanjie"
- ↑ 1. Columbia Encyclopedia 2007, "Oos-Indiese Kompanjie, Britse" Geargiveer 12 Februarie 2009 op Wayback Machine. 2. Marx, Karl (25 Junie 1853), "Die Britse bewind in Indië", New York Daily Tribune herpubliseer in Carter, Mia; Harlow (redakteurs), Barbara (2003), Ryksargiewe, Raleigh: Duke University Press. Pp. 802, ISBN 0822331640, http://books.google.com/books?id=13pyxO8o4moC&printsec=frontcover&source=gbs_summary_r&cad=0#PPA117,M1. Aanhaling (p. 118): "Ek sinspeel nie op Europese dwingelandy, wat op Asiatiese dwingelandy gevestig is deur die Britse Oos-Indiese Kompanjie nie, want dit verteenwoordig 'n meer drakoniese kombinasie as enige van die heilige monsters wat ons in die tempel van Salsette verskrik."
- ↑ Die Verenigde Oos-Indiese Kompanjie was die eerste om publieke aandele uit te reik.
- ↑ Die Register van Briewe en andere van die Goewerneur en Kompanjie van Koopmanne van Londen Handeldrywende in Oos-Indië, 1600–1619. Op bladsy 3, 'n brief geskryf deur Elizabeth I op 23 Januarie 1601 (Getuies of self te Westminster die xxiiijde van Januarie in die xliijde jaar van ons Bewind.) meld, Het die genoë om 'n lisensie te verskaf aan ons gemelde Onderdane om die gemelde seevaarte te onderneem, & vir die beter beskikking van hul voorneme vir vestiging van handel na & van die gemelde Oos-Indië Het by wyse van ons tres Pattents onder ons groot seël van Engeland gedateer te Westminster die laaste dag van Desember pasafgelope geïnkorporeer ons gemelde Onderdane by name die Goewerneur & Kompanjie van die koopmanne van Londen handeldrywend jeens die Oos-Indië, & in dieselde tres Pattents is hulle gegee die alleenhandel van die Oos-Indië vir die termyn van XVtien jare ...
- ↑ A. Oxford English Dictionary (Proefuitgawe, September 2008, benodig subskripsie) inskrywing vir "eerbare": "2b. Toegepas as 'n amptelike of beleefdheidstitel vir eer of onderskeiding." Gebruik: ... die voorvoegsel ‘Eerbare’ ... is ook kollektief op die Laerhuis toegepas; ... ook voorheen vir die Oos Indiese Kompanjie, ens. Voorbeelde: 1698 FRYER Acc. E. India & p. 38 "In betaling vir die Eerbare Oos-Indiese Kompanjie." B. Encyclopaedia Britannica 1911, "EERBARE (Fr. honorable, van Lat. honorabilis, eerwaardig), 'n aanspreekvorm of eretitel algemeen in die Verenigde Koninkryk, die Britse kolonies en die Verenigde State van Amerika.... Die epiteton is ook toegepas op die Laerhuis as 'n liggaam en op individuele lede tydens debat ('die eerbare lid vir X.'). Sekere ander korporatiewe liggame het, danksy tradisie of vergunning, die reg tot hierdie aanspreekvorm; as voorbeeld die Eerbare Ierse Vereniging, die "Hofherberge" (Eerbare Vereniging van die Binnetempel, en andere) en die Eerbare Artilleriekompanjie; die Oos-Indiese Kompanjie het ook die prefeks 'eerbare' . Die aanhef kan nié na willekeur deur korporatiewe liggame toegeëien word nie, soos bewys is in die geval van die Vereniging van Baronette, wie se aanvanklike benaming 'Eerbare' Vereniging op las prysgegee is." C. Birdwood, George (1891), Verslag oor Die Ou Rekord van die Indiëkantoor, Londen: W. H. Allen & Co., Limited, en te Kalkutta, http://books.google.com/books?id=m-WBAAAAIAAJ&pg=PA14&dq=Charter+of+1709+%22Honourable+East+India+Company%22&lr=&num=100&as_brr=1 Aanhaling (p. 14): "Die Engelse Kompanjie [Insluitend Die Algemene Vereniging geoktrooieerd deur Willem III, 3 September 1698] handeldrywend met die Ooste, algemeen genoem "die Nuwe Kompanjie," is geïnkorporeer deur Willem III, 5 September 1698; met oktrooi van krag tot 1714. Die bogenoemde Kompanjie van Koopmanne van Londen en die Engelse Kompanjie, is finaal geïnkorporeer onder die naam van "Die Verenigde Kompanjie van Koopmanne van Engeland handeldrywend in die Ooste [algemeen voorgehou as, "die Eerbare Oos Indiese Kompanjie"] in 1708-9."
- ↑ Hawes, Christopher J. (1996), Swak Betrekkinge: Die Vestiging van 'n Europese Samelewing in Brits-Indië, 1773-1833, Londen: Routledge. Pp. 217., ISBN 0700704256, http://books.google.com/books?id=d22WUEmG49IC&pg=PR13&vq=HEIC&lr=&source=gbs_search_r&cad=1_1 Aanhaling (p. xiii): "Afkortings: Eerbare Oos-Indiese Kompanjie (In Engels: HEIC)."
- ↑ Ride, Lindsay; Ride, May; Mellor, Bernard (1995), 'n Oos-Indiese Kompanjiebegraafplaas: Protestantse Begrafnisse te Macau, Hong Kong: Hong Kong University Press. Pp. 304, ISBN 9622093841, http://books.google.com/books?id=flbXWNoVraEC&pg=PA7& Aanhaling (p. 7): "In 1709 het die Kompanjie saamgesmelt met 'n wedywerende groep, wat in 1698 geoktrooieer is deur Willem III. Hierdie samesmelting het die naam geneem van 'Die Eerbare Oos-Indiese Kompanjie,' wat afgekort is vir algemene gebruik na 'die Eerbare Kompanjie' en selfs meer algemeen as John Kompanjie, totdat werksaamhede beëindig is in 1834, na hul monopolie in Britse handel met China beëindig is."
- ↑ Gandhi, M. K. (1997), Hind Swaraj en ander geskrifte, (Redaksie deur Anthony J. Parel) Cambridge en Londen: Cambridge University Press. Pp. 208., ISBN 0521574315, http://books.google.com/books?id=oc47gUOPZfcC&pg=PA39&dq=%22Company+Bahadur%22#PPA39,M1. Aanhaling (p.39): "... Hulle het oorspronklik na ons land gekom ten einde handel te dryf. Roep die Kompanjie Bahadoer in herinnering.† Wie het dit Bahadoer gemaak? Hulle het toendertyd nie die minste oorweging geskenk aan die vestiging van 'n koninkryk nie. Wie het die Kompanjie se amptenare bygestaan? Wie is in versoeking gebring deur hul silwer? Wie het hulle goedere gekoop? Geskiedenis is die getuie dat ons vir dit alles verantwoordelik was. ... †: 'die Kompanjie Bahadoer': 'n eretitel waaronder die Oos-Indiese Kompanjie by die Indiërs bekend was. 'Bahadoer' beteken moedig, magtig, soewerein."
