Deense kroon

Die Deense kroon (Deens: dansk krone, Faroëes: donsk króna, Groenlands: danskinut koruuni) is die geldeenheid van die Koninkryk van Denemarke. Die kroon is aan die Europese Unie se wisselkoersmeganisme gekoppel. In die Deense taal is die meervoud van krone, kroner. ’n Kroon bestaan uit 100 øre (øre word beide in die meervoud en enkelvoud so weergegee). Die ISO 4217-kode is DKK; die plaaslike afkorting is “kr.”. Soms word ook DKR of DKr opgemerk, hoewel dit nie amptelik erken word nie. Die geldeenheid staan in Afrikaans bekend as die “Deense kroon” (omrede krone letterlik “kroon” beteken in die Deense taal).

Geskiedenis

Tot met die laat 18de eeu was die kroon sowat 8 mark (rigsdaler) werd. ’n Nuwe kroon-stelsel is in Denemarke in 1873 bekendgestel. Dit het die Deense rigsdaler vervang teen ’n koers van 2 kroner = 1 rigsdaler. Die nuwe kroon-stelsel is as gevolg van die Skandinawiese Monetêre Unie bekend gestel, wat tot met die Eerste Wêreldoorlog sou voortduur. Die lande wat by die aanvang van die stigting betrek is, was Swede en Denemarke, met Noorweë wat eers twee jaar later sou aansluit. Dit het die kroon op ’n goudstandaard geplaas teen ’n koers van 2 480 kroon = 1 kilogram fyngoud.

Hierdie gemeenskaplike “kroon” tussen die drie lande het in Denemarke en Noorweë bekend gestaan as die “krone” en in Swede as die “krona” (albei name beteken “kroon” in Afrikaans). Na die afskaffing van die monetêre unie het nie een van die drie lande hul name verander nie.

Die Skandinawiese Monetêre Unie het in 1914 geëindig toe die goudstandaard afgeskaf is. Denemarke het tot die goudstandaard in 1924 teruggekeer, maar het dit permanent in 1931 verlaat. Tussen 1940 en 1945 wat die kroon gekoppel aan die Duitse Ryksmark. Na die Duitse besetting het ’n Britse pond teen 24 kroon gehandel, wat verminder is tot 19,34 (4,8 kroon / Amerikaanse dollar) daardie selfde jaar in Augustus. Binne die Bretton Woodstelsel het Denemarke se geld gedevalueer tot ’n koers van 6,91 kroon per Amerikaanse dollar. Ná verdere verswakking in 1967 was die koerse 7,5 kroon = 1 dollar en 18 kroon = 1 pond.

Verhouding teenoor die euro

Denemarke het by die Maastrichtse Verdrag onderhandel om sy geldeenheid te behou, terwyl die meeste ander lande van die Europese Unie die euro in 1999 aanvaar het. Die referendum omtrent die geldeenheid-kwessie het die voorstel om die euro te aanvaar, verwerp. Die Liberaal-Konserwatiewe regering van Anders Fogh Rasmussen wou aanvanklik nog ’n referendum aanvra in 2004, maar dit is laat vaar toe opnames getoon het dat die euro minder aansien van die burgers geniet het.

Die kroon is gekoppel aan die euro deur die ERM II, die Europese Unie se wisselkoersmeganisme. Voor die bekendstelling van die euro was die kroon gekoppel aan die Duitse mark, met die doel om die kroon van stabiliteit te verseker.

Munte

Munte van die kroon word deur die Deense Nasionale Bank uitgereik. Toe die geldeenheid bekendgestel is in die 1870, was dit gemunt in 1, 2, 5, 10 en 25 øre en 1, 2, 10 en 20 kroon. Die 1, 2 en 5 øre was in brons gemunt; die 10 en 25 øre, 1 en 2 kroon in silwer en die 10 en 20 kroon in goud. Die produksie van goue munte is in 1917 gestaak, so ook die silwermunte in 1919. Yster het brons vervang in 1918 en 1919. In 1920 is kopernikkel 10 en 25 øre bekendgestel, gevolg in 1924 deur aluminium-brons ½, 1 en 2 kroonmunte.

In 1941 is ’n 1, 10 en 25 øre van sink uitgegee en 2 en 5 øre van aluminium, waar laasgenoemde die volgende jaar ook in sink uitgegee is. Weens ’n gebrek aan metaal is die ½ kroon se produksie gestaak en die 2 kroon was tydens die Duitse besetting nie geslaan nie. Kopernikkel 10 en 25 øre munte is in 1946 heringestel, gevolg deur aluminiumbrons 2 kroonmunte die daaropvolgende jaar. In 1960 was die 5 kroonmunt uitgegee en die slaan van 2 kroonmuntstukke gestaak. 1 en 2 øre munte is in 1973 onttrek en 10 kroonmunte was in 1979 bekend gestel. 5 en 10 øre munte is in 1989 onttrek en is nie meer geldig nie. Tussen 1989 en 1992 is die 50 øre, 2 en 20 kroonmuntte bekend gestel en in 2008 is die 25 øre ongeldig verklaar.

Brugreeks

Die huidige ontwerpe van die Deense banknote sal tussen 2009 en 2011 vervang word. Die nuwe tema is Deense brûe. Die ontwerpproses van die nuwe note is in 2006 deur die Deense Nasionale Bank van stapel gestuur.

2009-reeks
Waarde	Afmetings	Hoofkleur		Omskrywing			Datum van
Voorkant				Agterkant	Watermerk	eerste druk	uitreik
50 kroon	125 × 72 mm		Pers	Sallingsundbrug	Skarpsalling houer	Geldeenheid en Vikingskip van Skuldelev in Roskildefjord	2009	11 Augustus 2009
100 kroon	135 × 72 mm		Oranje	Ou Klein Gordelbrug	Hindsgavldolk		2010	4 Mei 2010
200 kroon	145 × 72 mm		Groen	Knippelsbro	Langstrup gordelplaat		2010	19 Oktober 2010
500 kroon	155 × 72 mm		Blou	Dronning Alexandrines Bro	Keldby bronsemmer		2011	15 Februarie 2011
1000 kroon	165 × 72 mm		Rooi	Groot Gordelbrug	Trundholm sonstrydwa		2011	24 Mei 2011