Demetrios Tsafendas
Demetrios Tsafendas | |
|---|---|
 | |
| Gebore | 14 Januarie 1918 |
| Sterf | 7 Oktober 1999 |
| Nasionaliteit |  Mosambiek |
| Bekend vir | sluipmoord op die Eerste Minister van Suid-Afrika, Hendrik Verwoerd |
| Ouer(s) | Michaelis Tsafendakis en Amelia Williams |
Demetrios Tsafendas (Lourenço Marques (Maputo), 14 Januarie 1918 – Pretoria, 7 Oktober 1999) was 'n Mosambieker wat die Suid-Afrikaanse Eerste Minister Hendrik Verwoerd, op 6 September 1966 vermoor het.
Kinderjare
[wysig | wysig bron]Tsafendas is buite die eg gebore, die kind van 'n Griekse skeepsleweransier, Michaelis Tsafendakis van Candia, Kreta en sy diensmeisie Amelia Williams, wat 'n wit vader en Swazi-moeder gehad het.[1] Hy bring die eerste sewe jaar van sy lewe in Alexandrië, Egipte deur, in die sorg van sy Griekse ouma, Katerina Tsafendakis, wat hom die troetelnaam "Mimis" gee. In 1925 word hy teruggebring na Mosambiek om by sy vader en stiefma, Marike Tsafendakis in Laan van 24 Julie, Lourenço Marques te woon. In Lourenço Marques woon hy 'n Portugese Katolieke skool by.
Op negejarige ouderdom word hy na 'n kosskool in Middelburg in die destydse Transvaal gestuur. Hoewel Tsafendas as kind onbewus is van sy gemengde afkoms, beleef hy homself as anders en op kosskool word hy ook op 'n geleentheid deur wit skoolmaats as 'n kleurling uitgejou. Na vier jaar op skool in Middelburg vorder hy slegs tot standerd 4 en daar word besluit dat hy na Mosambiek moet terugkeer. Daar woon hy 'n Portugese sendingskool by. Hy word egter na 18 maande uit die skool gehaal as gevolg van vrese dat sy woedeuitbarstings gevaar inhou vir sy medeskoliere. Sy vader doen intussen aansoek om na die Unie van Suid-Afrika te immigreer en begin met voorbereidings in Pretoria. In die tydperk word hy deur sy stiefma, Marike, op aanbeveling van 'n dokter medisyne vir wurms toegedien. Dit veroorsaak dat hy 'n lintwurm van meer as twee meter uitskei. Teen Tsafendas se wil en tot sy groot ontsteltenis, spoel sy die lintwurm weg. Tsafendas wou blykbaar hê die dokter moet die lintwurm ondersoek en seker maak die wurm se kop is uit sy liggaam.[2]
Tsafendas word nie saamgeneem toe die res van sy gesin na Pretoria verhuis nie. In Lourenço Marques hou Tsafendas hom besig met werk by 'n boekekiosk by 'n mnr. Sideris. Tydens 'n onwelkome besoek aan die Sideris-huishouding lap mev. Sideris vir die eerste keer die waarheid oor Amelia Williams (Tsafendas se moeder), en daarmee sy gemengde afkoms, uit.
Tsafendas doen in Augustus 1935 en weer in April 1936 onsuksesvol aansoek by die Unie se konsulaat vir toestemming om sy familie in Suid-Afrika te besoek. Geen redes is vir die weiering verskaf nie.
Volwasse lewe
[wysig | wysig bron]In 1936 kom Tsafendas Suid-Afrika onwettig op 'n goederetrein binne. Hy woon vir 'n kort rukkie by sy familie in Pretoria voor hy na Hillbrow in Johannesburg verhuis waar hy aanvanklik by verskillende kafees werk. In Johannesburg toon hy belangstelling in politieke vraagstukke en woon kommunistiese byeenkomste by. Hy word na 'n ruk na Mosambiek gedeporteer.
In Lourenço Marques doen hy los werkies tot hy in 1937 by Imperial Airways werk kry as 'n tolk in die Quelimane-provinsie in die noorde van Mosambiek waar 'n nuwe lughawe gebou is. Terug in Lourenço Marques doen hy in 1938 twee keer onsuksesvol aansoek om na Suid-Afrika terug te keer. Hy kom die land weer onwettig binne maar meld hom in 1939 in Johannesburg by die polisie aan en nadat hy 'n boete betaal het, kry hy 20 maande later verblyfreg in Suid-Afrika. In die begin van 1942 doen hy suksesvol aansoek om Portugese en Griekse paspoorte. Op 12 Junie 1942 vertrek hy aan boord die Eugenie Livanos uit Kaapstad na Kanada. Daar word hy in die omgewing van Montreal in hegtenis geneem. Hy ontsnap na die VSA waar hy weer eens gearresteer word. In Boston beland hy vir die eerste keer weens sielkundige probleme in 'n hospitaal. Hy bevind hom uiteindelik vir vier jaar van die Tweede Wêreldoorlog in Amerika en ter see waar hy as seeman by die handelsvloot werk.[3] In 1947 word Tsafendas uit die VSA na Griekeland gedeporteer.[3]
Hy bring twee jaar in Griekeland deur voor hy per skip na Frankryk vertrek en van daar deur Spanje na Portugal reis. In Portugal word sy Portugese burgerskap bevestig maar hy word in hegtenis geneem omdat hy nooit militêre diensplig gedoen het nie. Na sy vrylating bring hy 'n jaar in Lissabon deur voor hy per skip na Mosambiek terugkeer. Hy is ondertussen daar as 'n ongewenste persoon verklaar en kan die land nie wettig binnekom nie. Deur voor te gee dat hy ernstige maagpyn het, slaag hy wel daarin om die land binne te kom. In Griekeland en in Portugal skryf hy briewe aan die Suid-Afrikaanse owerhede om toestemming te kry om na die land terug te keer.
In Januarie 1952 moet hy weer na Portugal terugkeer. Daar is hy meestal in hospitale of in die tronk in Aljube en Fort Caxias. Later land hy in Duitsland in die Oschsenkliniek en vertrek op 'n stadium na Engeland waar hy byeenkomste van die anti-apartheidsbeweging bywoon. Na hospitalisasie in Engeland word hy na Duitsland gedeporteer. Uit Duitsland vertrek hy per trein na Alexandrië waar hy weer gearresteer word. Hy word deur die Rooi Kruis na Libanon gestuur en van daar swerf hy na Jordanië, Sirië en Turkye. Hy leer Turks en gee in Istanboel klasse in Engels.
Hy keer na Portugal terug, en nadat sy vader op 14 Februarie 1962 sterf, beantwoord sy stiefmoeder een van sy briewe. Hoewel die Suid-Afrikaanse regering hom steeds 'n visum weier, verkry hy in Augustus 1963 amnestie van Mosambiek wat hom in staat stel om na Lourenço Marques te reis. Marike Tsafendakis besoek hom daar en nadat hy 'n tydelike verblyfpermit kry, kom hy op 4 November 1963 saam met haar en sy stiefbroer Victor Suid-Afrika per motor binne.
Hy woon nie lank by sy familie in Pretoria voor hy verder reis nie. In Rhodesië besoek hy sy stiefsuster Katerina voor hy na Malawi gaan. Hy keer na Rhodesië terug waar hy teruggestuur word na Mosambiek nadat sy visum verval het. Na 'n voorval waarin hy hom uitlaat teen die koloniale bestuur in Mosambiek en van die Verenigde State van Mosambiek en 'n Reënboog van Rasse praat, word hy deur 'n agent van De Polícia Internacional e de Defesa do Estado (PIDE) in hegtenis geneem. Daar word egter besluit dat Tsafendas nie gevaar inhou nie en hy word na 'n paar maande vrygelaat. Op 8 Maart 1965 kom hy per skip van Beira in Durban aan en word hy weer die land binnegelaat. Hy kry vir kort rukkies werk by die Suid-Afrikaanse Spoorweë in Durban en Fraser & Chalmers in Mandini. Terwyl hy by Fraser & Chalmers werk, is hy betrokke in 'n mesgeveg met 'n ander Griek, Nikos Vergos.
In Mandini ontvang Tsafendas 'n brief van 'n bruin vrou, ene Helen Daniels, 'n lid van die Christian Church waarby Tsafendas ook in Griekeland betrokke geraak het. Sy nooi hom uit om Kaap toe te kom. Hy vertrek die volgende dag reeds en bly vir 6 weke by die vroom bruin gesin in Bellville-Suid. Onder Apartheid is Tsafendas soos alle ander Suid-Afrikaners amptelik volgens ras geklassifiseer. Ten spyte van sy gemengde afkoms is hy as wit geklassifiseer. Terwyl hy by die Danielse aanbly doen Tsafendas aansoek om herklassikasie as 'n kleurling. Sy rasseklassifikasie sou later deurslaggewend wees in die sluipmoord op Verwoerd aangesien slegs blankes toegelaat is om in die parlement te werk. In die tydperk woon hy gereeld byeenkomste van die Christian Church by.
In November 1965 doen hy in Kaapstad by die Amerikaanse konsulaat aansoek om $100 000 in skadevergoeding omdat hy na Griekeland eerder as Suid-Afrika gedeporteer is. Hy het daarop aangedring dat Suid-Afrika sy land van herkoms is.[3]
Vroeg in 1966 kry hy werk by die Marine Diamond Corporation en werk vir twee maande op 'n baggerboot naby die monding van die Oranjerivier. Hy word egter in April weer ontslaan na mediese klagtes. In Julie 1966 doen hy suksesvol aansoek om as 'n tydelike bode in die parlement te werk. Hy begin op 1 Augustus 1966 in die parlement werk. Hy werk in die persgalery en sy pligte sluit in om koffie en tee aan parlementslede te bedien en dokumente tussen verskillende kantore in die parlement te dra. Hy was blykbaar nie 'n baie goeie bode nie en daar is op 'n stadium oorweeg om hom af te dank.[4]
Sluipmoord op Verwoerd
[wysig | wysig bron]
Om 14:10 op 6 September 1966 steek Tsafendas Suid-Afrika se Eerste Minister, Hendrik Frensch Verwoerd, die sogenaamde argitek van Apartheid, tydens 'n parlementêre sitting dood.[5] Die idee van die moord het oënskynlik begin vorm aanneem toe Tsafendas in die parlement begin werk het. In hierdie tydperk het Tsafendas met die bemanning van die Eleni in die Kaapstadhawe bevriend geraak en 'n vuurwapen by een van hulle gekoop. Toe die gaspistooltjie onvoldoende blyk te wees, koop hy op die oggend van 6 September twee dolke by verskillende winkels naby die parlement. Terwyl Verwoerd sy plek in die parlement inneem, steek hy hom vier keer voordat parlementslede hom van die eerste minister afgetrek kry. Dr Matthys Venter, 'n NG predikant en parlementslid vir Kimberley, slaag daarin om die dolk uit Tsafendas se hande te kry en plaas dit op die voorsitter van die parlement se tafel.
Sien ook
[wysig | wysig bron]Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ Litnet [1] Geargiveer 6 November 2005 op Wayback Machine A quest for Mimis, besoek op 17 Mei 2006
- ↑ Henk van Woerden, Domein vol Glas
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Department of State [2] FOREIGN RELATIONS OF THE UNITED STATES 1964–1968, Volume XXIVAfrica, Washington, DC, Memorandum From Edward Hamilton of the National Security Council Staff to the President's Special Assistant (Rostow), besoek op 20 Mei 2006
- ↑ Litnet [3] Geargiveer 4 April 2005 op Wayback Machine Die vermensliking van ’n sluipmoordenaar. Die blootlê van ’n ontmenslikende stelsel, Harald Pakendorf, besoek op 21 Mei 2006
- ↑ [4] Geargiveer 27 September 2007 op Wayback Machine New Statesman, 27 Maart 2000, deur Jon Robins, besoek op 21 Mei 2006
