Geneties gemanipuleerde organisme
|
|
Vrywaring: Die mediese inligting verskaf op Wikipedia dien slegs as 'n riglyn en dra geen waarborg van feitelike korrektheid nie. Enige vrae of klagtes oor u persoonlike gesondheid behoort na 'n dokter verwys te word. |
| Deel van 'n reeks oor |
| Genetika |
|---|
 |
| Inleiding tot die genetika |
| Geneties gemanipuleerde organismes |
| Geskiedenis en regulering |
| Prosese |
|
| Toepassings |
| Twispunte |
'n Geneties gemanipuleerde organisme (GGO) is enige organisme waarvan die genetiese materiaal met behulp van genetiese ingenieurswese tegnieke verander is. Die presiese definisie van 'n geneties gemodifiseerde organisme en wat genetiese ingenieurswese uitmaak, wissel, en die algemeenste is 'n organisme wat verander word op 'n manier wat nie natuurlik voorkom deur paring en / of natuurlike rekombinasie nie.[1][2][3] 'n Groot verskeidenheid organismes is geneties gemodifiseer (GG), van diere tot plante en mikro-organismes. Gene is binne dieselfde spesie en na ander spesies oorgedra (wat transgeniese organismes skep). Nuwe gene kan by die organisme gevoeg word, of gene wat reeds in die organisme teenwoordig is, kan verbeter, verander of verwyder word.
Proses
[wysig | wysig bron]Die skepping van 'n geneties gemanipuleerde organisme is 'n meerstapproses. Genetiese ingenieurs moet die geen wat hulle wil plaas in die gasheerorganisme isoleer en dit kombineer met ander genetiese elemente, insluitend 'n promotor en terminator-streek en dikwels 'n selekteerbare merker. Daar is 'n aantal tegnieke beskikbaar om die geïsoleerde geen in die gasheergenoom in te plaas. Die verbetering van genoomredigeringstegnieke, veral CRISPR (saamgevoegde gereelde-interspasie kort palindromiese herhalings), het die produksie van GGO's baie eenvoudiger gemaak.
Eerste GGO's
[wysig | wysig bron]Herbert Boyer[4] en Stanley Cohen[5] het in 1973 die eerste geneties gemodifiseerde organisme gemaak, 'n bakterie wat weerstandig is teen die antibiotikum kanamisien. Die eerste geneties gemodifiseerde dier, 'n muis, is in 1974 geskep deur Rudolf Jaenisch,[6] en die eerste plant is in 1983 geproduseer. In 1994 is die Flavr Savr-tamatie[7] vrygestel, die eerste gekommersialiseerde geneties gemodifiseerde voedsel. Die eerste geneties gemodifiseerde dier wat gekommersialiseer is, was die GloFish[8] (2003) en die eerste geneties gemodifiseerde dier wat vir voedselgebruik goedgekeur is, was die AquAdvantage-salm[9] in 2015.
Bakterië
[wysig | wysig bron]Bakterië is die maklikste organismes om te vervaardig en is gebruik vir navorsing, voedselproduksie, suiwering van industriële proteïene (dwelmmiddels ingesluit), landbou en kuns. Swamme is met dieselfde doelwitte ontwerp. Virusse speel 'n belangrike rol as vektore om genetiese inligting in ander organismes in te voeg. Hierdie gebruik is veral belangrik vir menslike geenterapie. Daar is voorstelle om die virulente gene van virusse te verwyder om entstowwe te skep. Plante is ontwerp vir wetenskaplike navorsing, om nuwe kleure in plante te skep, entstowwe te lewer en verbeterde gewasse te skep. Geneties gemodifiseerde gewasse is in die openbaar die mees kontroversiële GGO's. Die meerderheid is ontwerp vir onkruiddoderverdraagsaamheid of weerstand teen insekte. "Golden Rice"[10] is vervaardig met drie gene wat die voedingswaarde daarvan verhoog. 'n Ander vooruitsig vir GG-gewasse is bioreaktors vir die produksie van bio-farmaseutiese produkte, biobrandstof of medisyne.
Diere
[wysig | wysig bron]Diere is oor die algemeen baie moeiliker om te transformeer en die oorgrote meerderheid is nog in die ondersoekstadium. Menslike proteïene wat in soogdiere uitgedruk word, is waarskynlik meer soortgelyk aan hul natuurlike eweknieë as wat in plante of mikroörganismes uitgedruk word. Vee word aangepas met die doel om ekonomiese eienskappe soos groeitempo, vleisgehalte, melksamestelling, siektebestandheid en oorlewing te verbeter. Geneties gemodifiseerde visse word gebruik vir wetenskaplike navorsing, as troeteldiere en as voedselbron. Genetiese ingenieurswese is voorgestel as 'n manier om muskiete, 'n vektor vir baie dodelike siektes, te beheer. Alhoewel menslike genterapie nog steeds betreklik nuut is, is dit gebruik om genetiese afwykings te behandel.[11]
Besware
[wysig | wysig bron]Daar is baie besware teen die ontwikkeling van GGO's, veral die kommersialisering daarvan. Veel hiervan behels GG-gewasse en of voedsel wat daaruit geproduseer word, veilig is en watter uitwerking dit op die omgewing sal hê. Ander kwessies is die objektiwiteit en noukeurigheid van regulerende owerhede, besoedeling van nie-geneties gemanipuleerde voedsel, die beheer van voedselvoorsiening, patentering van lewe en die gebruik van intellektuele eiendomsregte. Alhoewel daar 'n wetenskaplike konsensus is dat voedsel wat tans uit GG-gewasse beskikbaar is, geen groter risiko vir menslike gesondheid inhou as konvensionele voedsel nie, is GG-voedselveiligheid 'n toonaangewende probleem by kritici. Genestroom, impak op nie-teiken organismes en ontsnapping word as die grootste omgewingsprobleme beskou. Lande het regulerende maatreëls aangeneem om hierdie probleme te hanteer. Daar is verskille in die regulering vir die vrystelling van GGO's tussen lande, met 'n paar van die belangrikste verskille tussen die VSA en Europa. Een van die belangrikste kwessies rakende reguleerders is of GG-voedsel gemerk moet word en die status van geengeredigeerde organismes.
GGO's in Suid-Afrika
[wysig | wysig bron]Die Suid-Afrikaanse regering het 'n beleidsdokument rakende enige aktiwiteite wat GGO's behels.[12] Sedert 1999 word aktiwiteite wat GGO's behels gereguleer kragtens die Wet op Geneties Gemanipuleerde Organismes, 1997 (Wet No.15 van 1997). Die wet word in die Departement van Landbou, Bosbou en Visserye toegepas. Die Suid-Afrikaanse wetgewing is ook in lyn met die Cartagena-protokol oor bioveiligheid, wat 'n protokol is wat voortspruit uit die Konvensie oor Biologiese Diversiteit. Die doel van die Cartagena-protokol oor bioveiligheid is “om by te dra tot die versekering van 'n voldoende beskermingsvlak op die gebied van die veilige oordrag, hantering en gebruik van lewende gemodifiseerde organismes (geneties gemodifiseerde organismes in die SA konteks) as gevolg van biotegnologie wat nadelig gevolge kan hê vir die bewaring en volhoubare gebruik van biologiese diversiteit, met inagneming van die risiko's vir menslike gesondheid en spesifiek op die verskuiwing van organismes oor die grense.”[13]
Die eerste veldproewe met geneties gemodifiseerde gewasse in die land is in 1989 uitgevoer. Suid-Afrika het in 1997 die eerste kommersiële vrystelling van geneties gemodifiseerde, insekbestande katoen en mielies goedgekeur. In 2015 was Suid-Afrika die wêreld se agtste grootste produsent van GMO-gewasse. Die statistieke vir die mielie-produksieseisoen 2011-12 toon die omvang van GGO-penetrasie in die land. Gedurende hierdie periode is geneties gemodifiseerde mielies 79% van die kommersiële grond wat met mielies geplant is, en witmielies was 78% daarvan.[14]
Sien ook
[wysig | wysig bron]Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ Chilton, Mary-Dell (4 Oktober 2016). Die natuur, die eerste skepper van GGO's (Engels). Forbes. Argief geskep van die oorspronklike op 5 Oktober 2016. URL besoek op 18 September 2019.
- ↑ Blakemore, Erin. Die eerste GGO is 8 000 jaar oud (Engels). Smithsonian. Argief geskep van die oorspronklike op 13 April 2019. URL besoek op 18 September 2019.
- ↑ Algemene vrae oor geneties gemanipuleerde voedsel (Engels). WHO. Argief geskep van die oorspronklike op 29 Augustus 2019. URL besoek op 18 September 2019.
- ↑ "Die pioniers van molekulêre biologie: Herb Boyer" (in Engels). Time Magazine, March 9, 1981 cover of TIME. 9 Februarie 2002. Besoek op 7 Mei 2019.
- ↑ Stanley N Cohen (Engels). Shaw Prize. Argief geskep van die oorspronklike op 18 September 2019. URL besoek op 18 September 2019.
- ↑ Rudolf Jaenisch (Engels). Whitehead Institute. Argief geskep van die oorspronklike op 26 Oktober 2012. URL besoek op 18 September 2019.
- ↑ Stone, Brad. Die Flavr Savr arriveer (Engels). Argief geskep van die oorspronklike op 14 Mei 2008. URL besoek op 18 September 2019.
- ↑ Chimeriese genekonstruksie vir die opwekking van fluoresserende transgeniese siervis (Engels). Published PCT Application WO2000049150. PATENTSCOPE. URL besoek op 18 September 2019.
- ↑ Inligtingspakket: AquAdvantage-salm (Engels) (PDF). Food and Drug Administration Center for Veterinary Medicine (20 September 2010). URL besoek op 18 September 2019.
- ↑ Ye, X; Al-Babili, S; Klöti, A; Zhang, J; Lucca, P; Beyer, P; Potrykus, I (2000). "Hoe om die provitamien A (beta-karoteen) biosintetiese baan in (karotenoïedvrye) rysendosperm te ontwerp". Science (in Engels). 287 (5451): 303–5. doi:10.1126/science.287.5451.303. PMID 10634784.
- ↑ Selkirk, SM (Oktober 2004). "Genenterapie in kliniese medisyne". Postgraduate Medical Journal (in Engels). 80 (948): 560–70. doi:10.1136/pgmj.2003.017764. PMC 1743106. PMID 15466989.
- ↑ "Bedrywighede rakende geneties-aangepaste organismes". South African Government. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 15 Oktober 2019. Besoek op 15 Oktober 2019.
- ↑ Die regulatoriese bestuur van GMO's in Suid-Afrika (Engels). Graan SA (Desember 2012). URL besoek op 15 Oktober 2019.
- ↑ "Beperkings op geneties gemodifiseerde organismes: Suid-Afrika". Law Library of Congress (in Engels). 17 April 2007. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 18 November 2019. Besoek op 15 Oktober 2019.
