Maanfase
Maanfase of maangestalte verwys na die vorm van die verligte deel van die Maan soos van die Aarde af gesien. Die maanfases verander terwyl die Maan om die Aarde wentel na gelang van die veranderende posisie van die Maan en Son in verhouding tot die Aarde.
Die Maan het ’n sinchroniese rotasie vanweë die Aarde se swaartekrag, en daarom is net die een kant van die Maan altyd van die Aarde af sigbaar. Hoe groot die deel is wat verlig word, hang af van die posisie van die Maan in sy wentelbaan. Dit kan wissel tussen 100% (volmaan) en 0% (donkermaan). Die donker-liggrens is die grens tussen die verligte deel en die donker deel.
Elk van die "tussenfases" (sien onder) is rofweg sewe dae (~7,4 dae), maar dit wissel effens vanweë die elliptiese wentelbaan van die Maan. Buiten sommige kraters naby die Maan se pole, soos Shoemaker, kry alle dele van die Maan sowat 14,77 dae sonskyn, gevolg deur 14,77 dae donkerte.
Fases van die Maan
[wysig | wysig bron]
In die Westerse kultuur word die vier hooffases van die Maan donkermaan, eerste kwartier, volmaan en laaste kwartier genoem. Hulle kom voor wanneer die Maan se oënskynlike geosentriese hemellengtegraad minus die Son se oënskynlike geosentriese hemellengtegraad onderskeidelik 0°, 90°, 180° en 270° is. In die tye tussen hierdie hooffases lyk die Maan óf sekel- óf bolvormig. Hierdie vorms en tye word tussenfases genoem. Hulle duur rofweg 7,4 dae, maar dit wissel effens vanweë die Maan se elliptiese wentelbaan; dit veroorsaak dat sy wentelspoed nie konstant is nie.
Wanneer die Son en Maan aan dieselfde kant van die Aarde oplyn, is die maan "donker" omdat die kant wat van die Aarde af gesien word nie verlig is nie. Terwyl die Maan "groei" (wanneer die deel wat verlig is al hoe groter word) beweeg die Maan deur hierdie fases: sekelmaan, eerste kwartier, bolmaan en volmaan. Wanneer die Maan aan die "afneem" is (wanneer die deel wat ons sien, kleiner word) is die fases: bolmaan, laaste kwartier, sekelmaan en donkermaan. Die term halfmaan word dikwels vir die eerste en laaste kwartier gebruik.
In die Noordelike Halfrond groei die verligte deel wanneer die linkerkant van die Maan donker is. As die regterkant donker is, neem die verligte deel af. Die regterkant van die Maan is dus die deel wat altyd groei (soos op die foto's onder). In die Suidelike Halfrond werk dit andersom en groei die linkerkant altyd.
Die agt hoof- en tussenfases is as volg:
| Fase | Noordelike Halfrond | Suidelike Halfrond | Sigbaarheid | Middelfase se standaardtyd |
Gemiddelde opkomstyd |
Gemiddelde ondergangtyd |
Noordelike Halfrond | Suidelike Halfrond | Foto (Noordelike Halfrond) |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Donkermaan | Skyf heeltemal in die Son se skaduwee (net deur die Aarde se weerkaatsing verlig) | Onsigbaar (te naby aan die Son) | Middag | 06:00 | 18:00 |  |
|
Nie sigbaar nie | |
| Groeiende sekelmaan | Regterkant, 1–49% verligte skyf | Linkerkant, 1–49% verligte skyf | Laatoggend tot ná skemer | 15:00 | 09:00 | 21:00 |  |
 |
|
| Eerste kwartier | Regterkant, 50% verligte skyf | Linkerkant, 50% verligte skyf | Laatmiddag en vroeë aand | 18:00 | Middag | Middernag |  |
 |
|
| Groeiende bolmaan | Regterkant, 51–99% verligte skyf | Linkerkant, 51–99% verligte skyf | Laatmiddag en grootste deel van nag | 21:00 | 15:00 | 03:00 |  |
 |
|
| Volmaan | Skyf heeltemal verlig | Sonsondergang tot sonsopkoms (hele nag) | Middernag | 18:00 | 06:00 |  |
|
| |
| Afnemende bolmaan | Linkerkant, 99-51% verligte skyf | Regterkant, 99-51% verligte skyf | Grootste deel van nag en vroegoggend | 03:00 | 21:00 | 09:00 | |
|
|
| Laaste kwartier | Linkerkant, 50% verligte skyf | Regterkant, 50% verligte skyf | Laatnag en oggend | 06:00 | Middernag | Middag | |
|
|
| Afnemende sekelmaan | Linkerkant, 49-1% verligte skyf | Regterkant, 49-1% verligte skyf | Sonsopkoms tot vroegmiddag | 09:00 | 03:00 | 15:00 | |
|
|
Nie-Westerse kulture kan die maanfases ander name gee of ’n ander getal fases hê. Die tradisionele Hawaise kultuur het byvoorbeeld 30 verskillende maanfases (een per dag).[1]
Kalender
[wysig | wysig bron]
Die gemiddelde kalendermaand, wat 1⁄12 van ’n tropiese jaar is, is sowat 30,44 dae, terwyl die Maan se fasesiklus gemiddeld elke 29,53 dae herhaal word. Daarom skuif die tyd van die Maan se fases met gemiddeld een dag vir elke opeenvolgende maand. (’n Maanjaar is 354 dae.)
As ’n mens die maanfase ’n maand lank elke dag afneem (jy begin in die aand ná sonsondergang, herhaal dit elke dag sowat 50 minute later en eindig in die oggend net voor sonsopkoms), sal jy ’n saamgestelde beeld soos die een links kry; dit is geneem van 8 Mei tot 6 Junie 2005. Daar is geen foto vir 20 Mei nie, aangesien die een foto op die 19de net voor middernag geneem is en die volgende foto op die 21ste net ná middernag. Net so sal dit op ’n kalender van maansopkomste en -ondergange lyk of sommige dae oorgeslaan is. As die Maan een nag net voor middernag opkom, sal dit die volgende nag net ná middernag opkom; dieselfde geld vir ondergange. Dit is maar net ’n gevolg van die Maan se ooswaartse beweging in verhouding tot die Son. Die maan het elke maand ’n voorspelbare wentelbaan.
Verduisterings
[wysig | wysig bron]
Daar kan dalk verwag word dat ’n sonsverduistering een keer per maand sal voorkom wanneer die Maan tydens ’n donkermaan tussen die Aarde en die Son deur beweeg en sy skaduwee op die Aarde val. Dit gebeur egter nie elke maand nie, nes daar nie elke maand ’n maansverduistering is wanneer die Aarde se skaduwee veronderstel is om tydens volmaan op die Maan te val nie. Dit is omdat die vlak van die Maan se wentelbaan om die Aarde teen sowat 5° afwyk van die vlak van die Aarde se wentelbaan om die Son (die sonnebaan). Met donker- en volmaan lê die Maan dus noord of suid van ’n direkte lyn deur die Aarde en die Son.
Hoewel ’n verduistering (van die Son) net met nuwemaan of (van die Maan) net met volmaan kan voorkom, moet die Maan ook baie na aan die plek wees waar die Aarde se wentelbaan om die Son en die Maan se wentelbaan om die Aarde mekaar kruis; dit gebeur twee keer per jaar en daardie kruispunte word knope (die dalende en klimmende knoop) genoem. Daar is tussen vier en sewe verduisterings in ’n kalenderjaar. Die meeste is egter net gedeeltelik; algehele verduisterings kom baie minder voor.
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ "Hawaiian Moon Names". Imiloa, Hilo Attractions. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 2 Januarie 2014. Besoek op 2 Desember 2017.
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron]- Six Millennium Catalog of Phases of the Moon [1]
- Virtual Reality Moon Phase Geargiveer 17 November 2015 op Wayback Machine
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Maanfase.
Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia
