Panenteïsme

Panenteïsme (“Pan” = Alles, “en” = in, “teïsme” = God) glo dat God in alles is en alles is in god. God is meer as alles, dus god is transendent (bo-sinnelik; wat die grense van die ervaring oorskry; onkenbaar; onvatbaar) en tog is alles in god, dus immanent (inwonend, byblywend, aanklewend, nie transendent nie); god is hier en is tog meer as alles. “Die aarde versorg my as 'n herder” pas ook by hierdie siening. Dit lyk na 'n tipe kompromie tussen teïsme en panteïsme, maar baie nader aan laasgenoemde as eersgenoemde.

In teenstelling met panteïsme beteken panenteïsme nie dat die heelal sinoniem is met God nie. In plaas daarvan aanvaar die panenteïsme dat God meer is as die heelal: God is beide transendent en immanent. In baie teologiese vorme word God dus gesien as die skepping, die universele moraliteit en die skepper daarvan. Die Duitse filosoof Karl Krause (1781-1832) het die term in 1828 bekendgestel.

Panenteïsme in die Christendom

Panenteïsme word oor die algemeen verwerp in die Christendom uit vrees vir 'n verlies van die transendensie van God, wat primêr in die teïsme is. Daar was verskeie individuele Christene in die geskiedenis aan wie panenteïstiese denke toegeskryf word (by name Origenes (ongeveer 185 - 253/254). Teilhard de Chardin (1881-1955) het die teorie van evolusie en die skeppingsmite in panenteïstiese idees bymekaar gebring. Tans propageer klein strome, veral in protestantisme, panenteïstiese en teogoniese sienings. Die prosessteologie is van mening dat God deur sy betrokkenheid by die mens in die wêreld wedekeerig deur die mens beïnvloed kan word veral deur John Cobb (1899-1952).

Baruch Spinoza (1632-1677) het ook in sy werk na die Ethica (1678) verwys na 'n vorm van panenteïsme, deur nie God as 'n liefdevolle skepper of strawwe kinderverskrikker te verteenwoordig nie, maar eerder as 'n abstrakte filosofiese beginsel wat aan die wortel lê van die werklikheid en sal meer verenigbaar wees met die verskillende godsdienste van sy tyd. Deur die natuur in God te plaas en deur die god en die natuur eintlik te laat saamval (panenteïsme), sal die ernstige, onaangeraakte eienskappe van die suiwer meganiese en materialistiese wêreldbeskouing ook getemper word; en 'n versoening van wetenskap en geloof gerealiseer kan word.

Afgesien van 'n duidelike panenteïstiese teologie, is daar teoloë wat die begrip panenteïsme gebruik om die verhouding tussen God se transendensie en immanensie te beskryf. So dink die teoloog Paul Tillich (1886-1965) dat God hom nie eers vir die eerste keer deur die skepping (creatio ex nihilo) bekend maak nie, maar dat hy homself deur die bewaring van die wêreld (creatio continua) besef. In hierdie gedagtegang word God afhanklik van die skepping en word 'n kleiner waarde geheg aan die trinêre lewe van God in die perichorese (verhouding binne die Drie-eenheid).

Die teoloog Jürgen Moltmann (1926) verskil van Tillich en selfs meer met sy klem op prosesteologie, maar mmak gebruik van die konsep van panenteïsme. By Moltmann stel die "immanente transendensie" van God die mens in staat om God te ervaar. Die Skepper is teenwoordig in die wêreld in die persoon van die Heilige Gees. Volgens Moltmann kan die mens God se immanensie beter vind in sy skepping. 'n Praktiese gevolg is die fokus op verantwoordelikheid vir die skepping. Problematies is egter die neiging om God toe te laat om outomaties teenwoordig te wees in alle skeppings, wat God se immanensie tot beginsel verhef en waardeur die transendensie betekenis verloor. Dit impliseer 'n verskil van die tradisionele verhouding tussen causa prima en causae secundae, wat onder meer beteken dat die vraag oor vryheid en die bose in die wêreld opnuut gestel moet word.

Een van die bekendste beskrywings van die panenteïstiese God is dié van biskop John Spongː

"Dus is my definisie van 'n nie-teistiese God dit: God is Wese (Being) - die realiteit wat alles onderlê wat is ..... As God die Grond van die Wese is, jy aanbid hierdie goddelike werklikheid deur die moed te hê om alles wat jy kan wees - jou diepste, volste self ... Hierdie God is nie 'n bonatuurlike entiteit wat in tyd en ruimte ry om die noodlydendes te red nie. Hierdie God is die bron van lewe, die bron van liefde, die Grond van die Wese. Die teïstiese God van die verlede is 'n simbool van die wese, die wese van die lewe waarin ons deel. God is die lewe, ons sê, en ons aanbid hierdie God deur ten volle te lewe." 

Panenteïsme in die Jodedom

Toe die Hasidiese Ortodokse Jode die eerste keer 'n beweging en 'n teologie geskep het, was hulle teologie eintlik panenteïsties, alhoewel hulle nie die woord self gebruik het nie. Die nie-Hasidiese Ortodokse Jode het hierdie teologie as kettery beskou. Nadat die skeuring tussen die hasidiese en die nie-Hasidiese Ortodokse Jode in die middel van die negentiende eeu verdwyn het, het panenteïsme egter 'n aanvaarbare denkwyse in die Ortodokse Joodse Teologie geword.

Alhoewel dit nie die hoofstroom van Judaïsme is nie, het panenteïsme ook gewild geword onder nie-Ortodokse denominasies soos konserwatiewe en progressiewe Judaïsme, danksy die geskrifte van rabbi's soos Abraham Joshua Heschell, Arthur Green, Wayne Dosick en Lawrence Kushner.

Panenteïsme in die Hindoeïsme

Die meeste strominge in Hindoeïsme het 'n panenteïstiese siening ('n klein deel van die monistiese teorieë, maar is suiwer monisties). Sekere interpretasies van die Bhagavad-Gita en die Shri Rudram ondersteun die panenteïstiese siening. Hindoeïsme-panenteïsme word deur sommige navorsers as monistiese teïsme verwys.

Kyk ook

• Agnostisisme
• Ateïsme
• Deïsme
• Gnostisisme
• Monoteïsme
• Panteïsme
• Politeïsme
• Post-teïsme
• Teïsme
• Universalisme

Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Nederlandse Wikipedia vertaal.