Seeroofdiere
| Seeroofdiere Vinvoetiges | |
|---|---|
| |
| Phoca vitulina | |
| Wetenskaplike klassifikasie | |
| Koninkryk: | |
| Filum: | |
| Klas: | |
| Orde: | |
| Suborde: | |
| Superfamilie: | Pinnipedia
|
| Families | |
| |
Seeroofdiere of vinvoetiges is 'n superfamilie in die orde van roofdiere. Die superfamilie omvat drie families:
- Oorrobbe (Otariidae) – waartoe die seeleeus en die seebere behoort.
- Walrusse (Odobenidae)
- Robbe (Phocidae) – ook seehonde of oorlose robbe genoem.
Vroeër is die groep as 'n aparte suborde of selfs orde, genaamd Pinnipedia gereken. Tans word algemeen aanvaar dat die groep aan die suborde Caniformia behoort, en dat die groep moontlik self die resultaat van parallelle ontwikkeling is. Een teorie is dat die robbe 'n otteragtige voorouer het, terwyl die walrusse en oorrobbe 'n beeragtigege voorouer het.
Seeroofdiere kom langs die kuste van die meeste seë en oseane voor. Daar is ook enkele populasies in soetwatermere, soos die Baikalrobbe van die Baikalmeer. Hulle is vir voortplanting aan droë grond gebonde. Die kleintjies word op land gebore. Hulle is aanvanklik kwesbaar, maar groei relatief vinnig op.
Vinvoetiges is vleisetende roofdiere wat volledig aangepas is om in die water te jag. Hulle ledemate is tot vinagtige pote aangepas. Beide die voor- en agterpote kan gebruik word om mee te swem of op land te loop. Op land kom hulle traag en onhandig voor, terwyl hulle uiters bekwaam en rats in die water is. 'n Dik vetlaag beskerm hulle teen die omliggende koue water.
Liggaamsbou en lewenswyse
[wysig | wysig bron]Alle robbe is besonder goed aangepas by 'n lewe in die water. Hulle liggame is torpedovormig, met ʼn kort nek en 'n klein koppie. Die ledemate is omvorm tot vinpote (pinnipedia beteken letterlik "vinvoetiges") en tussen die tone kom ʼn swemvlies voor. Die naels is gereduseer. Die agterpote is na agter gerig en funksioneer as ʼn stertvin; die stert is slegs 'n klein stompie.
Die diere is in staat tot vinnige en behendige bewegings in die water as gevolg van die goeie vaartbelyning van hul liggame, maar op die land wek hul bewegings die indruk van onbeholpenheid. Verdere aanpassings by 'n lewe in die water is die gereduseerde oorskulpe, die spleetvormige neusgate (wat deur middel van spiere oopgemaak word vir asemhaling) en die groot oë. Onder die stewige vel met sy kort, dik pels word 'n dik speklaag (walvisspek) by gesonder diere aangetref wat die dier teen die koue beskerm; om dieselfde rede is die testes (saadballe) onder die vel geleë.
Bogenoemde voorsorgmaatreëls is nodig omdat die meeste robbe in die ysige see van die Arktiese en Antarktiese streke lewe. Hulle kom wel ook in warmer waters voor en twee spesies, die labradorseehond (Phoca vitulina mellonae) en die baikalrob (Pursa sibirica), het hulle by lewe in varswatermere, te wete onderskeidelik die Benede-Robmeer in Labrador en die Baikalmeer in Sentraal-Asië, aangepas. Die voedsel van robbe bestaan meestal uit visse, weekdiere en krewe, maar sommige eet ook seevoëls en selfs ander (jong) robbe.
Die lang baard- en snorhare dien as tasorgane tydens hulle soektog na voedsel. Hoewel seeroofdiere die grootste gedeelte van hul lewe in die water deurbring, kom hulle dikwels aan land om te slaap. Die kalfies word ook op land of op ys gebore. Hierdie amfibiese leefwyse onderskei hulle van die ander seelewende soogdiere, die walvisse (orde Cetacea) en die lede van die orde Sirenia (mariatee, dugong, meerminne), wat nooit op land kom nie. Aan die begin van die lente kom die robbulle een-een aan land om territorium te verower. Hoe hoër hul getalle styg, hoe feller word die gevegte.
Die volgende aantal maande verlaat die bulle nooit hul verowerde gebied nie en teer hulle net op hul vetreserwes. Na 'n ruk kom die koeie ook aan land en elke bul versamel 'n klomp koeie (harem) om hom. By sommige seehondagtiges kom ook monogamie (een bul met 'n koei) voor. Die koeie is reeds 10 tot 12 maande dragtig wanneer hulle aan land kom. Kort daarna word die kleintjies (gewoonlik net een) gebore.
Sommige soorte kalf elke jaar, maar ander net elke 2 of 3 jaar. Paring vind enige tyd na die geboorte plaas, waarop die maer en uitgeteerde bulle na die see terugkeer. By die meeste spesies soog die moeder die kleintjie etlike weke, en sodra die kleintjie kan swem, beweeg hy en sy moeder die water in. Dit is tydens hierdie vroeë tydperk van hul lewens dat die diere in die grootste lewensgevaar verkeer omdat hulle lang, wollerige pelse sterk in aanvraag is by die mens.
Klassifikasie
[wysig | wysig bron]Die oorrobbe en seeleeus (superfamilie Otarioidea, familie Otariidae) word uitgeken aan die aanwesigheid van 'n oorskulp en aan hul baie sterker ontwikkelde ledemate. Die agterste vinpote kan in teenstelling met die van die ander robbe onder die buik ingebring word, wat die dier daartoe in staat stel om ook op land te beweeg. Hulle waggel voort op al vier pote en kan selfs springbewegings uitvoer. Ook die voorste vinpote, met 5 relatief lang tone, is baie beweegliker as die van die ander robbe.
Die seebere of pelsrobbe (genusgroep Arctocephalini) het, soos sy naam aandui, 'n dik, ruie pels, met daaronder 'n laag sagte wolhare. Dit maak van hom ʼn waardevolle pelsdier. Die een wat die algemeenste voorkom, is die noordelike seebeer (Callorhinus ursinus), wat in die noordelike gedeeltes van die Stille Oseaan rondom die Pribilof-eilande voorkom. Suidelike seebere (genus Arctocephalus) lewe in die Suidelike Halfrond. Die meeste van die 7 spesies wat tot hierdie genus behoort, se getalle het sterk afgeneem.
Die Suid-Afrikaanse seebeer (Arctocephatus pussillus) kom nog die volopste voor en wel rondom die suidpunt van Afrika. Hulle kom gereeld aan wal. Seeleeus (genusgroep Otariini) het, in teenstelling met seebere, net kort hare, sonder enige wolhare. Hul name is toe te skryf aan die leeu-agtige gebrul wat hulle maak. Die bekendste is die Kaliforniese seeleeu (Zalophus californianus), wat in feitlik elke dieretuin voorkom en gereeld in sirkusse optree. Hierdie ongeveer 2 m lange diere is die slankste en beweeglikste van alle robbe en is 'n uitstekende duiker. Soms bly hulle tot ʼn kwartier onder water en wanneer hulle aan land wil gaan, kan hulle vir meer as 'n meter bo die water uitspring.
Hulle kom algemeen langs die Kaliforniese kus voor. Die naverwante Galapagos-seeleeu (Zalophus wollebaeki) kom rondom die Galapagos-eilande voor. Die Steller-seeleeu (Eumetopias jubatus) is die grootste soort (mannetjies word tot 3,5 m lank) en hulle leef langs die weskus van Amerika en die ooskus van Asië. Hulle is baie sku vir die mens en duik onmiddellik in die water wanneer hulle genader word (hulle laat dan hul kleintjies net so agter).
Tot die walrusfamilie Odobenidae behoort net een spesie, die walrus Odobenus rosmarus. Die dier het tydens die Pleistoseen 'n breër verspreiding gehad, maar tans word hy nog net rondom Groenland, in die noorde van Siberië en in die Beringsee aangetref. Walrusse lewe in families: een bul met 1 tot 3 koeie en 'n aantal kleintjies; dikwels word etlike families saam in groter groepe aangetref. Waarskynlik paar hulle en skenk die lewe in die water.
Die kleintjies word 1 ½ jaar gesoog, sodat daar dus net elke tweede jaar 'n kleintjie van 'n spesifieke koei gebore kan word. Wanneer die koei met haar kalf die water ingaan, swem sy op haar rug en hou die kalf met een of albei voorpote op haar bors vas. Buiten die mens het walrusse geen natuurlike vyande nie. By die rob- of seehondagtiges (superfamilie Phocoidea) is die oorskulp geheel en al afwesig, die agterpote kan nie onder die liggaam ingebring word nie en derhalwe kan die dier nie op hulle loop nie. Vir voortbeweging op land maak hulle uitsluitlik gebruik van hul relatief kort voorpote, waarmee die liggaam met kort rukke na vore gegooi word.
Van al die seehonde (subfamilie Phocinae) is die gewone seehond (Phoca vitulina) die bekendste omdat hy nie alleen rondom Amerika en Japan voorkom nie, maar ook langs die weskuste van Europa. Hulle verkies om in vlakker waters naby sandbanke te leef. Die kleintjies, wat in Junie of Julie na 'n draagtyd van 2 maande, gebore word, verloor hul wit pels nog voor, tydens of net na geboorte. Hulle kan gevolglik onmiddellik die water binnegaan.
As 'n kleintjie op die een of ander wyse van sy moeder wegdwaal, laat hy ʼn klaende gehuil hoor wat oor ver afstande hoorbaar is, en die kleintjies staan derhalwe as huilers bekend. Seehonde se voedsel bestaan uit hoofsaaklik platvisse. Omdat hulle baie skade aan visnette aanrig, word 'n beloning aangebied vir elke seehond wat geskiet word. Hierdie praktyk en omgewingsbesoedeling het die getal seehonde drasties laat afneem. Sedert 1962 is seehonde in verskeie waters beskerm.
Die baardrob (Erignathus barbatus) het sy naam te danke aan sy besonder lang snorbaarde. Hy leef nie-sosiaal in die kusgebiede van Europa, Asië en Noord-Amerika en eet veral skulpdiere. Eskimo's gebruik sy vel om rieme en sole van te maak. Die see-olifant (genus Mirounga) behoort tot die subfamilie Cystophorinae (slurprobbe) en is die grootste van alle robbe. Die mannetjies kan tot 6,5 m lank word en besit 'n slurpvormige, verlengde snoet wat opgeblaas word as hulle opgewonde raak.
Ook die klapmuts (Cystophora cristata) besit 'n opblaasbare velsak op die kop. Hulle leef in diep waters in die Noordelike Yssee, waar hulle 'n swerwersbestaan voer. Alleenlik voortplanting en die jaarlikse verharing vind op die dryfys plaas. Die enigste rob wat altyd in (sub-) tropiese seë lewe, is die monnikrob (subfamilie Monachinae). Hul bruinwit blesse laat 'n mens baie aan 'n monnik dink. Die Mediterreense monnikrob (Monachus monachus) kom in die Middellandse en Swart See voor.
Die suidelike seehonde (subfamilie Lobodontinae) kom in die Suidelike Stille Oseaan en in Antarktika voor. Aangesien hulle daar op land geen natuurlike vyande het nie, is hulle nie juis sku vir die mens nie. Die alleenlewende weddellseehond (Leptonychotes weddelli) kan baie diep duik en oriënteer homself met behulp van eggopeiling (sonar). Die krapvreter (Lobodon carcinophagus) eet behalwe krappe ook veral garnale en ander ongewerwelde diere. In die somer is die krapvreter bruin van kleur, maar in die winter vaalwit.
As gevolg hiervan staan hy soms ook as die wit seehond bekend. Op land is hy waarskynlik die rob wat die vinnigste kan beweeg. Die seeluiperd (Hydrurga leptonyx) met sy opvallende plat kop en lang, slanke liggaam jag nie alleen visse nie, maar ook pikkewyne, ander seevoëls en jong robbe. Die Ross-seehond (Ommatophoca rossi). wat vernoem is na die Britse poolreisiger James Clarke Ross (1800- 1862), beweeg baie moeilik op land. Ook hierdie dier maak van sonar gebruik om sy pad deur die water te vind.
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron]- Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409664, volume 25, bl. 56 - 60
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Seeroofdiere.
Wikispecies het meer inligting verwant aan Seeroofdiere
