Stavanger

Stavanger Europese Kultuurhoofstad 2008 Europeisk kulturhovedstad 2008 Europeisk kulturhovudstad 2008
Kaart	Wapen
	Vlag
Land	Noorweë
Provinsie (Fylke)	Rogaland
Koördinate	58°58′N 05°44′O
Stigting	1125
Oppervlakte:
- Totaal	71,35 vk km
Hoogte bo seevlak	0–513,89 m
Bevolking:
- Totaal (31 Desember 2022)	146 011
- Bevolkingsdigtheid	2 046/vk km
- Metropolitaanse gebied	350 000
- Taalvorm	Onsydig
Tydsone	UTC +1 (MET)
- Somertyd	UTC +2 (MEST)
Klimaat
- Tipe	Gematigde seeklimaat
- Gemiddelde jaarlikse temperatuur	8,4 °C
- Gem. temp. Januarie/Julie	2,6 / 15,3 °C
- Gemiddelde jaarlikse neerslae	1 256,1 mm
Burgemeester	Sissel Knutsen Hegdal (H)
Amptelike webwerf	stavanger.kommune.no

Stavanger (Noors: [stɑˈvɑ̀ŋːər], ) is die vierde grootste stad in Noorweë ná Oslo, Bergen en Trondheim met 'n oppervlakte van 71,35 vierkante kilometer en 'n bevolking van 146 011 (soos op 31 Desember 2022). Die metropolitaanse gebied van Stavanger-Sandnes is die derde grootste in die land met 'n bevolking van 350 000.

Stavanger lê op 'n skiereiland in die noorde van die tradisionele Jæren-distrik in die Wes-Noorse provinsie (fylke) Rogaland en vorm 'n stedelike munisipaliteit (kommune).

Stavanger het al vroeg 'n belangrike rol in die Noorse geskiedenis gespeel. Naby die Hafrsfjord het koning Harald I Hårfagre in 872 'n oorwinning oor sy mededingers behaal en die Koninkryk Noorweë sodoende verenig.

Die stad het sy ekonomiese welvaart oorspronklik aan olyfolie te danke gehad – dit was sedert die vroeë 20ste eeu 'n belangrike bestanddeel vir ingeblikte sprotte en het van Stavanger sowat 'n eeu lank 'n beduidende sentrum van die visverwerkingsbedryf gemaak.

Nadat die Amerikaanse oliemaatskappy Phillips in 1969 Ekofisk, die destyds grootste olieveld van Europa sowat 300 kilometer voor die Suidwes-Noorse kus met tans omstreeks dertig olieplatforms ontdek het, is Stavanger se ekonomie deur die oliebedryf oorheers, en die stad staan intussen as die "Oliehoofstad van Noorweë" bekend. Die grootste maatskappy in Noord-Europa, Statoil, het hier sy hoofkwartier. Stavanger dien as die ekonomiese basis en vervoersentrum vir olieplatforms en tenkskepe, maar ook as die vermaaklikheidsentrum vir die werkers van die oliebedryf.

Stavanger is saam met Liverpool (Verenigde Koninkryk) aangewys as die Europese Kultuurhoofstad van die jaar 2008.

Klimaat

Die Breivatnet-meer in die middestad van Stavanger

Stavanger het danksy sy ligging aan die Atlantiese Oseaan 'n tipiese seeklimaat. Die stad kry dwarsdeur die jaar baie reën, tog bereik die jaarlikse neerslae nie die gemiddelde van Vestlandet nie. Van die neerslae val as sogenaamde "nat lug" (Noors: fløyelsregn). Stavanger is vanweë sy onbeskermde geografiese ligging in die herfs en in Januarie dikwels aan aansienlike Noordseestorms blootgestel. Die winters is relatief mild met min sneeuvalle, terwyl die kwik in die somer bo die gemiddelde van Noorweë styg. Wintertemperature daal nouliks benede -4 °C, en in die somer word daar selde temperature van meer as 24 °C aangeteken. Die klimatiese gegewens van Stavanger se weerkundige instituut word op 'n weerstasie op die Sola-lughawe aangeteken en verskil ietwat van die stadsgebied se klimaat.

Die gemiddelde jaarlikse temperatuur in Stavanger is 7,4 °C met 'n gemiddelde jaarlikse reënval van 1 180 millimeter. Hierdie gegewens is in die tydperk tussen 1961 en 1990 op die Sola-lughawe aangeteken.

Die klimaat langs die kus van Nord-Jæren word deur die Golfstroom getemper en is aansienlik warmer as dié van ander plekke op dieselfde breedtegraad soos byvoorbeeld die suidpunt van Groenland. Op die langste dag van die jaar gaan die son eers enkele minute voor elf uur saans onder, terwyl dit om een uur snags donker word en die dag reeds om drie uur breek. In die winter is die daglig beperk tot tussen nege uur soggens en vier uur namiddags.

Ekonomie

Visfabrieke in 1934

Stavanger is dekades lank met gepreserveerde vis vereenselwig. Reeds vanaf die middel van die 19de eeu is hier nywerhede gestig waar gerookte sprotte in olyfolie op groot skaal ingeblik en as sardiene na ander lande uitgevoer is. Die plaaslike visbedryf het selfs 'n jarelange regstryd oor die naam sardiene gevoer wat al vroeër deur ander visprodusente gebruik is. Uiteindelik is Stavanger se sprotte as "haringsardiene" en "sprottesardiene" verkoop.

Condeep, 'n plaaslik ontwikkelde en vervaardigde basis vir booreilande van versterkte beton

In die periode tussen 1880 en 1920 het die visbedryf die plaaslike ekonomie oorheers. Daar is gewoonlik handarbeid gebruik om vis te piekel, te rook, te verpak en te verseël. Naas die sowat vyftig visfabrieke was daar nog 'n groter aantal ondersteunende nywerhede sodat ruim twee derdes van die plaaslike mannekrag op een of ander manier van die visbedryf afhanklik was.

Ná die Tweede Wêreldoorlog het die visprosesseringsbedryf vanweë strawwe mededinging van buitelandse produsente en verouderde masjinerie vinnig agteruit gegaan. Die verlies aan werkgeleenthede is slegs gedeeltelik deur die skeepsbou- en bootsboubedryf gekompenseer.

Die ekonomiese opswaai het eers met die begin van olie-ontginning in die Noordsee vanaf die 1960's gekom. Vanweë sy strategiese ligging digby die olievelde, sy uitstekende hawegeriewe en vliegverbindings het Stavanger onmiddellik voordeel uit die groeiende oliebedryf getrek. Teen die middel van die sewentigerjare was olieontginning en -produksie die belangrikste ekonomiese sektor in die stad, en danksy die inkomste uit dié bedrywe het die ekonomiese en kulturele klimaat in Stavanger ingrypend verander.

Die grootste plaaslike oliemaatskappy, die staatsbeheerde Statoil, het sy hoofkwartier in die voorstad Forus tussen Stavanger en Sandnes. Ander belangrike instellings en maatskappye sluit die Noord-Atlantiese Verdragsorganisasie (NAVO) se Joint Warfare Centre in Jåttå en Skagen Funds in. Die laasgenoemde fondsmaatskappy, wat in 1993 in Stavanger gestig is, het tot een van die grootstes in die land gegroei en beheer reeds bates ter waarde van meer as 100 miljard Noorse kroner.

Kultuur

Kulturele lewe

Die Noorse Oliemuseum (Norsk Oljemuseum)

Stavanger staan in Noorweë vir sy ryk kulturele lewe bekend. Die stad is saam met Rogaland, Sandnes en Liverpool Europa se Kulturele Hoofstad in 2008. Stavanger beskik oor 'n aantal musea en versamelings van plaaslike en nasionale betekenis wat in 2005 altesaam 201 551 besoekers gelok het. Die Noorse Oliemuseum (Noors: Norsk Oljemuseum), die enigste van sy soort in Europa, was die gewildste museum met 67 400 besoekers. Die museum, wat oos van die stadsentrum geleë is, verduidelik met sy uitstalling hoe ruolie en gas miljoene jare gelede ontstaan het. Daarnaas word die eksplorasie, ontginning, verwerking en gebruik van ruolie asook die geskiedenis van die Noorse oliebedryf behandel.

Argeologiese vondse uit die hele provinsie word in die Argeologiese Museum (Arkeologisk museum i Stavanger) in Våland vertoon wat in 2005 39 529 besoekers gelok het.

Die Rogaland Kunsmuseum (Rogaland Kunstmuseum) naby Mosvannet beskik oor 'n aantal bekende kunswerke, waaronder die grootste versameling van werke deur die Noorse skilder Lars Hertervig (1830–1902), asook skilderye van ander beroemde skilders soos Edvard Munch, Christian Krogh, Eilif Peterssen en Harriet Becker. Die versameling sluit daarnaas talle werke van Kitty Kielland en ander Rogalandse kunstenaars soos Knud Baade, Nicolai Ulfsten, Carl Sundt-Hansen, Olaf Lange en Åge Storstein. Die kunsmuseum het in 2005 31 997 besoekers gelok.

Die Stavanger Museum beskik naas sy hoofgebou in die Muségaten 16 oor verdere afdelings soos die Seevaartmuseum van Stavanger (Stavanger Sjøfartsmuseum), die Noorse Blikmuseum (Norsk Hermetikkmuseum), Ledaal, die Breidablikk-museum, die vroeëre hospitaal en huidige museum Den kombinerede Indretning, die Noorse Grafiese Museum (Norsk Grafisk Museum) en die Noorse Kindermuseum (Norsk Barnemuseum).

Eksterne skakels

• (en) Toerisme-inligting oor Stavanger op Wikivoyage
• (no) Amptelike webwerf
• (en) "Stavanger". Encyclopædia Britannica. Besoek op 10 Mei 2024.