Vogese
Die Vogese (Frans: les Vosges, Duits: Vogesen, vroeër ook Wasgenwald) is 'n bergreeks in die noordooste van Frankryk, wat 'n natuurlike grens tussen die geweste Lotaringe en Elsas vorm. Die bergmassief het sy naam ook aan die Lotaringiese département Vosges verleen.
Die Vogese lê aan die westelike kant van die Rynvallei en strek in noord-noord-oostelike rigting van die gewes Franche-Comté en die omgewing van Basel (Switserland) tot by die gebied van Mainz (Duitsland). Die bergreeks lê heeltemal op Franse grondgebied, waar dit deur die geweste Franche-Comté, Lotaringe en Elsas loop, en word deur die Rynvallei van die Swartwoud (Duits: Schwarzwald) en deur die Col de Saverne van die Paltiese Woud (Duits: Pfälzerwald) geskei.
Die hoogste bergspits is die Grand Ballon (wat soms ook Ballon de Guebwiller genoem word) met 'n hoogte van 1 424 meter. Die suidelike Vogese maak deel uit van die Parc naturel régional des Ballons des Vosges, terwyl die mees noordelike deel die Parc naturel régional des Vosges du Nord vorm.
Die Vogese is die tuiste van sowat 380 000 mense, en die natuurskoon van die gebied lok jaarliks sowat 900 000 toeriste uit die binne- en buiteland.
Die Vogese het tydens die Tersiêr onder die druk van die Alpe en die Jura-bergreeks gevorm. Die noordelike gedeelte bestaan oorwegend uit rooi gneis, die Suid-Vogese uit graniet.
Geografie
[wysig | wysig bron]
Die Vogese word volgens geografiese en geologiese kenmerke in twee deelgebiede verdeel, die Noord-Vogese noord van die Breuschvallei en die Suid-Vogese suid van dié vallei.
Die Noord-Vogese, wat ook Sandsteenvogese genoem word, is nouliks deur die gletsers van die ystydperk geraak en het hulle boonste sandsteenlaag bewaar. Die Noord-Vogese word deur tafelberge oorheers, met die Donon (1 209 meter) as die hoogste bergspits.
Die Suid-Vogese spog met die hoogste bergspitse van die massief, waaronder die Grand Ballon (Duits: Großer Belchen) naby Guebwiller (Duits: Gebweiler) met 'n hoogte 1 424 meter. Naby die Ballon d'Alsace (Duits: Elsässer Belchen; 1 250 meter) ontspring die Moeselrivier, 'n takrivier van die Ryn. Ander belangrike bergspitse is die Hohneck met 'n hoogte van 1 362 meter, die Kastelberg (1 350 meter) en die Petit Ballon (Duits: Kahler Wasen; 1 267 meter). Die Suid-Vogese word deur ronde bergtoppe (Frans: ballons) gekenmerk, wat deur die inwerking van gletsers en erosie gevorm is. In die Suid-Vogese ontspring die Saône, 'n sytak van die Rhône.
Die Vogese het tydens die geologiese Tersiêrtydperk as gevolg van die tektoniese druk van die Alpe en die Jura ontstaan. Aanvanklik het die Vogese saam met die Swartwoud een enkele bergmassief gevorm. Maar toe die Bo-Rynvallei inmekaargesak het, is die twee bergreekse van mekaar geskei.
Die Vogese, wat deel uitmaak van die Armorikaanse stelsel van bergkettings, is 'n tipiese glasiaal gevormde middelgebergte. Die bergreeks is die eerste groot hindernis vir die vogtige lugmassa's, wat vanuit die Atlantiese Oseaan ooswaarts beweeg, en dit kry derhalwe duidelik meer reënval as die nabygeleë Swartwoud in die ooste. Tydens die ystydperke van die verlede is die Vogese dan ook sterker deur glasiale verskynsels geraak.
Ekonomie
[wysig | wysig bron]
Menslike nedersettings het al baie vroeg in die valleie van die Vogese ontstaan, en danksy die mynbou en tekstielnywerheid is hierdie gebiede ook vinnig geïndustrialiseer. Die hoër geleë berggebiede is nog steeds yl bevolk; hulle word gekenmerk deur 'n klein aantal plase, die sogenaamde fermes, wat meesal uit steenhuise met uitgestrekte, vlak dakke bestaan. Die kommersiële steengroewe, wat hier ontstaan het, is tans meesal nie meer winsgewend nie.
Die onbeboste bergspitse dien dikwels as weivelde, tog is daar – anders as in die Swartwoud – minder permanente nedersettings of plase. Die ekstensiewe landbou het daartoe gelei dat die hoër geleë gebiede as 'n ongerepte wildernis bewaar gebly het. Stene en rotse is hier nie verwyder nie, struike groei teen die berghellings, en die bosgebiede spog met 'n groter aantal boomsoorte as dié van die Swartwoud.
Die berggebiede speel 'n groot rol vir die plaaslike toerisme, wat naas Franse besoekers veral op toeriste uit die Benelux-lande, Duitsland en die Verenigde Koninkryk steun. Tydens die somer is die voetslaanpaaie met 'n gesamentlike lengte van meer as 16 000 kilometer, die plaashuis-restourante (Frans: fermes auberges) en die oostelike berghellings met hulle wingerde en klein dorpies baie gewild, terwyl die Vogese tydens die winter 'n gewilde skigebied is. Dikwels kry die Vogese te min sneeuval, sodat sneeukanonne gebruik moet word.
Geskiedenis
[wysig | wysig bron]Die gebied van die Vogese is oorspronklik deur Keltiese stamme bewoon. Ná die einde van die Romeinse heerskappy het ook Alemanniese en Frankiese stamme hulle in die streek gevestig. Die kam van die Vogese het baie eeue lank 'n soort natuurlike taalgrens tussen die Germaanse (later die Duitse) en die Romaanse (later die Franse) taalgebied gevorm.
Tydens die Eerste Wêreldoorlog was die Vogese die toneel van bloedige gevegte tussen Duitse en Franse troepe, en die loopgrawe, wat dikwels net enkele meter van mekaar geleë was, kan nog steeds besigtig word. Die groot militêre begraafplase teen die oostelike kant van die Vogese, soos byvoorbeeld Hartmannswillerkopf (Frans: Vieil Armand), herinner aan hierdie tydperk.
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron]
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Vogese.- (en) "Vosges". Encyclopædia Britannica. Besoek op 7 April 2019.
