Kuppene

Basisdate
Dialekt:	Alemannisch
Hauptvariante:	Niideralemannisch
Regionalvariante:	Oberrhiinalemannisch
Verbreitig:	nördlichscht Baschdion; vum oberrhiinalemannische
Bundesland:	Bade-Wirttebärg
Regierungsbezirk:	Karlsruh
Landkrais:	Raschti
Heh:	127 m i. NHN
Flech:	18,1 km²
Iiwohner:	8488 (31. Dez. 2022)
Bevelkerungsdicht:	469 Iiwohner je km²
Boschtlaitzahl:	76456
Vorwahl:	07222
Kfz-Kennzaiche:	RA
Gmeischlissel:	08 2 16 024
Adress vun dr; Stadtverwaltung:	Rathaus Friedensplatz; 76456 Kuppene
Webpräsenz:	www.kuppenheim.de
Birjemaischder:	Karsten Mußler
Lag vo de Stadt Kuppene im Landkrais Raschti
	Karte

Dialäkt: Middelbadisch

Kuppene, (amtlich Kuppenheim) isch ä klains Städtl im Weschde vu Bade-Wirdeberg bi Raschdi.

Geografie

Kuppene liegt im uuslaufendi Murgdal im Nordschwarzwald. Sell isch ou der Grund, warum mer die Stadt net blooß "Knepflestadt", sondern ou "´s Door zum Murgdal" haiße dud. Scho middel in da Stadt fongt ´s Glände wegga da Rondlag zum Schwarzwald schu o ozstiege. D´Heheunterschied uff Kuppener Gemarkung raiche vun 118 m im Gwann "Unnerer Aichelblan" ibber 127 m in der Stadtmitt bis 297 m uffem Hirschacker. Wemmer in de Kuppener Hiigel steht, kammer bi guedem Wedder bis zu da Kiehldirm vum Kernkraftwerk Philippsburg gugge.

Benachbarde Städte unn Gmainde

Im Uhrzeigersinn, vom Norde ogfonge:

Muggeschdurm
Bischwier
Gaggenau
Bade, Ortsdail Eberschde
Raschdi, mit da Ortsdaile Feerch, Niederbühl unn Rauedal

Gschicht

Wenn Kuppene grindet worre isch, waißt mer net, ´s isch abber sichér, daß es schu in der Zitt vun da Reemer ä Osiedlung uff da Gemarkung gebbe hat, wiel´s zu sellerer Zitt ä wichtigi Reemerstraß entlong da Hiegel gebbe hedd, uff derre ihre Fundamende noch hitt die Londstraß nach Bade entlongfiehrt.

Kuppene isch im Johr 1095 s´erschde Mol in ´re Urkund erwähnt worre. In derre Zitt isch der wichtigscht Ort im gonze Ufgau gsi. Usserdem isch d´Murg die friehere Grenz zwische da alemannische unn fränkische Sprooch. Desdrum hedd da aldi Kuppener Dialekt, wo zu da niederalemannische Dialekt ghert, ou ä paar fränkische Eischläg.

Altes Rothuus, gebaut 1730. Osicht vun Norde

Im Johr 1283 isch d´Stadt an d´Grafe vun Eberschdai verkauft worre. 1453 isch sogar vu da "Amptsstatt Cuppenheim" d´Red gwä, wo 14 Derfer dazughert hänn. 1535 isch Kuppene ä Oberomtsstadt worre, mit 22 Derfer drumrum. Abber im Pfälzische Ärbfolgekrieg isch Kuppene 1689 bis uff ai Hiisl niederbrennt worre unn hedd sei Titel an Raschdi abgäbe mieße. Desdrum isch es hitt nit der Londkreis Kuppene, sondern der Londkreis Raschdi. Danoch isch d´Stadt widder longsom uffbaut unn greeßer worre. Im Ofong vum 19. Jahrhunnert sinn die gonze Befestigungsolage bis uff d´ Reste vun der Stadtmauer abgrisse worre.

Während der Badisch Revolution isch ou bi Kuppene gschosse worre unn preußisches Milidär isch au in Kuppene stationiert gwä.

Nachem erschdi Weltkrieg, wo ou viele Kuppener gfalle sinn, isch d´Stadt vun der Depression in da zwonziger Johr hart troffe worre, zumal des ou noch in da entmilidarisierdi Zon glege isch. Än Huffe Litt sinn wege dem nach Amerika uusgwondert. Unn in da Nazizitt isch 1935 ou noch des Stadtrecht aberkannt worre. Im zwaidi Weltkrieg isch Kuppene reladiv ungschore davukomme. 1950 hedd da badisch Staatspräsident Leo Wohleb ´s Stadtrecht widder verliehe.

Ab 1850 hedd´s dann ou in Kuppene än vorindustrieller Uffschwung gäbe. Vom reine Buuredorf hedd´s sich mit der Zitt zure moderni Stadt entwickle kenne, mit na reichhaldigi Induschdrie. Dazu bigetrage hedd abber ou die ginschdigi Lag im Dreieck Raschdi-Gaggenau-Bade.

D´Sag vu da Knepflestadt

Im drissigjährigi Krieg isch d´Bezaichnung "Knepflestadt" entstonne. Kuppene isch damols vun da Schwede belagert worre. Wo d´Vorrät longsom wenjer worre sinn, hänn d´Birjer alles, was se an Mehl unn Eier noch ghatt henn, zammetrage, um Knepfle, so ä Art Spätzle, druus z´mache. Dess henn se deno ibber d´Stadtmauer gschmisse, um da Schwede zu zaige, daß se noch gnueg zum Esse hänn. Glich druff sind Schwede donn abzoge unn Kuppene isch grettet gwä.

Vun dem Spitznome kommt ou des Schimpfwort fir d´Kuppener: "Knepflesbiich"(Spätzlebäuche)

D´Jude in Kuppene

Erschde Zaigniss von jidischem Läbe in Kuppene gibt´s scho ussem friehe 15. Jahrhunnert. D´letschde Jude sinn 1940 nach Gurs in Fronkreich unn Ouschwitz debordiert worre. Niemes hedd´s ibberläbt.
D´erschde Erwähnung vunnare Synagog dadiert uffs Jahr 1714, wo wege dem au d´äldeschdi Synagog im Londkreis Raschdi isch. Während da Reichskrischdallnacht isch se ozunde worre unn ä paar Johr später abgrisse worre.
Nebba der Synagog hedd´s ou ä jüdischs Schulhuus gäbbe.
Da Judefriedhof isch 1694 ´s erschde Mol erwähnt worre. Den hedd mer damols in witter Entfernung zu da Hieser olege mieße, in dem Fall uffem Mergelberg oberhalb vum hittig Schitzehuus. Uff sellem Friedhof sinn Jude uus da gonze Gegend beerdigt worre. Im zwaidi Weltkrieg isch er zum Glick nit zerstert worre.

Bilderle vum Kuppener Judefriedhof

Iigmaindunge

Sitt 1. Januar 1971 isch Oberndorf, wo 1288 ´s erschde Mol erwähnt worre isch, än Stadtdail vun Kuppene.

Bolidik

Birjemaischder

Vor 1831 isch Stabhalter d´Bezeichnung für Birjemaischder gwä

1832-1838: Marzell Warth
1838-1839: Wolfgang Jüngling
1839-1844: Karl Bernard
1844-1849: Lukas Müller
1852-1861: Anton Walz
1861-1875: Franz Tobias Hertweck
1875-1882: Hermann Bernard
1882-1887: Fidel Niedereder
1887-1899: Sebastian Walz
1899-1908: Lorenz Stemmle
1908-1922: Ignaz Walz
1923-1945: Gustav Grathwohl
1945-1946: Karl Feistkorn
1946: Stefan Nunn
1946-1948: Rochus Dörrer
1949-1968: Adolf Walz
1968-1979: Alfred Bachofer
1980-2004: Werner Trauthwein
seit 2004: Karsten Mußler

Wabbe

´S Kuppener Wabbe bschdeht uus dem tibbische badische, goldene Staatswabbe mit rodem Schrägbalge. Im rechde ober Feld isch ä Kleebläddl, wo villicht ä stilisierdes Kritz darstelle soll. Wahrscheins isch des firs Dekanat Kuppene gschdonne. Im linke unnere Feld isch ä Wolfsongel bzw. än Fleeßerhoke, was ä Zaiche dafir isch, daß es ou in Kuppene Fleeßerai gebbe hat.

Am Huus Friedrichstrooß 68 isch des äldeschdi badische Wabbe ogebroocht, wiel do frieher mol eins vun da vier Stadtdoore gwä isch, wu ma allesomt 1813 abgrisse hedd.

Älteschdes in Stai ghauenes badisches Wabbe
Nahuffnohm

Städtepartnerschafte

Kuppene hedd sitt 1986 ä Städtepartnerschaft mit da fronzesischi Stadt Raon L'Étape.

Kuldur unn Sehenswürdigkaide

Musee

In da Johann-Schäuble-Strooß gibt´s ä kleins Heimatmuseum.

Mussik

In Kuppene gibt´s än Mussikvarain, än Hondharmonikavarain, mit Oberndorf zwai Gsangsvaraine unn da Initiativkreis Kulturpflege Kuppenheim (IKK)

Bauwärk

Ubedingt ogugge sott ma:

D´naigotisch Stadtkirch St. Sebastian, wo 1902-05 unter Eibeziehung vum äldari Glocketurm nach da Blän vum Karlsruher Architekt Johannes Schroth baut worre isch.
Davor isch ´s alde Rothuus ussem 18. Johrhunnert.
D´ Stadtmauer
Judefriedhof (Fiehrunge sinn meeglich)
Hallefreibad Cuppamare
´S naie Rothuus uffem Friedensplatz
Schloss Favorite gheert zwar zu Raschdi, liegt abba bloß 5 min vu Kuppene weg, wemma z´Fuß dabbt.

Nadur

Knapp 2/3 vu da Kuppener Gemarkung werre vu da Vorberg vum Schwarzwald eignomme. Uff da zahlreichi Wonderweg konn da Stadtwald mit seine Däler unn Hiegel durchgwondert werre, z. B. bis nuff zur Burgruin Alt-Eberstein

Regelmäßige Veroschdaldunge

Veroschdaldung vor der Stadtmauer am Obere Torplatz

Immer om erste Wocheend im Mai unn im Okdober isch da Johrmarkt, bi dem ´s sitt 2004 immer im Herbschd ä Gwärbeschau gibt. S´isch ou dann immer verkaufsoffener Sunndag. Nadierlich dinn alle greeßeri Varaine zahlreiche Feschdle veroschdalde.

Bruchtum

Pfingschdträg

Urspringlich im gonze Londkreis Raschdi haimisch, hedd sich der aldi Brouch bloß noch im Stadtdail Oberndorf erhalde. Der geht zrick uff d´Sag vum Pfingschdkenig unn -kenigin, wo vum Pfingschdträg begleided worre sinn. Sell war än fauler Gsell, wu au noch varrickt nach Erbse gwä isch unn jedes Mol bim Eizug vum Kenigspärle z´spot gwä isch unn sei Gaul vagesse hot. Weg dem singe d´Kinner immer folgendes Sprichl:

Pfingstträg, Pfingstträg, oha!

Hat Erbse g´fresse,

hat sei Roß im Stall vergesse!

Imma an Pfingschdmändi dinn d´Kinner än Bub verklaide unn durchs Dorf fiehre, wiel er selber kaum noch laufe konn. Dert sammle se vun da Eiwohner milde Gabe. Ai Bub tragt än Stecke mit na Schell dro unn kindigt so da Pfingschdträg o. Danoch wird er widder in da Wald gfiehrt unn d´Verklaidung ragnomme

Pfingstträg im Stadtteil Oberndorf

Dialäkt

Dr Dialäkt vun Kuppene ghert zum Owerrhinalemannisch. Im Dialäkt vun Kuppene sin mhd. ie, üe un uo monophthongiert, d. h. mer sait Bruuder statt 'Brueder' un miid statt 'mied'.

Kuppene isch e Belegort vum SSA gsii (RA-6).

Wirtschaft unn Infrastruktur

Vakehr

Kuppene hedd än Bohnhof an der Murgtalbahn und isch somit ou ans Verkehrsnetz vum Karlsruher Verkehrsverbund (KVV) ogschlosse, Vum Bohnhof uus fahre au d´Buss u. a. direkt uf Bade in d´Stadt nei. Usserdem kammer d´Audobohn 5 vu Kuppene uus in wenje Minudde über d´vierspurig uusgebauti B462 erraiche.

Medie

Immer om Durschdi erschint in Kuppene unn Bischwier ´s Kommunal-Echo, wu nebbe da lokale Noochriechde au da Verrain als Informationsplattform diene dud.

Bildung

Alde Schul (Grundschul)
Grundschul Oberndorf
Favoriteschul (Grund- unn Hauptschul)
Werner-von-Siemens-Realschul
Steinbeis Business Academy SBA (Regionales Studiezentrum Kuppene vu da Steinbeis-Hochschul Berlin

Persönlichkaite

Sehn unn Döchda vun da Stadt

Jonas Kuppenheimer

In da USA hedd´s vun 1862 bis 1997 ä Firma mittem Nome Kuppenheimer Men´s Clothiers Inc. gebbe. Die isch spezialisiert gwä uff d´Herstellung vun exklusiver unn diere Herreklamotte für d´hechere Litt in da amerikonische Gsellschaft. Grinder isch än Monn gwä, wo da Nome vun seinere Heimatstadt als sei Familienome getrage hedd: Jonas Kuppenheimer (* 6. März 1837). 1857 hedd er sei Staats- unn Birjerrechte verlore, wiel er net zum Milidär hedd gehe welle. Nood isch er nach Amerika gange und hedd dert än Klaidergroßhondel uffgmaacht. Gschdorbe isch er am 11. Juli 1902. Sei Firma isch abber wieders gwachse unn hedd in da beschdi Johr 167 Filiale in da USA ghatt. In da letschte Johrzehnte isch´s abber bergab gonge unn 1997 hänn se Konkurs gmaacht. In da zwonziger unn drissiger Johr hedd die Firma ä paar scheeni Plakate mit Werbung gmaacht, wu vum ebbefalls uus Ditschlond ussgwonderte Kinschdler Leyendecker gmalt worre sinn.

Ehepaar Erwin unn Theresia Roos

De Erwin Roos isch än Undernehmer und bidiendender Kunschtmaler gwä. Sei Mudder hedd ä Farbefabrik ghatt, unn do isch er on da Quell ghockt. Nach seine Plän isch z. B. des Kriegerdenkmal am Werdelstadion bout worre. Er isch au gern an seinere Staffelei in da Rheinstroß ghockt unn hedd verschiedene Osichte vun Kuppene gmalt. Am 21. Mai 1960 isch er gschdorbe. Vor ä paar Johr isch dann au ä Stroß nach em benonnt worre.

Sei Frau Theresia Roos isch in baide Weltkrieg Kronkeschweschder in verschiedene Lazarette gwä unn hedd d´Kuppener DRK-Schweschdere vun 1935 bis 1974 glaidet. Für ihr Engagement hedd se ´s DRK-Ehrezaiche unn ´s Bundesverdienschtkritz kriegt.

Julius Kahn

De Julius Kahn isch än amerikonischer Kongreßabgeordneter gwä, wu am 28. Februar 1861 gebore worre isch. Sei Eldern sinn, wo er fünf Johr alt war, nach Kalifornie uusgwondert. In San Francisco hedd er Jura studiert. Er hedd um d´Johrhunderwend bis zu seim Tod 1924 mehrere Kongreß oghert unn isch au Mitglied im Milidär-Uusschuß gwä. Später isch än Spielplatz nach em benonnt worre.

Thomas Grochowiak

De Thomas Grochowiak, geb. am 2. Dezember 1914 in Recklinghuuse, isch än bediedender ditscher Moler. Sei Adelier isch in da Rhinstroß

Sport

Modoball

Der 1960 gegründete 'MSC Puma Kuppenheim' hedd scho mehrmols die ditsche Modoballmeischderschaft gwunne.

Schach

D`Schachgemeinschaft Rochade Kuppenheim isch 1979 gegründet worre. Fir da stärkschde Amadeerverrain im "Goldene Schach-Dreieck" zwische Bade, Raschdi unn Karlsruh, spiele vier Monnschafte, d´Erste in der Oberliga, d´Zweite in der Londesliga, d´Dritte in der Bereichsklass unn d´Vierte in d´Kreisklass I.

Lideradur

Gerhard Friedrich Linder: Die jüdische Gemeinde in Kuppenheim. Verlag Regionalkultur 1999, ISBN 3-89735-110-2
Gerhard Friedrich Linder: Kuppenheim: Chronik einer Stadt. Verlag Regionalkultur 1999, ISBN 3-89735-117-X

Beide Biecher sinn vun da Stadt Kuppene ruusgebbe worre unn kenn au ibba d´Stadtvawaldung bezoge werre.