Däärwil

Therwil
Wappe vo Therwil
Basisdate
Staat:	Schwiiz
Kanton:	Basel-Landschaft (BL)
Bezirk:	Arlesheimw
BFS-Nr.:	2775i1f3f4
Poschtleitzahl:	4106
UN/LOCODE:	CH THW
Koordinate:	608393 / 26103347.4999977.550012306
Höchi:	306 m ü. M.
Flächi:	7.63 km²
Iiwohner:	9934 (31. Dezämber 2022)
Website:	www.therwil.ch
Charte
Charte vo Therwil ww

Dialäkt: Däärwilerdidsch

Däärwil oder Däärwyl (hochdüdsch Therwil) isch e politischi Gmeind im Bezirk Arlise vom Schwyzer Kanton Basel-Landschaft in dr Schwiiz.

Geografyy

Däärwil isch im middlere Leimetal. Dr Bann good öbe vom Birsig bis übere ins Birstal. Grösseri Gwässer gids zwar nid. Me chönd drfür faschd saage, dass z Däärwil all die ville Bäch vom Leimetal zämme fliesse. S Dorf gränzd an d Leimedaler Gmäinde Oberwyl, Biel und Bängge, em scho solothurnische Wyderschwyl, und den widder s baselbyederische Eddige. In die andery Richdyg gränzd dr Bann no an die zwäi Birseggische Gmäinde Ääsch und Rynech. Dr Gmäindsbann umfassd 766 ha Land. Do drfo sind 196 ha bewalded, 386 ha wärde landwirdschafdlech gnuzzd und denne sind no 184 ha Siidlygsgebied.

Dorfwabbe

E gäle Schild mid eme schwarze Vieregg im oobere lingge Egge (heraldisch gsee, noch allgemeiner Betrachtig obe rächts). Das isch s Wabbe vo dr scho im Middelalder ussgschdorbene Familie "von Terwilr".

Dorfbild

Z Däärwil food dr zämmehängendi Agglomerationsgürdel vo dr Schdadd Basel aa. Für d Yywooner bieded das dr Vordäil, dass sy vo dr guede faschd scho schdäddische Infraschdruktur und sehr groose Nööchy zur Nadur providiere chönne. Me isch mid em Dram inere vierdel Schdund im Zendrum vo Basel, aber zfuess in fünf Minude irgendwo uf Wald und Wiise.

S enorme Waggsdum vom Agglomorazionsgürdel vo Basel hed au s Dorfbild vo Däärwil enorm verändered. Hüdde chönd me, wenn me Gmänds- und Landesgränze äifach emol missachded, Däärwil faschd scho als zu Basel zueghörig bezäichne. Das obwool e Dischdanz vo 10 km und drey andery Gmäinde drzwüsche liige. D Yywoonerzahl hed sich in Däärwil in de ledschde hunderd Joor zimleg genau verzääfachd. Das fierd drzue, dass dr dörflechy Charaggder als wie mee am verschwinde isch. Dr Dorfchärn sälber isch in de sächziger und sibziger Joore mid vyereggige Betonbaude zerschdüggled worde. Hüde schdön die verbliibene Buurehüüser zwüsche weniger schööne Blögg mit Flachdächer. Woobyy, es gid no Ördle, wo Däärwil dr dörflechy Charaggder hed chönne palde. Im Middlere Kräis zum Byschbyyl cha me eme Bächle nooch bis hindere an die aldi Müüli spaziere. Me chönd dörd no mäine, d Schdadd syg wyd wäg.

Bevölgerig

Chile St. Stephan, Therwil

Uursprüngleg wär Däärwil e katholische Ord. D Lüd hän iire ganz äigeny Dialäkd kha, wo eigendlech es gmisch us Elsässisch und Schwyzerdüdsch isch gsii. Däärwiler sin e wäldoffes Volgg, wo aber doch sehr mid Ord und Tal verbunde sind. Hüde driffd me aber nümmy vill ächdi Däärwiler a. Under de ville Zuezüger vom ledschde Joorhunderd sind sy faschd e chli undergange. Die folgende Zaale zäige das reladiv düdlech:

• Huushäld 4'640
• Yywooner/ine 9'348
• Däärwiler Bürger/ine 1'076
• Bürger/ine vo andere Baselbieder Gmäynde 1'227
• Üübrigy Schwyzer/ine 5'842
• Total Schwyzer/ine 8'145 (87.13%)
• Ussländer/ine 1'203 (12.87%)

Au wenn me die religiöse Zaale aaluegd, merggd me nümmi, dass Däärwil äigendlech e katholisch Ord wär:

• evangelisch-reformierd 3'209
• römisch-katholisch 3'243
• chrischd-katholisch 57
• andery 802
• konfessionslos 2'037

(D Quelle vo de Zaale: www.therwil.ch, Schdand: 31.12.2005)

Gschichd

Ganz fryener

Vili Fünd züüge vonere seer frye Besiidlyg vo Däärwil. Me hed villy Sache us dr Jungstäizyd, dr Bronzezyd und dr Yysezyd gfunde.

Basel und s Fürschdbischdum Basel

S erschdi mol isch Däärwil mid em Name Tervvilre im Joor 1223 erwäänd worde. Mid em Noochberord Ettige, wo dr Däärwiler Chirche underschdande isch, heds sich dörde dr Bischof vo Basel und s Chloschder Reichenau d Herschafd däild. D Lehensherschafd hed dr Graf vo Thierstein gha. Wo 1519 Thiersteiner ussgschdorbe sin, hän sich d Solothurner und dr Bischof vo Basel um d Rächd am Ord gschdridde. Schlussändlech hed d Schdadd Basel denne 1525 ins Burgrächd gnoo, und dr Ord den au reformierd. Dr Bischof hed aber schlussändlech doch d Üüberhand gwunne, indem er 1555 vo de Solothurner mid de Reichenauer Rächd beleend worde isch. 1585 hed er das Dorf widder vo Basel chönne löse und hed den grad e Gegereformation duuregfyerd. So isch Däärwil für die nägschde baar hunderd Joor Bsitz vom Fürschdbischof vo Basel gsii. Das Fürschdbischdum Basel isch e Land gsi, wo meer oder weniger dr hüdigi Jura (Kandon Jura und dr Bärner Jura), s Laufetal, s Birseck und no e baar süddüdschi und sundgauischi Dörfer umfassd hed. Nachdäm es im Bischof vo Basel im reformierde Basel nümmi e so gued ergange isch, hed er sy Siz definitiv ins jurassische Pruntrut verschobe. Dr Bischof vo Basel wär immer gärn dr Eidgenosseschafd bydrädde, aber die hän nid vill vo im welle wüsse. E so ischs Birsegg, und drmid au Däärwil erschd seer vill schbööder schwyzerisch worde als dr Kandon Basel.

Dr Dryssygjeerigy Chriegg

Wäärend em Dryssygjeerige Chriegg hed Däärwil au enorm miesse lyyde. Als Dorf vom Fürschdbischdum Basel heds nid vill Schuzz gnosse. Dye Gmände vom Leimental, wo zu Solothurn und zu Basel ghöörd hän, händ dangg dr schdargge Eidgenosseschafd seer vill weniger myesse lyyde. Däärwil hed seer villy Plünderige und Brandschazzige myesse erlääbe. Wär den 1640 nid umchoo isch, hed under Hungersnööd und Süüchene glidde.

Die Raurachisch Repuplik und die franzessisch Revolution

Denne isch es e gueds Zydle lang rächd ruhig gsii. Erschd wo in Frankrych d Revoluzion ussbroche isch, sin au im Fürschdbischdum als wie meer Freyhäidsböim ufgschdelld worde. 1792 hän den die yyhäimische Revoluzionäre mit Underschdüzig vo de Franzose die Raurachisch Repuplik ussgrueffe und dr Bischof gschdürzd. E so isch us em Fürschdbischdum eini vo de erschde französische Dochderrepuplike worde. Dye hed aber nid lang beschdande. Churz drufaabe hän d Franzose das Gebyed denn iirem äigene Land yyverläibd. Somid hed Däärwil bis zum Zämmebruch vom Rych vom Napoleon zu Frankrych khörd. Bim Wiener Kongress 1815 isch den s Gebied vom ehemalige Fürschdbischdum Basel nöi verdäild worde. D Bärner hän dr Jura und s Laufetal bechoo, wärend s Birseck, also au Däärwil, zu Basel gange isch. Erschd ab däm Daag hed Däärwil wirklech zur Schwyz ghörd.

Kandonsdrennig vo Basel

Das häissd aber nid, das es in Däärwil denne ruhig und friidlech worde isch. Im Gegedäil. D Lüd vom Birseck hän doch scho Demokratie und au dr Freyhäidskampf drfüür kennegleerd. Basel isch, wie äigendlech die mäischde schwyzer Ord zu dääre Zyd, widder ins Ancien Regime zruggkheyd. Es isch vo dä aristokratisch prägde Zünfd beherschd worde. D Landbevölkerig hed do nid vill zmälde kha. E so isch es au nid erschduunlech, dass bim Basler Bürgerchrieg 1833 Birsegger faschd no am gschlossnigschde hinder dr Revolution gschande sind. Z saage isch do äu no, dass dr Häupdrevoluzionär in däm Konfligt, dr Stephan Gutzwiller, e Däärwiler gsii isch. E so hed Däärwil nur 18 Joor nach em Byydridd zur Schwyz scho widder d Schdaadszueghörigkäid gwägslet, nämleg zum neu gschaffene Halbkandon Basel-Landschaft.

Lüt

• Stephan Gutzwiller (1802 - 1875), Politiker, uf d Wält cho z Therwil

Weblink

 Commons: Däärwil – Sammlig vo Multimediadateie

• www.therwil.ch – offizielly Websyde vo dr Gmäynd Däärwil
• www.daerwil.ch – alles Rund um Däärwil
• www.leimental.ch – d Websyde vom Vrcheersveräin Leimetal
• Infos vom Kanton
• Alles über dr Männerchor Däärwil