Suiza
|
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
A Confederación suiza u Suiza (en alemán Schweiz; en francés Suisse; en italiano Svizzera; en rumanch Svizra) ye un estau federal situau en o centro d'Europa sin costas en a mar.
A suya población ye de 7.261.200 habitants en una superficie de 41.285 km², con una densidat de población de 176 hab/km². A suya capital se troba en a ciudat de Berna, anque a mayor ciudat d'o país por o suyo numero d'habitants ye Zúrich; antiparte, os centros financers d'o país se troban en as ciudaz de Zúrich, Basilea y Chinevra. Suiza tien muga con Alemanya, Francia, Italia, Austria y Liechtenstein. O país ha tenito una gran tradición de neutralidat politica y militar, razón por a que ye a seu de muitas organizacions internacionals (mesmo l'Organización d'as Nacions Unidas i tien una seu alternativa a la suya seu de Nueva York). O país no fa parte d'a Unión Europea, anque dende 2005 fa parte d'o espacio Schengen.
O suyo nombre ye una derivación d'o nombre d'un d'os cantons establidors d'a federación, "Schwyz" (en alemán estándard, "Schweiz"). Ye un d'os países mas ricos y desembolicatos d'o mundo, con un Producto Interior Bruto de mas de 300.000 millons de dólars estausunidenses (estimación de 2009).
A Confederachón Helvetica proclamó a suya independencia d'o Sacro Imperio Romano Chermanico l'1 d'agosto de 1291, anque ista proclamacón d'independencia no fue reconoixita formalment dica o 24 d'octubre de 1648 en o tractau de Westfalia. Dende ixe inte, a suya historia ye marcata por a suya neutralidat y por o feito d'estar formata por cuatre comunidaz lingüisticas, estando ixas cuatro luengas (alemán, francés, italiano y rumanch) as luengas oficials d'o país; amás o país ha recibito (fácil que por a suya politica de neutralidat) muita inmigración, convertindo-se asinas en un país con una gran variedat cultural.
Etimolochía
[editar | modificar o codigo]D'una man, a palabra Suiza tien o suyo orichen en a ciudat de Schwyz, capital d'o cantón de Schwyz, uno os primers cantons que establioron a Confederación. Se considera que ixe toponimo tien o suyo orichen en a palabra de l'antigo alto alemán suittes, que ye un derivato de suedan, palabra que significa "cremar" en aragonés y que fa referencia a la crema d'as antigas selvas que se i fació ta devantar-ie casas y campos ta l'agricultura. Se considera que o nombre que se daba a ixa redolada remató por designar a tot o territorio d'o cantón y que dimpués d'a Guerra Suaba de 1499 o suyo significato s'enampló ta designar a tot o territorio de l'actual Suiza.
D'atra man, o nombre de Confederación Helvetica provién de l'antigo nombre d'o territorio mientres l'Imperio Romano, cuan se conoixeba con o nombre d'Helvetia en relación con a tribu celta d'os helvecios (helvetii en latín) que i viviban dica a conquiesta d'o territorio por Roma.
Cheografía
[editar | modificar o codigo]Historía
[editar | modificar o codigo]Prehistoria
[editar | modificar o codigo]Se conoix a presencia mientres o Paleolitico Superior en o territorio de l'actual Suiza, seguntes indican os chacimientos arqueolochicos, de chicoz grupos humans de cazataires-recolectors (ye decir, que no conoixeban encara l'agricultura). Mientres o Neolitico, podemos trobar-ie grupos relacionatos con as viviendas palafiticas, aprofeitando-se d'os cuantos lacos que se puet trobar en o país.
Asinas, as culturas mas antigas conoixitas en a redolada son a cultura de Hallstatt y a cultura de La Tène (todas dos culturas d'a Edat de Fierro), que gosan estar asociatas a os pueblos celtas. Ista segunda cultura recibe o suyo nombre chustament d'o chacimiento arquelochico de La Tène, que se troba situato en territorio suizo, a o canto d'o laco de Neuchâtel, a l'ueste de Suiza. Tamién se considera que a cultura de La Tène recibió influencias d'os asentamientos d'os etruscos en o centro y norte d'a peninsula italica, y que a traviés d'os etruscos tamién recibió aportacions culturals procedents de l'Antiga Grecia y d'as culturas d'a Mediterrania oriental.
Historia Antiga
[editar | modificar o codigo]
En o sieglo I aC, os helvetios, un pueblo celta, s'estendillaban por o territorio suizo, estando os suyos pobladors mas antigos que hue conoixemos. Iste pueblo dentra en a Historia cuan arredol d'o 60 aC cuantos pueblos chermanicos preban d'instalar-se en a Galia y os helvetios s'adhiben a ixa gran migración, estando redotatos por Chulio César o 58 aC en a batalla de l'Arar y en a batalla de Bibracte y forzatos a reblar y tornar enta o suyo país. Arredol d'o 15 aC, tropas de l'Imperio Romano mandatas por Tiberio y por su chermano Druso (fillos adoptivos d'Augusto) conquieren o territorio y l'adhiben a l'Imperio en o marco d'as campanyas t'a conquiesta d'a cuenca alta d'o río Rin y d'os Alpes t'amillorar a esfensa d'Italia contra os pueblos chermanicos. O territorio pendeba adminitrativament parte d'a Gallia Belgica (y dimpués d'a Germania Superior), d'a Raetia y d'os Alpes Poenninae.
Mientres os sieglos I, II y III o país tenió una intensa romanización, con a construcción en o territorio d'un denso rete de vías romanas y de cuantos asentamientos de población, destacando-ie Aventicum (o centro d'o poder politico y militar romano en o territorio), Arbor Felix, Augusta Raurica, Basilea, Curia, Genava, Lousanna, Octodurum, Salodurum u Turicum. Tamién bi heba guarnicions militars en Tenedo y Vindonissa.
A meyatos d'o sieglo III, en 259, os alamans, una d'as tribus chermanicas, trescruzoron o limes u muga esfensiva de l'Imperio Romano y dentroron en o territorio de l'actual Suiza, espullando cuantas ciudaz y nuclios urbans. As lechions romanas reconquirioron o territorio suizo y recuperoron a muga d'o río Rin, pero l'emperador Galieno albandonó os ditos Agri Decumates, un territorio que feba de tampón entre Helvetia y os territorios d'os chermans, y l'actual Suiza se convertió en asinas un territorio de muga, con a inseguridat que ixo comportaba en ixe inte. Asinas, se tornó a devantar-ie as ciudaz espullatas, pero ista vegata as ciudaz yeran mas chicotas y por contra teneban millors sistemas d'esfensa y protección.
Cristianización y situación dimpués d'a pertenencia a Roma
[editar | modificar o codigo]A cristianización d'o territorio s'alacetó en o sieglo III y continó en o sieglo IV, establindo-se as primeras seus bispals en o sieglo IV u sieglo V. A seu bispal mas antiga se troba en Basilea, documentando-se a existencia d'a diocesi de Basilea en 246. Tamién se documenta una seu bispal en Martigny en 381 (tresladata a Sion en 585, estando l'actual diocesi de Sion), unatra en Chinevra en 441 (a diocesi de Chinevra) y un atra en Coira en 451 (l'actual diocesi de Coira). Tamién se conoix a existencia en Lausana d'un atra seu bispal en o sieglo VI.
Antiparte, con a cayita de l'Imperio Romano s'establioron en l'actual Suiza bellas tribus chermanicas: os burgundios s'establioron en o cantón de Jura, a cantos d'o río Roine y en as redoladas d'os Alpes a o sud d'o Laco de Chinevra; os alamans trescruzaron o río Rin en 406 y empecipió un proceso d'asimilación d'a población galo-romana d'a redolada. O reino de Borgonya fue absorbito por o reino franco en 534, y en 536 tamién s'anexionoron o territorio d'os alamans, a qui ya heban feito reblar en 496 en a batalla de Tolbiac en tiempos d'o rei franco Clodoveu.
Mientres o dominio burgundio o cristianismo s'estendilló por o territorio, y os reis burgundios i establioron cuantos monesterios; sindembargo en a parte de Suiza que heban conquiesto os alamans nomás bi heba que chicotas comunidaz cristianas ixeminatas, en mantener mayoritariament y cheneralizata istas chents o suyo paganismo ancestral. Tamién plegoron en ixe inte a Suiza monches procedents d'Irlanda, como Sant Columbán de Luxeuil u Sant Gall, estando ixos monches os reintroductors d'o cristianismo en os territorios alamans dende primerías d'o sieglo VII.
Edat Meya
[editar | modificar o codigo]
Alamanya
Borgonya Superior
Mientres o dominio d'o territorio por a dinastía carolinchia, se consolidó a predominancia d'o Cristianismo, y monesterios y seus bispals se convertioron en centros de poder politico territorial. En 843, por o tractau de Verdún, a parte occidental de l'actual Suiza (dita Borgonya Superior) s'adhibió a la Lotarinchia que controlaba l'emperador Lotario I, y a parte oriental de Suiza quedó baixo o control de Loís o Chermanico estando asinas parte d'os territorios que dimpués se convertioron en o Sacro Imperio Romano Chermanico. A muga entre ixos dos territorios en que quedó dividita Suiza yera o curso d'o río Aar dica o río Rin, en pasando a l'ueste de Lucerna y seguindo por o río Roine dica os Alpes amán d'o paso de Sant Gothardo.
A redolada teneba muita importancia ta Loís o Chermanico, qui ninvió a la suya filla Hildegarda a un monesterio que se i trobaba (o Fraumünster), que seguntes a leyenda heba establito Loís dimpués de trobar-se con un ciervo que portaba un crucifixo entre os suyos cuernos amán d'o lugar, a canto d'o laco de Zúrich; sindembargo, se conoix que iste monesterio yera anterior, habendo-ie citas documentals anteriors a 853.
En o sieglo X s'esboldregó o dominio carolinchio en o territorio, en confluir-ie as invasions d'os hongaros, que destruyoron Basilea en 917 y Sankt Gallen en 926, con as invasions d'os arabes, que espulloron a redolada de l'actual cantón d'o Valais en 920 y tornoron un atra vegata en 939. Nomás cuan Otón I redotó a los hongaros en a batalla de Lechfeld en 955 os territorios de l'actual Suiza tornoron a pender d'o Sacro Imperio Romano Chermanico.
En 999, o rei Rodolfo III de Borgonya concedió o Valais como feudo a o bispe de Sion, y cuan Borgonya dentró a fer parte d'o Sacro Imperio Romano Chemanico ixe feudo se convertió en o condau d'o Valais, anque ixes territorios fuoron gubernatos dende o sieglo XII por o ducau de Saboya. Antiparte, en o sieglo XII os duques de Zähringer (d'a Casa de Zähringer) recibiron d'o Sacro Imperio o control de buena cosa d'o territorio borgonyón, incluyindo-ie a mayor parte de l'actual Suiza que pendeba de Borgonya; os Zähringer establioron cuantas ciudaz en o país, destacando-ie Freiburg im Breisgau (hue en Baden-Wurtemberg, Alemanya) en 1120, Friburgo en 1157 u Berna en 1191. Con a muerte de Berchtold V de Zähringer en 1218, as ciudaz que heban establito se convertioron en independients de facto y s'ubrió una luita entre ixas ciudaz y dos poders que pretendeban conquerir-las, os duques de Kyburg y os Habsburgo.
Mientres o gubierno d'os Hohenstaufen, os pasos ta trescruzar os Alpes (incluyindo-ie o paso de Sant Gothardo) esdvenioron d'importancia estratechica, convertindo-se en iste zaguer paso un camín dreito dica Milán que encara enampló a suya importancia en 1198 con a construcción d'o Teufelsbrücke (o Puent d'o Diaple) en o paso de Schöllenen en o cantón d'Uri. En 1240 Frederico II d'o Sacro Imperio Romano Chermanico atorgó o Reichsfreiheit (ye decir, una situación churidica amanata a l'independencia aintro del'Imperio) a la ciudat de Schwyz ta dixar istos territorios baixo o contol imperial dreito sin de dependencias feudals interposatas, enamplando una situación que en 1231 ya prencipió o suyo fillo Henrique cuan yera correchent y concedió o Reichsfreiheit a la val d'Uri. Antiparte, Unterwalden yera un territorio independient de facto, en depender a mayor parte d'o territorio de cuantos monesterios que se convertioron en independients dende 1173 mientres o reinato de Frederico I Barbarroya; y Zúrich se convertió en una ciudat libre y semi-independent en 1218.
Cuan s'extinguió a casa d'os duques de Kyburg, os Habsburgo convertir-se enon o poder politico dominant en os territorios a o sud d'o río Rin y establioron l'alacet d'a suya posterior predominancia, estendillando-se enta o Tirol y enta os territorios de l'actual Austria. Rodolfo I de Habsburgo se convertió en emperador d'o Sacro Imperio Romano Chermanico en 1273, y prencipió una politica expansiva militarment y politica, de traza que li caleba establir nuevos impuestos en as suyas antigas tierras patrimonials ta financiar-la, y en estar l'emperador prencipió tamién una politica de retallar a independencia politica d'as comunidaz semi-independients de Suiza. Antiparte, istos primitivos cantons luitoron tamién dende o sieglo XIII contra a influencia d'o condau de Saboya que dende o sud pretendeba estendillar-se enta os territorios suizos. Asinas, o bispe de Sion, sinyor feudal de bellos territorios mugants con Saboya mandó as suyas tropas a luitar contra os saboyanos, recibindo l'aduya ta ixa luita d'a ciudat de Berna.
L'Antiga Confederación Suiza
[editar | modificar o codigo]En ixas condicions, s'establió un organismo u millor dito una alianza, organismo que ye conoixito hue por os historiadors como Antiga Confederación Suiza, que reuniba ixas chicotas comunidaz semi-independients d'as vals alpinas y desembolicaba os suyos intreses comuns en temas como o libre comercio, guaranciando tamién a seguridat d'as rotas de comunicación comercials que trescruzaban o territorio enta os pasos alpins. Asinas, gosa considerar-se a Carta Federal de 1291, sinyata por as chicotas comunidaz rurals d'Uri, Schwyz y Unterwalden, como l'acta fundacional d'a muderna Suiza, encara que ye fácil que antis d'ixa calendata ya existisen alcuerdos parellans que hue no mos son conoixitos.
En 1353, a ixos tres cantons orichinals s'heban adhibito os cantons de Glaris y Zug y tamién as ciudaz de Lucerna, Zúrich y Berna, establindo-se asinas una unión de 8 cantons que perduró dica finals d'o sieglo XV, que obteneba d'a suya propia expansión contina as fuents d'a suya riqueza. Asinas, ta 1460 a Confederación teneba o control d'os territorios situatos a o sud y a l'ueste d'o río Rin plegando dica os Alpes. Amás, en 1499 as tropas d'a Confederación redotoron en a Guerra Suaba a l'alianza formata por os Habsburgo con a Liga Suaba, rematando ixa situación con una independencia "de facto" d'a Confederación respective d'o Sacro Imperio Romano Chermanico.
Con todas istas anyadas de guerras, os suizos heban adquirito en Europa una gran reputación como militars y o suyo país, l'Antiga Confederación Suiza, teneba asinas fama d'invencible. Sindembargo, ista fama remató con a redota suiza (y que amás fació reblar a suya expansión) en a batalla de Marignano o 13 y 14 de setiembre de 1515 a mans d'as tropas aliatas de Francisco I de Francia y d'a Republica de Venecia, estando os suizos aliaus con Maximilián Sforza, duque de Milán. En rematar a guerra, os suizos plegoron a una semi-alianza con Francia, en virtut d'a cual y por o tractau de Chinevra os suizos ufríban os suyos servicios como mercenarios a Francia, mantenendo con ixe país un tractau de paz perpetua. Antiparte, a expansión en Suiza d'a Reforma protestant de Huldrych Zwingli provocó l'aparición de tensions en Suiza, con luita internas en 1529-1531. Dimpués d'un luengo periodo de neutralidat, en 1648 o diplomatico suizo Johann Rudolf Wettstein, delegato en as negociacions t'a signatura d'a Paz de Westfalia, logró que as potencias europeas reconoixesen a independencia d'a Confederación respective d'o Sacro Imperio Romano Chermanico y a suya neutralidat. En o plan interno, os sieglos XVI y XVII se caracterizoron por l'incremento d'a presión d'as grans familias suizas y por a crisi economica chenerata por a Guerra d'as Trenta Anyatas en Europa. Iste periodo de tensions remató en esclatar as tensions entre catolicos y protestants entre 1656 y 1712 dica a batalla de Villmergen.
As Guerras napoleonicas
[editar | modificar o codigo]En 1798, mientres as Guerras Revolucionarias francesas, as tropas d'a Primera Republica Francesa trencaron a neutralidat d'a Confederación Suiza y invadioron o país, imponendo-ie una nueva constitución centralista, que aboliba a división d'o país en cantons y os poders cantonals, establindo-se asinas a Republica Helvetica. Antiparte, sustrayoron a Suiza Mülhausen y a Valtellina. Por ixas sustraccions y en estar a nueva Constitución una imposición forana, que heba feito convertir-se en de Suiza un estau titella, o nuevo rechimen yera muit impopular en o país.
Mientres ixas guerras, cuan as tropas de l'Imperio Ruso y de l'Imperio Austriaco invadioron Suiza, o suyos habitants no luitoron chunto con l'Exercito francés como ciudadans d'a Republica Helvetica, sino que s'inhibioron d'a luita. En ixas condicions, en 1803 Napoleón Bonaparte alcordó con os dirichents suizos a dita Acta de Meyación, que restablía a existencia d'os cantons y lis tornaba cuantas competencias. En rematar as Guerras napoleonicas con a redota francesa, o Congreso de Viena de 1815 reconoixió a plena independencia de Suiza y tamién a neutralidat permanent d'o país. Tamién s'adhibiron a o territorio suizo os cantons de Chinevra, Valais y Neuchatel, conformando ya ta cutío as mugas de Suiza.
Tranformación en un estau federal
[editar | modificar o codigo]En 1847 esclatoron una atra vegata as tensions internas en o país, cuan bellos cantons catolicos establioron una alianza de tipo conservadora, prencipiando en noviembre d'ixa anyada una guerra civil, a dita Guerra d'o Sonderbund, por o nombre (Sonderbund, "alianza separata" en alemán) d'ixa alianza. No estió una guerra cruenta, y amás sirvió t'amostrar a os suizos a necesidat d'una mayor unidat entre os cantons. Asinas, en 1848 a ciudat de Berna se convertió en a capital federal de Suiza, promulgando-se una Constitución prou muderna, que incluyiba elementos presos d'o modelo d'a Constitución d'os Estaus Unius, marcando asinas un camín enta o federalismo. A federación recibiba cuantos poders, quedando en mans d'os cantons os suyos asuntos propios internos, y establindo un Parlamento federal de tipo bicameral, con una Cambra baixa representant d'os ciudadans (o Consello Nacional de Suiza) y una Cambra alta (o Consello d'os Estaus de Suiza) ta representar territorialment a os cantons, en un modelo que gosan seguir a sobén os estaus federals. A tendencia centralizadora se completó con l'establimiento d'un sistema unico d'unidaz de mesura y de peso, y tamién, en 1850, con a creyación d'una moneda nacional, o franco suizo.
Sieglo XX
[editar | modificar o codigo]Primera Guerra Mundial
[editar | modificar o codigo]Mientres a Primera Guerra Mundial, Suiza mantuvo a suya neutralidat, neutralidat que fue respetata tanto por as Potencias Centrals como por os Aliaus. Ista neutralidat, compartita con os países escandinavos y con os Países Baixos, facilitó o papel de Suiza como transito de mercaderías enta l'Imperio Alemán, trencando (encara que muit limitadament) o bloqueyo establito por os Aliaus. A sola intervención destacata de Suiza en a guerra estió relacionata con a presencia en o suyo territorio de Lenin, qui en tornar a l'Imperio Ruso con aduya d'os alemans radicalizó o rechimen establito con a Revolución de febrero y desembolicó a Revolución d'octubre, fendo que Rusia albandonase a guerra y proclamando a Unión Sovietica.
Posguerra
[editar | modificar o codigo]En rematar a guerra, Suiza dentró en a Sociedat de Nacions, encara que ponió como condición ta dentrar-ie que o país quedase libre de cualsiquier requerimiento de traza militar por parte de ixa organización internacional, ta preservar a suya neutralidat. A Sociedad de Nacions teneba a suya seu en a ciudat de Chinevra.
Segunda Guerra Mundial
[editar | modificar o codigo]Tamién mientres a Segunda Guerra Mundial Suiza mantuvo a suya neutralidad. A Wehrmacht d'o Tercer Reich fació plans t'a invasión d'o país, pero nunca no los emplegó, parti por a politica de concesions que fació Suiza a los alemans, parti por as continchencias d'a guerra. Os simpatizants nazis suizos miraban d'adhibir o suyo país a Alemanya, pero tampoco no podioron fer-lo. A prensa suiza tenió mientres o conflito una posición critica respective d'o Tercer Reich. Antiparte, o país se convertió en un activo centro d'espionache d'ambos bandos, amás de tener un papel destacato en os contactos entre os Aliaus y o Tercer Reich. Tamién, en estar Suiza a seu d'o Comité Internacional d'a Cruz Roya, se reforzó o papel meyador d'o país.
Mientres a duración d'a guerra, l'actividat comercial de Suiza quedó paralizata, en estar o país rodiato en todas as suyas mugas por países que feban parte d'os belicherants (o Tercer Reich, o reino d'Italia y Francia) y mesmo mientres bellos anyos nomás que por as Potencias de l'Eixe, cuan istas ocuporon Francia. T'aliviar a situación, os suizos facioron cuantas concesions comercials a los alemans, que estioron muit importants cuan en 1942 a Wehrmacht ocupó a Francia de Vichèi dimpués d'a Operación Torch, cortando a zaguer linia de ferrocarril que dica ixe inte no controlaban os alemans. Con ixa politica o país aduyó a evitar una invasión alemana.
Suiza tamién estió en una chicota parte un país d'acullita t'os refuchiatos que s'evadiban d'o Tercer Reich. Recibió mas de 300.000 refuchiatos, incluyindo-ie 104.000 militars d'as potencias belicherants, y tamién 30.000 chodigos, encara que as politicas d'inmigración y d'acceptación de refuchiatos yeran muit restrictivas. A Fuerza Aeria suiza luitó contra os avions d'os dos bandos: en mayo y chunio de 1940, mientres a batalla de Francia, facioron cayer a tierra 11 avions d'a Luftwaffe alemanya que heban invadito l'espacio aerio suizo. Recibioron mas de 100 bombarders d'os Aliaus que se i refuchioron dimpués de tener averías en as suyas misions de bombardeyo aerio sobre as ciudaz alemanas. Sindembargo, os Aliaus bombardioaron por error en 1944 as ciudaz de Schaffhausen (mas de 40 muertos), Stein am Rhein, Vals y Rafz, y o 4 de marzo de 1945 bombardioron Basilea y Zúrich.
Posguerra y Guerra Fría
[editar | modificar o codigo]Dica 1959 no teniron as mullers suizas o dreito de sufrachio, y dica 1973 ixe dreito no fue recullito en una Lei federal. Un atro cambeo important en o país en ixas envueltas estió cuan en os anyos 1970 se deseparó una parti d'o cantón de Berna ta establir o nuevo cantón de Jura, que dentró formalment en a Comfederación en 1979. Dica 2002 o país no dentró en as Nacions Unidas (no l'heba feito mientres a Guerra Fría ta preservar a suya neutralidat, encara que en os anyos 1920 Suiza sí que heba dentrato en a Sociedat de Nacions, l'organización antecesora d'a ONU. Feba parte d'a EFTA (en yera uno d'os miembros establidors) pero no fa parte d'o Espacio Economico Europeu. No fa parte tampoco d'a Unión Europea, encara que tien cuantos alcuerdos con ixe organismo: por eixemplo, s'aprebó en referendum en 2005 l'adhesión a o tractau de Schengen.
Politica
[editar | modificar o codigo]División administrativa
[editar | modificar o codigo]A Confederación ye composata de 26 cantons:
Os cantons son dividitos en 2.889 municipios. Cada cantón tien a suya propia constitución, poder lechislativo, gubierno y corz.
Economía
[editar | modificar o codigo]Cultura
[editar | modificar o codigo]Esporte
[editar | modificar o codigo]- Ta más detalles, veyer l'articlo Esporte en Suizaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].
As dos organizacions esportivas prencipals son a Oficina Federal d'o Esporte, y o Comité Olimpico de Suiza.
En Suiza tienen as suyas seus a Federación Internacional d'o Fútbol (FIFA) y a Unión d'Asociacions Europeas de Fútbol (UEFA) en Zúrich y Nyon respectivament.[2]
Os esportes mes practicatos son os esportes d'hibierno,[3] o fútbol, o tenis y o ciclismo.
Os esportistas mes destacatos son en o tenis Roger Federer y Martina Higgins, en o ciclismo Fabian Cancellara, Alex Zülle y Tony Rominger, en esquí o lechendario Pirmin Zurbriggen, en atletismo Viktor Röthlin y Andre Bucher.
Beluns d'os millors pilotos d'o Formula 1 y WRC tradicionalment han teniu u tienen a suya residencia en Suiza como Michael Schumacher, Nick Heidfeld, Kimi Räikkönen, Fernando Alonso, Pedro Martínez de la Rosa, Lewis Hamilton y Sébastien Loeb a sobén per os baixos impostos.[4][5][6]
Competicions esportivas
[editar | modificar o codigo]Bi ha organizato beluns d'os mes importants eventos esportivos d'o mundo. Os Chuegos Olimpicos d'hibierno dos vegatas en Sankt-Moritz en os anyos 1928 y 1948, o Campionato Mundial de Fútbol de 1954, o Campionato d'Europa de Fútbol de 2008 chunto a Austria, y o Campionato d'Europa d'Atletismo de 1954 en Berna. Tamién ye a seu d'o Campionato d'Europa d'Atletismo de 2014 que se celebrara en a ciudat de Zúrich.
Vinclos externos
[editar | modificar o codigo]
Se veigan as imáchens de Commons sobre Suiza.- Pachina web oficial d'o Departamento Federal de defensa, protección civil y esporte de Suiza.
Referencias
[editar | modificar o codigo]- ↑ (an) Diccionario aragonés-castellano-catalán. Versión preliminar. Estudio de Filología Aragonesa. Edacar num. 14. Zaragoza. Edicions Dichitals de l'Academia de l'Aragonés. ISSN 1988-8139. Octubre de 2024.
- ↑ O fútbol en Suiza
- ↑ Os esportes d'hibierno en Suiza
- ↑ Sébastien Loeb Identity card
- ↑ BBC Hamilton decides to leave Britain
- ↑ Celebrities in Switzerland - Where Tina Turner and Co. Live
| Estaus d'Europa |
| Abkhasia3 | Albania | Alemanya | Andorra | Armenia2 | Austria | Azerbaichán1 | Belarrusia | Belchica | Bosnia y Herzegovina | Bulgaria | Cazaquistán1 | Croacia | Cheorchia1 | Chipre2 | Chipre d'o Norte2, 3 | Chequia | Dinamarca | Eslovaquia | Eslovenia | Espanya1 | Estonia | Finlandia | Francia1 | Grecia | Hongría | Islandia | Irlanda | Italia1 | Kosovo3 | Letonia | Liechtenstein | Lituania | Luxemburgo | Macedonya d'o Norte | Malta | Moldavia | Mónegue | Montenegro | Noruega | Osetia d'o Sud3 | Países Baixos | Polonia | Portugal | Reino Uniu | Rumanía | Rusia1 | San Marino | Serbia | Suecia | Suiza | Transnistria3 | Turquía1 | Ucraína | Vaticano |
| Dependencias: Åland | Akrotiri y Dhekelia | Chibraltar | Guernési | Isla de Man | Islas Feroe | Jèrri | Svalbard |
| 1 Parti d'o suyo territorio ye difuera d'Europa. 2 Se troba en Asia, pero tien relacions historico-culturals con Europa. 3 Parcialment reconoixiu. 4 No reconoixito |
| Control d'autoridaz |
|
|---|
Datos: Q39- Multimedia: Switzerland / Q39