Basílica de San Isidoru de Llión

Basílica de San Isidoru de Llión
Patrimoniu de la Humanidá UNESCO Bien d'Interés Cultural
colegiata (es) , basílica menor y Monumento (es)
Llocalización
País	España
Autonomía	Castiella y Lleón
Provincia	provincia de Lleón
Conceyu	Lleón
Coordenaes	42°36′03″N 5°34′15″W
Basílica de San Isidoru de Llión Basílica de San Isidoru de Llión (España)
Historia y usu
Apertura	sieglu X
Orixe del nome	Isidoru de Sevilla
Relixón	catolicismu
Diócesis	Diócesis de León (es)
Arquiteutura
Estilu	arquiteutura románica
Patrimoniu de la Humanidá
Referencia	669-1538
Rexón	Europa y América del Norte
Inscripción	)
BIC	RI-51-0000098
Web oficial

La Real Colexata Basílica de San Isidoru o, a cencielles, San Isidoru de Lleón, ye un templu cristianu allugáu na ciudá de Lleón, n'España. Ye unu de los conxuntos arquiteutónicos d'estilu románicu más destacaos d'España, pola so hestoria, arquiteutura, escultura, y polos oxetos suntuarios románicos que se pudieron caltener. Presenta la particularidá de tener un Panteón Real allugáu a los pies de la ilesia, con pintura mural románica y capiteles orixinales, too esto fai que seya pieza única del mundu románicu de la dómina. El construyóse y engrandecióse a lo llargo de los sieglos XI y XII.

Nel so orixe foi un monesteriu dedicáu a San Pelayo, anque se supón qu'enantes s'asitiaba nos sos cimientos un templu romanu. Col treslláu de los restos de San Isidoru, obispu de Sevilla, Doctor de les Españes en Lleón, camudóse la titularidá del templu.

L'edificiu de la ilesia caltién dellos aspeutos románicos de la primer construcción de Fernandu I y Sancha. El Panteón y les dos puertes de la so fachada sur, llamaes Puerta del Corderu y Puerta del Perdón, más la Puerta Norte o Capitular, son les primeres manifestaciones del arte románicu nos territorios lleoneses. Col pasar de los años fixéronse cambeos y amestaúres gótiques, renacentistes y barroques.

Contestu históricu-artísticu

Recaredo y Obispos. Conceyu III de Toledo, añu 589. Códiz Vixilanu, fol. 145, Biblioteca del Escorial.

A empiezos del sieglu XI, nel Reinu de Lleón siguíen calteniéndose los edificios con tradición y cultura hispanes, ensin modificar. Pel contrario, nel Condáu de Barcelona y en delles partes d'Europa entrara yá con fuercia l'arte románicu, acompañáu de les nueves teoríes y enclinos escontra la lliturxa romana, aconseyada dende Roma pola Ilesia. Nes rexones lleoneses la Ilesia católica prauticaba una lliturxa que se xestare y definiere nos Conceyos de Toledo. Lo mesmo asocedía nos monesterios, nos que los monxos siguíen les regles de los padres de la Ilesia hispanogoda, entá cuando toos ellos, clérigos y monxos, reconocíen l'autoridá del papa en Roma y sentíense tan cristianos como'l restu d'Europa. Tamién los monesterios diben camudar pos lo que se pretendía yera siguir en toos ellos la Regla de San Benitu.

El fechu de que'l Reinu de Lleón tuviera somorguiáu nes lluches de la Reconquista, condicionaba dalgo'l mou de pensar y d'actuar, y esto estendíase de manera práutica al arte de la construcción y de la ornamentación, que se caltuvo fiel al pasáu y a l'alcordanza de los sos antepasaos próximos: los visigodos.

Historia y evolución del edificiu

La ilesia y monesteriu de lo que güei se conoz como Basílica de San Isidoru tuvo los sos oríxenes alredor del añu 956, nun llugar próximu a la muralla romana de la Legio VII Gemina, pela parte del noroeste. Tola parte occidental del edificiu ta adosada y superpuesta a ella. Caltiénse en bon estáu por esti ángulu del noroeste bastantes metros de dicha fortaleza. Tamién se pudieron detectar so los edificios de la Colexata, y tres les obres de restauración, importantes restos romanos: gruesos murios de lladriyu, alcantarielles, cerámica, tégules, atarjeas de lletrines (conductu per onde les agües de la casa van al sumidoriu), col sellu de la Legio VII.

Nació la ilesia por voluntá del rei Sancho I de Lleón.

Del periodu visigodu nun queda nin un restu y del periodu árabe, tampoco, nin de los primeros tiempos de la Reconquista. Les primeres referencies en cróniques y documentos apaecen a mediaos del sieglu X, dando noticia de les ilesies de San Juan y San Pelayo, que por estes feches empiecen a desenvolvese.

El rei Sancho I de Lleón (Sancho'l Gruesu) quixo que s'edificara esta ilesia. A lo llargo de los sieglos y hasta llegar al sieglu XXI foi tresformándose física y espiritualmente sufriendo dómines de gran rellumanza y dómines d'auténtica decadencia. Equí tán les estremaes fases peles que pasó; son fases con muncha carga histórica nes que se fixo notar en gran midida la influyencia de los socesivos reis y la so redolada familiar.

La ilesia de Sancho I el Gruesu

Reinando Sancho I (llamáu'l Gruesu, fíu de Ramiro II) apaecen nel añu 956 les primeres noticies documentaes sobre esti edificiu. La intención d'esti rei foi construyir un templu p'allugar les reliquies de Pelayo, el neñu martirizáu en Córdoba nel añu 925, del que la fama espardióse llueu per tola cristiandá europea. Fixo les xestiones oportunes cola corte cordobesa (de la que fuera güéspede) pal treslláu del cuerpu, pero nun vio realizáu'l so enfotu porque foi asesináu primero.

Pelayo. La so biografía diz que morrió martirizáu defendiendo la so virxinidá.

La so hermana Elvira Ramírez (monxa y rexente del so sobrín Ramiro III) xunto con Teresa Ansúrez, reina madre, vilba de Sancho I, consiguieron realizar el proyeutu, asina que los restos de Pelayo fueron treslladaos dende Córdoba a Lleón. Pelayo foi un neñu cristianu, prisioneru en Córdoba en tiempos de Abderramán III. La so biografía diz que morrió martirizáu defendiendo la so virxinidá. La so fama y almiración estendióse llueu pel mundu cristianu d'Europa. En Turinxa la monxa alemana benedictina Hrotsvita dedicó-y un poema:

Incliti Pelagi Martir fortisimi Christi

Et bone regnantis miles per secula regis

Respice Hrotsvitham miti pietate misellam… Elvira Ramírez yera monxa en San Salvador de Palat del Rei, un monesteriu fundáu pol so padre'l rei Ramiro II, construyíu al pie del so palaciu, esclusivu pa muyeres de la realeza. Elvira y la so comunidá mudáronse al nuevu templu de San Pelayo, aquel que s'acababa de construyir pa recibir les reliquies del mártir. Foi llevantáu esti templu al pie de otru pequeñu y bien antiguu (conocíu como'l perantiguu) que taba dedicáu a San Juan Bautista.[nota 3] Elvira y la comunidá treslladada sirvieron tantu nun templu como nel otru. La vida d'esta comunidá monástica duró tan solo 20 años nesti llugar. Nel reináu de Bermudo II el Gotosu (982-999), Lleón sufrió l'ataque y devastación de Almanzor (nel 988), quedando afaraes los dos pequeñes ilesies, San Xuan Bautista y San Pelayo. Daquella la primer abadesa Elvira yá morriera, asocediéndola Teresa Ansúrez, la reina viuda que, al tener noticia de les inminentes aceifes de Almanzor, ocupóse (xunto cola comunidá) de llevase'l cuerpu de Pelayo a la ciudá d'Uviéu pa caltener les reliquies.

Ver tamién: Monesteriu de San Pelayu (Uviéu)

Infantáu de San Pelayo

El Infantado foi una célebre institución medieval de mediaos del sieglu X, establecida a favor de les infantes solteres que vivíen como relixoses nos monesterios; diches infantes llegaron a rexir gran cantidá de cenobios apurriendo como dote poblaos y propiedaes varies.

Estes infantes solteres lleoneses ostentaron el títulu d'Apoderes o Abadeses. L'Infantado de Lleón tuvo'l so empiezu nel monesteriu de Palat del Rei, creáu pol rei Ramiro II pa la so fía Elvira. Al treslladase la comunidá de Palat del Rei al monesteriu de San Pelayo (inda nun se llamaba San Isidoro), la institución tomó'l nome de Infantáu de San Pelayo. Una comunidá de canónigos atendía a les monxes en calidá de capellanes, siempres so l'autoridá de l'abadesa o apodera.

Tamién a mediaos del sieglu X se instituyó en Covarrubias el Infantado (o Infantazgo) de Covarrubias, pa les infantes de la realeza y pa les fíes de los condes de Castiella qu'ostentaben igualmente'l títulu d'Infantes.

Ver tamién: Infantazgo de Covarrubias

La ilesia d'Alfonso V el Noble

Alfonso V de Lleón.

Alfonso V (el de los Bonos Fueros), rei lleonés dende 999 a 1028, tres el pasu arrasador de Almanzor pela ciudá de Lleón mandó reconstruyir munchos edificios, ente ellos el monesteriu de San Pelayo y la ilesia de San Xuan Bautista.[nota 4]

Foi construyida esta ilesia con materiales probes (según diz el cronista obispu Lucas de Tui, ex llutu et latere esto ye, de tapial y lladriyu), con planta tradicional, un testeru tripartitu, rectu, y con dos campusantos pa la xente d'altu rangu: unu a la cabecera pa obispos y dellos reis que xacíen en Lleón, sobre'l que construyó un altar a Martín de Tours; otru a los pies (in occidentali parte), como un atriu ensin cubrir, dedicáu a enterramientu regio, onde punxo los cuerpos de los sos padres Bermudo II y Elvira García, y onde él mesmu foi soterráu. Sobre la so tumba hai un epitafiu que diz qu'edificó la ilesia de San Xuan de folla y lladriyos. Esta ye la ilesia que se conoz como ilesia antigua y que tuvo de ser de proporciones bien pequeñes.

Lucas de Tui, llamáu'l Tudense, diz:

Fizo también la iglesia de Sant Juan Baptista en esa çibdad de cal y ladrillo, y cogió todos los huesos de todos los reyes y obispos que eran en essa çibdad y enterroles en esa iglesia.

Reorganizóse de nuevu la comunidá de monxes y la comunidá de canónigos, toos baxu'l mandatu de la nueva abadesa Teresa, hermana d'Alfonso V. En 1028 viaxó hasta Uviéu pa vivir definitivamente nel monesteriu de San Pelayo d'esta ciudá asturiana y tar cerca de les reliquies del mártir. Ellí morrió y ellí enterráronla.

La ilesia románica de Fernandu I y la so esposa Sancha

Miniatura medieval que representa al rei Fernandu I el Magno y a la so esposa, la reina Sancha de Lleón.

Sancha de Lleón, fía d'Alfonso V, foi abadesa del monesteriu de San Pelayo dende bien nuevu. Xunto col so home Fernando fueron reis de Lleón dende 1037. Sancha influyó notablemente nel rei Fernando pa llevar a cabu una edificación en piedra de la ilesia de San Xuan Bautista, convenciéndo-y amás por que'l so enterramientu tuviera llugar nesti templu y non nel Monesteriu de Arlanza, nin nel Monesteriu de Oña, dos posibilidaes que'l rei embaraxaba. El proyeutu llevólu a cabu mandando baltar la humilde ilesia anterior d'Alfonso V y construyendo nel so llugar un templu con bona piedra llabrada, según faise saber nes cróniques. Nun foi un templu grande y abierto a los fieles sinón una pequeña ilesia palatina pa usu de los sos mecenes Fernando y Sancha, que vivíen nel so palaciu allugáu xunto al monesteriu dúplice (con una comunidá de monxes y otra de canónigos como yá s'esplicó).

Reconstruyeron tamién l'espaciu dedicáu a Panteón de Reis. Asina consta na llábana de consagración y asina lo atestigua'l cronista de la dómina conocíu col nome de Silense que foi amás clérigu de San Isidoro. Nel campusantu de los pies de la ilesia (l'actual Panteón de Reyes) fueron soterraos estos reis fundadores: Fernando, Sancha y trés de los sos fíos: Urraca, Elvira y García. Ta tamién el cenotafiu del últimu conde de Castiella, Don García. L'epitafiu de Fernandu I muertu en 1065 diz asina:

Fecit ecclesiam hanc lapideam qui olim fuit lutea.

Pa engrandecer la ilesia y según vezu de la dómina yera necesariu cuntar con importantes reliquies, polo que fixeron traer en 1062 dende Sevilla'l cuerpu de San Isidoru y dende el monesteriu de Arlanza les reliquies de San Vicente d'Ávila que se guardaben ellí arriendes de les razies de Almanzor. Cuntaben tamién dende antiguu col quexal que se dicía yera de San Xuan Bautista.

El 21 d'avientu de 1063 consagróse esta nueva ilesia so la advocación de San Isidoro, ufiertando una solemne ceremonia, y los monarques dotaron al llugar d'una importante dote sacra, que dende'l puntu de vista del arte constitúi una verdadera xoya del románicu d'aquellos tiempos. Dende esta consagración la dedicación del templu foi n'esclusiva a San Isidoro.

Caltuvieron los reis una absoluta proteición al templu, allegando a él en toles ocasiones aparentes. Los cronistes escriben inclusive sobre les emocionantes escenes de Fernandu I allegando al templu nos momentos finales de la so vida. Diéron-y reliqiues y oxetos d'orfebrería, arriqueciéronla con ayalgues, y tamién arriquecieron al monesteriu con un vastupatrimonio.

L'edificiu románicu

Esta foi la primer ilesia románica que se llevantó nel Reinu de Lleón siguiendo les modernes corrientes d'esti estilu.

L'edificiu románicu de Fernandu I y Sancha yera de dimensiones amenorgaes: 16 metros de llargu, con trés naves, la central de trés metros d'anchu y cerca de 2 metros les llaterales. De gran altor: 12 metros la central, 7 les llaterales. La cabecera yera tripartita con testeros rectos y gradiaos cubiertos con bóveda de mediu cañón. Nun tenía cruceru.

Puerta d'entrada dende'l templu al espaciu del Panteón que foi cegada a empiezos del XII por cuenta de les nueves obres d'ampliación.

Edificaron el panteón regio a los pies, al que s'aportaba dende l'interior de la ilesia al traviés d'una puerta qu'inda esiste y que ta condergada. Los sos murios —según consta poles escavaciones— taben alliniaos colos de les naves de la ilesia. Foi un espaciu zarráu, con dos altures, la de baxo pa enterramientu y la de riba dedicada a tribuna real.

D'esta fase de construcción perviven nel sieglu xxi : el Panteón, una portada o puerta con capiteles esculpíos que ta na planta cimera del Panteón, ente los actuales Archivu y Ayalga, la Tribuna real, los dos pórticos adosaos y los dos primeros cuerpos de la torre. Tamién los murios norte y occidental, que fueron incorporaos a la siguiente edificación de Urraca la Zamorana. En 1908 el conservador y arquiteutu Juan Nepomuceno Torbado, al faer unes restauraciones, punxo al descubiertu la planta antigua y los cimientos d'esta ilesia; años más tarde, nos trabayos de solado de 1971 pudo contemplase de nuevu'l trazáu de felicidá planta y el so estudiu corrió a cargu del Institutu Arqueolóxicu Alemán de Madrid, que les sos escavaciones fueron dirixíes pol profesor Williams.

Restauración y ampliación de la infanta Urraca

Doña Urraca, Reina de Zamora, según un grabáu de la revista Zamora Ilustrada de 1882.

La ilesia de Urraca la Zamorana ye l'edificiu del sieglu XII que puede vese inda nel sieglu xxi. Los trés puertes del románicu plenu, puerta del Corderu, Puerta del Perdón y Puerta Norte, fueron feches nesti espaciu de tiempu. Tamién fixo cambeos nel Panteón real, una estancia que yá esistía cerrada y como campusantu en tiempos de los sos padres.

La infanta Urraca Fernández de Zamora, soltera, yera tamién dómina del Infantado de San Pelayo y ostentaba el señoríu de los monesterios del reinu que la so cabeza yera'l de San Isidoro de Lleón. A la muerte de la so madre Sancha en 1067 heredó'l patrociniu y caltenimientu del templu. Mandó faer munches obres d'ampliación y asina consta nel so epitafiu de 1101:

Ordenó agrandar la so ilesia y arriquecióla con numberosos presentes. (Ampliavit ecclesiam Istam)

A partir d'estes reformes empezó a conocese'l templu como ilesia nueva. La infanta Urraca mandó faer la decoración pictórica del Panteón y donó munches más ayalgues ente los que se caltién la célebre Mota.

Planta de la colexata. Anguaño perdió la cabecera, sustituyida por una gótica. A los pies de la ilesia puede trate l'espaciu que sirvió de Panteón de los Reis del reinu de Lleón.

Nun llogró ver terminaes les obres que pela cueta concluyeron Alfonso VII y la hermana d'este, Sancha, tamién dómina del Infantado.

Desconozse'l nome del arquiteutu que realizó estes obres. L'ampliación foi fecha sobremanera pela parte meridional y oriental, doblando les dimensiones y añadiendo el brazu del cruceru. Entamóse cola construcción d'una nueva cabecera unos metros más escontra l'este ensin destruyir la obra de Fernando y Sancha, avanzando escontra los pies onde s'atopaben cola llende del panteón y les galeríes al oeste y al norte. Al llegar a la cabecera de la ilesia antigua y al proyeutar la so destrucción, respetaron los murios norte y occidente, lo que condicionó l'anchor de les naves llaterales que tuvieron que ser más estreches que la estensión de los nuevos ábsides. Paráronse les obres mientres unos años al altor de les ventanes de la nave mayor, ensin que se conozan perbién les razones.

Entráu'l sieglu XII entamaron otra vuelta les obres dirixíes esta vegada pol arquiteutu Pedro Deustamben que tamién trabayara antes de la muerte de la Infanta Urraca. Ye de suponer que les naves diben anubrir con cubrición de madera, pero esti nuevu arquiteutu optó por rematar la nave central, alzada a gran altor, con una bóveda de cañón y apurrió-y lluz direuta con ventanales. Polo xeneral les obres realizaes por esti arquiteutu fueron d'una gran audacia ensin resultaos demasiaes satisfactorios, que les sos consecuencies fueron: deformación de tolo construyío, hendidura a lo llargo de la bóveda alta, enclín de los murios pa escontra fuera y amenaza de ruina. Toos estos defeutos nun se manifestaron dende'l principiu sinón que fueron acentuándose y corrixéndose al traviés de los sieglos, hasta llegar a les obres del sieglu XXI en que tuvo llugar una importante y definitiva restauración.

Alfonso VII y la so hermana Sancha. Fin de les obres.

Alfonso VII y la so hermana Sancha Raimúndez, dómina del Infantado de San Pelayo, dambos fíos de Urraca y Raimundo de Borgoña, concluyeron les obres empecipiaes pola so tía güela Urraca y consagraron la ilesia solemnemente el seis de marzu de 1149.

La infanta Sancha restauró la vida monástica y ella mesma profesó nel monesteriu. Na llocalidá lleonesa de Carbayal de la Llegua esistía una comunidá de canónigos regulares de san Agustín. La infanta Sancha en 1148 quixo que dicha comunidá treslladar a Lleón pa ponese al frente del monesteriu coles mesmes que la comunidá de monxes yera unviada a Carbajal; esto ye, fíxose una permuta. Foi nesta nueva etapa cuando'l monesteriu convirtióse nuna abadía dependiente direutamente de Roma.

La ilesia en tiempos de Fernandu II

Fernandu II, rei dende 1157 a 1188, segundu fíu d'Alfonso VII, fundador de les órdenes militares de Santiago y Alcántara, consiguió del papa Alejandro III que se nomara al monesteriu y la so ilesia como dignidá d'abadía, con una serie de privilexos ente los que s'atopaba la exención de toa xurisdicción episcopal sol títulu de Fía predilecta de la Ilesia Romana. Nesta nueva categoría tuvo como primer abá a Menendo que la dirixó dende 1156 a 1167. En total pasaron pola abadía 66 abás, hasta la so final en marzu de 2003.[nota 8]

Reformes de los sieglos XV y XVI

Amás de les grandes reformes feches mientres el periodu románicu, el complexu arquiteutónicu de San Isidoro sufrió obres parciales, cambeos mandaos faer por estremaos personaxes pa la so propia gloria y conveniencia nunos casos o pa la meyora xeneral n'otros. Nel sieglu XV l'abá Simón Álvarez mandó empotrar la tribuna gótica ente los trés primeres arcaes de la nave.

El padre Xuan de Cusanza (nomatu: Xuan de Lleón) mandó construyir la capiella gótica de San Martín y mandó baltar la capiya mayor románica pa construyir l'actual, que los sos trabayos empezaron en 1513 a cargu del arquiteutu Juan de Badayoz el Viejo. Pedro Suárez de Quiñones, comendador de San Isidoro y gobernador de la provincia tresformó la sala capitular pa construyir la so propia capiya aciaga.

En 1534 el mesmu Capítulu de la colexata tresformó la tribuna real afatándola con pintures murales pa convertila en nueva sala capitular. Esi mesmu añu Juan de Badayoz el Mozu baltó los palacios reales románicos y nel so llugar construyó la biblioteca cola primer bóveda elíptica de la Renacencia española, pa que'l so accesu diseñó una puerta renacentista que comunicó cola antigua tribuna románica tresformada en sala capitular.

L'arzobispu Fonseca, Juan Rodríguez, que foi abá de San Isidoro dende 1519 a 1524, mandó construyir el claustru góticu —que foi llamáu claustru de Fonseca—, emparedando tres un muriu l'antigua galería románica del sieglu XI. En 1574 l'arquiteutu Juan Riberu de Rada fixo la escalera prioral del claustru, unu de los meyores exemplos del clasicismu español.

Sieglos XIX y XX

El sieglu XIX foi'l peor na hestoria d'esti edificiu. Nos primeros años sufrió la ocupación de les tropes franceses cola subsiguiente espoliación. Les estancies y capielles conviértense en cuartel, payar y cortes. Cuando llegó la hora de la retirada, les tropes amburaron la ilesia. Años dempués llegó la desamortización de Mendizábal (1835) y de resultes hubo nuevos espolios y saqueos. Suprimióse la comunidá, que foi restablecida'l 25 de mayu de 1851 pol concordatu y la bulda Inter Plurima del papa Pío IX. Pero la restauración y la puesta en marcha nun tuvieron llugar hasta 1894, colos arquiteutos Lazar y Torbado, que'l so trabayu duró hasta 1920. En 1936 el complexu volvió allugar tropes militares. Pasada la Guerra Civil Española, llogró en 1942 el títulu de Basílica menor concedíu por Pío XII.

En 1956 non solo había un seriu deterioru físicu sinón tamién no que fai a la comunidá relixosa. La decadencia del Cabildru Regular a mediaos del sieglu XX foi tal que la institución tuvo a puntu de sumir. Solo quedaben l'abá y trés callóndrigos vieyos, n'estáu de probeza total y ensin esperanza de renovación con nueves vocaciones. L'obispu de Lleón, Luis Almarcha fíxose cargu de la situación unviando una delegación a Roma ante'l papa Pío XII, pa esplicar los fechos y recibir dalguna solución. Tres un concienzudo estudiu de les condiciones espuestes surdió la propuesta de secularizar el Cabildru Regular de San Isidoro, tresformándolo n'Institutu Secular y asina se fixo'l 6 de marzu de 1956, dixebrando amás los cargos d'abá y prior. El cargu d'abá quedaríase como presidente del Cabildru secularizado y el cargu de prior como cimeru trienal de la Comunidá. Coles mesmes, l'obispu de la diócesis asumió cargos especiales siendo nomáu Cimeru Mayor del Cabildru Regular. Otros canónigos seríen los encargaos de restaurar y caltener el cultu na Basílica de San Isidoro, atayáu dende diba años.

San Isidoru de Lleón, vista nocherniega.

Descripción del edificiu

L'edificiu actual tien trés naves y planta de cruz llatina. L'ábside central ye del sieglu XVI, hispanu-flamencu; sustituyó al románicu, que la so planta puede trate porque, arriendes de les escavaciones, dexóse una marca trazada nel suelu de la capiya mayor. Los ábsides llaterales son románicos con bóveda de fornu. A pesar de les ampliaciones y reconstrucciones de la dómina de la infanta Urraca y l'arquiteutu Deustamben, el resultáu final ye harmoniosu. Los cambeos tuvieron qu'afaese al anterior edificiu de Fernando y Sancha, polo que los sos ábsides nun tienen el mesmu anchor nin la mesma exa que les naves.

La nave central ye de gran altor y ta cubierta con bóveda de cañón (como'l tramu rectu del ábside y el cruceru) ente que les llaterales tienen bóveda d'aresta. Los arcos de separación de les naves tienen un peralte bien acusáu; los del cruceru son polilobulados, detalle de sobrevivencia de la dómina mozárabe.

Esterior del edificiu

Solo pueden vese dende fuera la fachada meridional y l'ábside meridional. El restu del edificiu ta arrodiáu per otres construcciones y la parte de poniente ta oculta pola uralla (sacante la torre). Dende l'esterior aprecien les trés altures de les naves. La cornisa de la nave central ye axedrezada y sofítase en modillones d'influyencia mozárabe. Los dos portaes romániques correspuenden a esta fachada. La más antigua ye la del Corderu y la más moderna, la del Perdón. Son dos exemplos del románicu plenu, lo más antiguo que se construyó nel reinu de Lleón.

Puerta del Corderu

Ta estremada en dos cuerpos: el superior compuestu por peineta barroca y rematáu con San Isidoru a caballu.

Puerta del Corderu.

Na portada puramente dicha hai dos arquivoltas de mediu puntu con moldures de baquetón sobre columnes. Una tercera arquivolta dovelada fuelga sobre xambes, arrodiada de moldura axedrezada. Ente les arquivoltas hai trés moldures con roleos y palmetas. Les columnes tán toraes y tienen bases átiques sobre plintos bien altos (que nun son los orixinales). Los capiteles presenten figures humanes con garres en llugar de pies y manes, personaxes alaos, en cliques y ente vexetales.

Tímpanu del Corderu

Tímpanu de la Puerta del Corderu.

Ye'l primer tímpanu conocíu del Reinu de Lleón, conteniendo diverses escenes. Pertenez al románicu plenu del sieglu XI. Ta esculpíu en mármol blanco y sofítase en xambes que tán remataes per cabeces de carneru.

Represéntase'l Sacrificiu de Isaac col corderu místicu suxetu por dos ánxeles, y a entrambos llaos otros dos ánxeles portadores de los símbolos de la Pasión de Cristu. Na Hispania mozárabe yera bien común representar la escena del sacrificiu de Isaac en llugar de Cristu crucificáu. A la derecha vese a Sara na puerta de la tienda y los dos sirvientes que tomó Abraham como compañía, unu montáu a caballu y otru que s'escalza respetuosamente porque va triar un llugar sagráu. Isaac ta tamién descalzu y pueden trate les sos sandalies nel suelu.

Dextera Domini.

Abraham, tamién descalzu, escucha la voz que llega dende'l cielu, simbolizada na “Dextera Domini”. El corderu del sacrificiu ta nuna carba y detrás d'él hai un ánxel que fala. Ye una representación que concuerda col testu de la Xénesis, quitando la figura de Sara. Nel llau de la izquierda hai otros dos figures de la Xénesis: Ismael y la so madre Agar. Ismael ta representáu como tirador d'arcu:

Y Dios taba col rapaz, y creció, y vivió nel desiertu, y foi tirador d'arcu. (Xénesis 21:20)

Estes representaciones d'Ismael con Agar solo danse na Hispania del sieglu XI.

Tol relieve ta executáu en piedra procedente de la rexón. Nes enjutas del arcu hai relieves y figures en mármol reutilizaes que seique vengan de la ilesia de Fernando y Sancha. Nun correspuenden al espaciu en que tán asitiaes y hai nelles incoherencia y desorde. Créese que tuvieron dispuestes d'otra manera y qu'al restaurar la puerta moviéronse escaeciendo'l so primitivu llugar. Por eso la estatua del mártir Pelayo tien un llibru que correspondería a la estatua de San Isidoro, a que'l so banda #enllantar un verdugu col cuchiellu, correspondiente en realidá a Pelayo. San Isidoro tien al pie de la cabeza la inscripción Isidorus. Nel muséu de San Marcos hai otra estatua compañera d'esta que correspuende a San Vicente d'Ávila, del que trayen tamién les sos reliquies en 1063. Percima de San Isidoro vense los relieves de David y cinco músicos, más un violinista dientro de círculos concéntricos. Sobre Pelayo hai otru violinista igual, más un tamboriteru.

Percima d'estos personaxes hai un frisu atayáu pola rosca esterna de la arquivolta que representa los símbolos del zodiacu ordenáu de derecha a izquierda. Fueron identificaos colos sos nomes, unes inscripciones con calteres de la segunda metá del sieglu XI de les qu'entá queden dalgunes fuera de sitiu. Tamién estos relieves fueron aprovechaos de la ilesia anterior. Esta portada tien un segundu cuerpu a manera de peineta llevantáu nel sieglu XVIII, obra de los artistes d'apellíu Valladolid. Contién l'escudu real y remátase con San Isidoro a caballu, siguiendo la lleenda del estandarte real de Baeza (o pendón de Baeza) que s'esibe nel muséu.

Puerta del Perdón

Puerta del Perdón.

Llámase asina porque yera la puerta per onde entraben los pelegrinos que diben faciendo'l Camín de Santiago, pa consiguir nesta ilesia les indulxencies correspondientes y el perdón de los pecaos.

Ábrese na fachada sur del cruceru. Pertenez a la dómina del románicu plenu, y los sos relieves tán atribuyíos al maestru Esteban, que trabayó nes catedrales de Pamplona y de Santiago de Compostela. La so execución ye posterior a la Puerta del Corderu. El maestru Esteban esculpió per primer vegada una serie de temes evanxéliques que seríen reproducíos dempués na portada de la catedral de Compostela, na Catedral de Santa María de Pamplona y na de Toulouse.

Una cornisa axedrezada estrema esta fachada en dos cuerpos. Nel cuerpu cimeru hai trés grandes arcos de mediu puntu, siendo ciegos los dos llaterales. Les columnes del centru son geminadas y les sos bases son átiques, de garres. El ventanal central ta cerráu por una rexa románica. El cuerpu inferior ta ocupáu pola portada puramente dicha.

Tímpanu del Perdón

Tímpanu de la puerta del Perdón.

El tímpanu ta estremáu en trés dovelas qu'amuesen trés relieves distintos con temes que yá tán lloñe de toa influyencia mozárabe y qu'artistes anteriores nunca s'atrevieron a tratar. Sicasí nes enjutas sí s'amuesa una reminiscencia mozárabe, non pola tema sinón pola posición que se da a les escultures de San Pedro y San Pablo; a San Pablo concédese-y el llugar de la derecha (izquierda del espectador, derecha de la puerta), el preferente, costume bien hispánica que tamién puede trate en Silos. San Pablo naquella dómina yera bien veneráu n'España onde inda se siguía la lliturxa hispánica o mozárabe. (Vease semeya de seición anterior).

Los trés escenes son: Ascensión, Descendimiento y Sepulcru vacíu que contemplen los trés Maríes. Les arquivoltas son de moldura en bocel, bien peraltadas, con columnes toraes. Tou ta arrodiáu d'una moldura axedrezada. El dintel sofítase sobre cabeces de lleón y de perru.

La escena de la izquierda, l'Ascensión de Cristu, llapada enforma l'atención pola forma en que ta tratáu la tema, yá que paez que Cristu ye ayudáu o emburriáu escontra los cielos polos dos Apóstoles. Pol nimbu de Cristu ve la inscripción:

Ascendo ad patrem mevm et patrem vestrvm

Nel centru representa la escena del Descendimientu, de gran realismu, acompañada por dos ánxeles turiferarios (que porten incensarios) sobre'l brazu horizontal de la cruz.

Torres del Río. Capitel cola tema del sepulcru vacíu

A la derecha vense a los trés Maríes ante'l sepulcru vacíu acovecíu nun arcu románicu peraltado. Un ánxel desenvuelve grandes ales qu'abeluguen tol conxuntu.

Estes temes espresaes pol maestru Esteban fueron bien estendíos polos escultores del Camín de Santiago, qu'al so regresu llévenlu a Francia nuna cronoloxía posterior.

Puerta norte o Capitular

Fíxose na parte septentrional del cruceru. Nel sieglu XII daba pasu a la sala capitular nel claustru. Más tarde al convertise esta sala en capiya de los Quiñones clausuróse pela parte de la ilesia y dexóse la puerta ensin usu y solo visible dende dicha capiya. Ye asemeyáu a la del Corderu pero col tímpanu llisu, que n'otru tiempu tuvo pintáu y que nel so orixe taría esculpíu como les otres dos puertes. Consta de dos arquivoltas de mediu puntu que los sos arcos tienen moldura de baquetón, que fuelguen sobre columnes de fuste monolíticu. Tantu na rosca esterior como na interior lleva ornamentación d'axedrezáu al estilu de Jaca y de Frómista.

Son de destacar los capiteles, cuantimás el que representa a una muyer desnuda, agachada siguida por otra muyer tamién esnuda que lleva una culiebra na mano. Nel mesmu capitel hai otra culiebra esmordigañando a un home vistíu. Amás de llamar l'atención pol simbolismu que zarra, #tratar d'un perfectu trabayu d'escultor clasicista y naturalista que puede trate en dellos capiteles de Jaca y de Frómista. Atribúyese'l trabayu al escultor Leodegarius, conocíu como'l maestru de les culiebres.

Interior del edificiu

Bóveda de la capiella mayor.

L'interior sospriende al visitante pola so intensa lluminosidá por cuenta de la gran cantidá d'amplios ventanales de la nave central y del cruceru sur. Tien una rica decoración en impostas d'axedrezáu, motivu que se ve tantu en panales rectos como curvos. Tamién los capiteles son ricos y numberosos.

Capiella Mayor

La Capiya Mayor data del sieglu XVI, y la so arquiteutura atribuise a Juan de Badayoz el Viejo. El padre Juan de Cusanza (nomatu Juan de Lleón) encargó les obres nel añu 1513, sustituyendo l'antigua capiya románica de la infanta Urraca pola actual gótica. En 1971 fíxose un llabor de llimpieza y de restauración del suelu, que se topaba bien deterioráu. Con esi motivu salieron otra vegada a la vista los cimientos de la planta románica que l'arquiteutu Torbado afayara nel so llabor d'escavación, y siguiendo'l so so trazáu fixo un dibuxu nel suelu pel que pudiera vese fácilmente. La capiella ta cubierta por bóveda de crucería con terceletes.

Nave y retablu mayor.

El retablu de factura entá gótica vien de la parroquia de Pozuelo de la Orden (Valladolid) y foi treslladáu a San Isidoro en 1920, añu en qu'esta llocalidá pertenecía al obispáu de Lleón. Foi llabráu ente 1525 y 1530, cuntando cola participación nos llabores de talla y ensamblado d'un maestru llamáu Giralte, quiciabes Giralte de Bruxeles, y consta de venticuatro tables de pintura, atribuyíes por Chandler R. Post a un Maestru de Pozuelo, cabeza de serie d'un ampliu númberu d'obres que'l so centru xeográficu asítiase na ciudá zamorana de Toro. La documentación topada darréu dexó precisar que los trabayos de pintura #partir ente Lorenzo de Ávila, siguidor de Xuan de Borgoña y afincáu en Toro, a quien podría identificase col Maestru de Pozuelo creáu por Post, y dos pintores vecinos de Valladolid: Antonio Vázquez, tamién siguidor de Borgoña, y Andrés de Melgar, oficial d'Alonso Berruguete, a quien por tal motivu atribúyense dalgunes de les tables más avanzaes estilísticamente.

La custodia ye de plata, del artista M. García Crespo, y guarda la hostia consagrada espuesta día y nueche por privilexu papal bien antiguu, que comparte cola catedral de Lugo. So la custodia y en llugar preferente tópase la urna neoclásica que caltién los restos de San Isidoro, obra que'l plateru lleonés Antonio Rebollo realizó en 1847.

Capiella de la Trinidá o de Santu Martino

Retablu de la capiella del Santu Martino.

El canónigu isidorianu Santu Martino mandó construyir escontra 1191 detrás del ábside norte una capiya destinada a guardar el depósitu de reliquies acumulaes a lo llargo de los sos viaxes y que sirviera tamién como campusantu común de los canónigos. La capiya yera pequeña, de planta rectangular y cabecera semicircular, y construyida con materiales bien probes con apareyu de lladriyu. Llamóse capiyella de la Santísima Trinidá. Fíxose una portada de mediu puntu nel muriu norte.

Nel sieglu XVI tresformó esta capiya n'estilu hispanu-flamencu, pasando a llamase capiya de Santu Martino. El retablu ye del sieglu XVII, del tracista y ensamblador Pedro Margotedo, y lleva la imaxe del titular. Ellí atópase la urna colos restos del santu.

Coru

El coru altu a los pies ye de la primer metá del sieglu XV —estilu góticu—, de tiempos del abá Simón Álvarez, que'l so escudu d'armes ta nuna de les claves.

Otres dependencies

Panteón real

Panteón Real. La tema pictórica correspuende a la segunda metá del sieglu XII.

L'orixe data de los tiempos del rei Alfonso V el Noble que tres el pasu de Almanzor fixo llevantar de nuevu la ilesia con probes materiales y dótase de dos campusantos, unu na cabecera y otru nos pies (in occidentali parte), como un atriu ensin cubrir, dedicándolo a enterramientu regio; ellí depositó los cuerpos de los sos padres Bermudo II y Elvira. Fernandu I y Sancha reconstruyeron tamién esti panteón, siendo ellos mesmos soterraos nél. Asina consta na llábana de consagración y asina lo atestigua'l cronista de la dómina conocíu col nome de Silense que foi amás clérigu de San Isidoro. La historiografía moderna atribúi el resultáu final (que se contempla nel presente) a la infanta Urraca la Zamorana, fía de Fernandu I y Sancha.

Foi un espaciu cuadráu delimitado pol muriu occidental de la ilesia que tenía una puerta d'entrada al templu que foi cegada a empiezos del XII por cuenta de les nueves obres d'ampliación. #Abrir en compensación otra puerta nel ángulu sur oriental. Esti espaciu tuvo cerráu pel sur con un muriu medianeru colos palacios reales. La cámara tien poco altor lo que-y da un falsu aspeutu de cripta ensin selo. Cuando se cerró la primitiva puerta d'accesu al templu quedó una zona que se convirtió n'altar dedicáu a #Santa Catalina d'Alexandría y tola estancia tomó'l nome de capiya de #Santa Catalina. Na documentación de la dómina puede trate esti nome, alternando con Capiya de los Reis.

Ye un cuadriláteru estremáu en seis #tramo por aciu columnes centrales. La estructura ye abovedada y ta recubierta de pintures. La tema pictórica correspuende a la segunda metá del sieglu XII; sobre fondu blancu #retayar en trazos negros tola temática y rellénense los fondos con ocres, mariellos, colloraos y buxos.

Son bien importantes los capiteles. #Hai con tema vexetal de tradición hispánica ente que los historiaos de tema simbólica paecen d'influyencia forana. Son significativos les temes bíbliques pos fueron una primicia del románicu.

Tribuna

Según la tradición, la tribuna real yera un palcu pa usu esclusivu de la reina Sancha, esposa del rei Fernando. Nel sieglu XII foi reformada, convirtiéndose en dependencia del palaciu de la infanta Sancha Raimúndez, y más tarde, a finales d'esi mesmu sieglu, el canónigu isidoriano Santu Martino #convertir en capiya de Santa Cruz, y ellí tuvo'l so propiu escritoriu de trabayu. Nel sieglu XVI pasó a ser sala capitular, y dende 1962 alluga'l muséu d'orfebrería, siendo tamién conocida como “Cámara de doña Sancha”.

L'espaciu ta asitiáu sobre'l Panteón más el pórticu occidental, compartiendo los sos murios y comunicáu con ellos por una escalera de cascoxu. Consta de dos cuerpos rectangulares cubiertos por bóveda de cañón. Nel muriu oriental (que ye l'occidental de la ilesia) hai una portada d'arcu de mediu puntu dobláu y llixeramente peraltado, que se posa sobre pareyes de columnes con capiteles historiaos. El so vanu ta zarráu, y en los so llugar alzóse un altar. Nel sieglu XVI foi convertida esta estancia en sala capitular, cuando na sala capitular antigua establecióse la capiya de la familia Quiñones. Les pintures murales qu'inda queden son d'esta dómina. Dende 1982 ye sede del muséu o Ayalga Capitular, con pieces romániques bien pervalibles.

Muséu

Cáliz de doña Urraca. Basílica de San Isidoro de Lleón.

El muséu llamáu tamién ayalga ta asitiáu na tribuna descrita enantes. Tamién s'esiben oxetos nes distintes capiyes del claustru procesional. Dalgunos d'estes ayalgues fueron encargos de los reis Fernando y Sancha pa engrandecer la ilesia qu'ellos mandaren construyir. #Dotar d'una importante dote llitúrxica, anque munches d'estes obres d'arte #perder nos avatares sufiertos al traviés de los sieglos y otres atópase curiaes en museos ayenos a la Colexata. Dalgunes d'estes pieces son:

• Arqueta de San Isidoro. Forrada con chapes de plata y realizada escontra 1065. Mientres 900 años guardó'l cuerpu del santu. Foi bien deteriorada en 1808.
• Arca de los marfiles. Ellí guardáronse los restos de Pelayo y de San Xuan Bautista. Datada del añu 1059. En madera, con 25 marfiles enllastraos.
• Portapaz de marfil.
• Marfil escandinavu. Representa un dragón replegáu sobre sí mesmu. Obra del sieglu X.
• Cáliz de doña Urraca de 1100.
• Arca de los esmaltes con representación de la crucifixón y pantocrátor.
• Coleición de teles: Dos estoles del sieglu XII, 1197 y 1198, texíes por Leonor de Plantagenet. Fragmentos de teles perses y árabes. Ternos renacentistes.
• Lignum Crucis, ostensorios y relicarios.
• Cruz d'altar d'Enrique de Arfe.
• Trípticu renacentista cola representación de l'Anunciación, Visitación, Adoración de los Reis y Calvariu. Nes batientes ta la tema de los Once Mil Vírxenes, y el de l'apaición de la Virxe a San Bernardo. Obra atribuyida a Rodríguez Solís.
• Pendón de Baeza, del sieglu XIV. Ye una de les pieces más importantes del muséu. La tradición cunta que foi bordáu nel mesmu campu del sitiu de la batalla de Baeza (anque tal batalla nun esistió, pos la plaza #rindir por capitulación apautada).Representa a San Isidoro a caballu con espada y cruz, como s'apaeció nel campu de batalla. Tema rellacionada coles representaciones d'esta dómina de Santiago y San Millán. Fondu carmesí, coles armes de Lleón y Castiella. Tien honores de Capitán Xeneral.

Galería

Ver tamién: Arte románico en Castilla y León § Pórticos y galerías porticadas

Galería románica.

Tamién se conoz esti espaciu como atriu o antoxana. Esta galería correspuende a la dómina de Fernando y Sancha, sieglu XI, y foi añadida pel norte y por occidente del Panteón, de manera que l'ala occidental quedó empotrada ente l'espaciu del Panteón y la muralla, ente que l'ala norte #estender a lo llargo del Panteón pol so muriu norte y siguió hasta'l primer tramu de la ilesia, formando asina un ángulu. Nel sieglu XII #ampliar hasta atopase col saliente del cruceru.

Los antecedentes d'una galería asemeyada #atopar en Valdediós y Esguilada (finales del sieglu IX y primeros del X). Puede considerase esti espaciu como'l primer exemplu románicu de cuantes galeríes d'esti tipu fueron construyíes dempués, sobremanera en tierres sorianes y segovianes entá cuando esisten dos estremes importantes ente la galería n'ele (L) de San Isidoro de Lleón y les que fueron construyíes dempués a lo llargo de la xeografía románica, en que puede apreciase que na mayoría de los casos #disponer nel muriu sur de la ilesia y nun se #cubrir con bóvedes, sinón con cubrición de madera.

Cuando nel primer cuartu del sieglu XVI l'abá Fonseca mandó construyir el claustru de lladriyu (el llamáu claustru de Fonseca o claustru procesional o claustru principal), esta galería foi tabicada y despintada pela so parte norte con un muriu de lladriyu bastante gruesu nel que se #abrir unos vanos al altor de lo que podría ser un segundu pisu. Esti muriu alzábase de manera que tapaba tamién la fachada norte de la ilesia, coles sos modillones correspondientes. Escontra los años 20 del sieglu XX la galería foi afayada pol arquiteutu Torbado y en 1960 l'arquiteutu Luis Menéndez-Pidal #recuperar. Coles mesmes, la parte occidental de la galería foi tamién tabicada dando pasu a un espaciu llamáu Capiya de los Arcos. Nel sieglu xxi esti espaciu conozse como Panteón d'Infantes, y a él fueron treslladaos dellos enterramientos d'infantes reales y miembros de la nobleza lleonesa.

Nes obres de restauración de los años 60 del sieglu XX baltóse'l muriu de lladriyu quedando al descubiertu bastantes elementos románicos, ente otros la cornisa de canecillos figurando cabeces de llobos, fustes varios y capiteles. Hubo elementos atopaos formando parte del rellenu del muriu. Nel Muséu Arqueolóxicu de Lleón guardárense en dalgún momentu seis capiteles que fueron devueltos p'asitialos nel so sitiu orixinal. Otros capiteles #llabrar de nueva factura, asonsañando a los románicos y señaláronse con una R. Otra restauración importante foi la bóveda que se rehizo con piedra de toba, como fuera fecha la orixinal.

Archivo - Biblioteca

La cúpula central ye ovalada y nes sos pechinas hai cuatro medallones coles figures de los evanxelistes.

Ye un edificiu independiente construyíu a finales del sieglu XVI por Juan de Badayoz el Mozu, que consta de dos plantes, allugaes sobre'l techu de la cortil qu'ocupa l'antepar d'entrada. Puede aportase a esti espaciu dende la escalera de cascoxu, construyida a una banda del Panteón o dende'l claustru altu. La planta primera ye rectangular, estremada en tres #tramo, con bóvedes estrellaes y con alturrelieves y ventanales renacentistes. La cúpula central ye ovalada y nes sos pechinas hai cuatro medallones coles figures de los evanxelistes. Per debaxo del arranque de la bóveda ve una imposta onde s'escribió con lletres doraes una serie d'aponderamientos destinaos a San Isidoro.

Biblia del añu 960, mozárabe, del presbíteru Sancho miniatures de Florencio, escrita nel Monesteriu de Valeránica.

• Biblia del sieglu X (del 960) mozárabe, del presbíteru Sancho con miniatures de Florencio, escrita nel Monesteriu de Valeránica—o Berlangas y Baralangas— (Burgos).
• Códiz Morales de Job (nº 1 del so Catálogu), escritu pol monxu Baltario en 951.
• #Tres #tomo d'una Biblia románica del sieglu XII.
• Dos tomos de la obra del Santu Martino, sieglu XII onde se recueyen los trataos pa la edificación moral de los canónigos. Son ediciones con ornamentación bien rica que les sos miniatures #estremar polos colores y perfeición del dibuxu.
• Chronicon Mundi, del Tudense, sieglu XV.

Restauración de 1960

La sala atopábase abondo ruinosa dempués del pasu de les tropes de Napoleón más les estroces arriendes de la Desamortización. Perdiérense les estanteríes y los remates que yeren estauínes d'alabastru con cartelas onde taba escrita la lletanía isidoriana: «Doctor de les Españas, Espeyu de la ilesia, Estrella esplendente, Doctor fiel, Llexislador de los hispanos, Padre de los clérigos, Lliriu de la Ilesia, Rellumanza de los sacerdotes, Lluceru resplandiosu, Reblaneda de la xusticia.» Estes figures perdíes fueron sustituyíes por talles de nocéu, añadiendo la lletanía. Fixéronse estanteríes d'aceru forraes de nozal y con rejillas doraes. Púnxose suelu nuevu de mármol colorao, vigues nueves, restauración de ventanales y vidreres y doróse la imposta que percuerre los murios. Dixebróse l'antepar d'entrada con una verja del rejero toledanu Xunetu Pascual. Nel esterior restauró la balaustrada gótica de piedra qu'arrodia l'edificiu añadiendo elementos pal desaguadoriu.

Claustru

Vista d'un ángulu del claustru.

El claustru principal #construyir nel sieglu XI aprovechando'l pórticu o galería del Panteón #allargar hasta dar col cruceru. Foi'l claustru románicu más antiguu conocíu n'España del que solo se caltién la parte descrita de la galería. El restu del patiu son llarpiabes con bóvedes de nervios del sieglu XVI mandáu faer pol abá Fonseca. Naquella reforma quedó cegada la galería con un muriu de lladriyu que foi baltáu a mediaos del sieglu XX nes reformes llevaes a cabu pol arquiteutu Luis Menéndez Pidal. Foi entós cuando quedó la galería románica al descubiertu, colos sos canecillos, arcos y capiteles.

A partir del sieglu XVI les distintes capiyes del claustru #dedicar a capiyes mortuorias de les families que tomaben el patronalgu. Dempués asocedieron munchos avatares ya inclusive hubo destrucción pero cola restauración y reestablecimientu de los últimos tiempos eses estancies volvieron tomar relevancia y recuperaron el títulu col que les conocía. Munches d'elles alluguen parte del muséu de la Basílica y otres tán dedicaes a otros servicios intelectuales como l'antiguu refectorio que ye güei sede de la Cátedra de San Isidoro.

La segunda planta ye obra barroca realizada polos arquiteutos Compostizo, Pablo de Valladolid y Santiago Velasco.

Esiste un segundu claustru, barrocu de 1735, mandáu construyir pol abá Manuel Rubio Salinas.

Torre

Torre románica.

La llamada Torre del Gallu, asitiada a los pies de la ilesia, ye obra del sieglu xii. Ye de planta cuadrada y exa oblicua respectu a la exa de la ilesia; forma parte de la muralla romana de manera que'l primer cuerpu arrodia un cubu de la mesma. En dómina de Fernandu I los dos primeros cuerpos tuvieron misión defensiva. Nel segundu cuerpu hai una estancia con bóveda de cañón y un arcu fajón que se sofita sobre columnes. #Aportar a esti cuerpu pola ronda de la muralla. Tien claridá gracies a unos pequeños baldíos en aspillera.

El tercer pisu #alzar a partir d'una imposta biselada. Tien una sala abovedada con tres ventanes en cada cara de les cualos solo ta abierta la del mediu. El cuartu cuerpu ye'l de campanes, con dos baldíos en cada cara, de triple arcu de mediu puntu sobre dos pareyes de columnes. Una de les campanes antigües con fecha de 1086 #caltener nel muséu. Corónase la torre con chapitel de cayuela modernu y una veleta que ye'l gallu famosu, símbolu de la ciudá de Lleón. Ye pieza bien antigua qu'estudiaron apocayá profesionales arqueólogos, palinólogos, entomólogos y paleógrafos.

La torre tuvo que ser restaurada na segunda metá del sieglu XX so la direición del arquiteutu Menéndez Pidal y reparada y consolidada con nueves téuniques a principios del sieglu XXI. El segundu pisu #dedicar a cámara de l'Ayalga.

El gallu veleta de la torre de San Isidoro foi mientres sieglos el símbolu más preciáu de la ciudá de Lleón. Fixo siempres les funciones de veleta ensin presentar nengún problema. Mirábase-y a distancia y nun se conocía la so hestoria nin el por qué nin cuándo llegó a la torre. Nos primeros años del sieglu XXI, al faer la fonda restauración de la torre desmontó esta pieza col enfotu de llevar a cabu una llimpieza, pero al reparar lo sorprendente que yera l'oxetu #acutar pa podelo estudiar bien a xeitu. En los so llugar xubióse una copia que ye la que prevalez.

La colexata nel sieglu xxi

La colexata #amosar nel sieglu XXI en tou la so rellumanza, tanto físicu como espiritual. La ilesia repunxo les sos funciones como tal y toles #demás dependencies abiertes al públicu tán restauraes y perfectamente cuidaes. Gocia amás d'una notable vida intelectual.

La cortil perteneciente a la basílica ye muncho más estensu de lo que l'observador puede ver dende la plaza de San Isidoro. Esisten una serie d'edificaciones, dalgunes bien antigües qu'arriendes de les reformes fueron recuperaes pal so usu. Con esti fin rehabilitóse l'edificiu del sieglu XVI que s'atopa fuera del claustru —con ventanes a la cai del Sacramentu— pa residencia de canónigos qu'hasta la fecha andaben esvalixaos por otres dependencies. Afixéronse los dos plantes de l'ala este del segundu claustru pa residencia de les relixoses Discípules de Jesús onde amás abrieron un colexu d'Enseñanza Primaria. Pa la Escuela Cimera d'Arte Sacro restauráronse unes ruines pertenecientes al antiguu palaciu abacial. La Escuela Taller tuvo tamién el so llugar reserváu nos baxos del segundu claustru y la güerta allegante.

Referencies

• Datos: Q383659
• Multimedia: Real Basílica Colegiata of San Isidoro, León