Jaya

Jaya
	monte
Situación
País	Indonesia
Provincia	Papúa Central (es)
Kabupaten	Mimika
Cordal	Montañas Sudirman (es)
Montes	Siete Cumes
Coordenaes	4°05′S 137°11′E / 4.08°S 137.18°E
	Jaya Jaya (Indonesia)
Datos
Altitú	4884 m
Prominencia	4884 m
Materiales	caliar

Mapa amosando l'amenorgamientu del glaciar Puncak Jaya n'Indonesia mientres el periodu 1850-2003 debíu al calentamientu.
(Si nun ves l'animación, fai clic sobre la imaxe.)

Pa los porteros de Vaikunthá de la Mitoloxía hindú, vease Rābaldida

El monte Jaya (Puncak Jaya n'indonesiu), tamién conocíu como monte Carstensz o pirámide de Carstensz, ye'l monte insular más altu del mundu y el picu más altu d'Oceanía, na islla de Nueva Guinea, con 4.884 metros d'altor sobre'l nivel del mar.^[1] Atópase nos montes Sudirman, o Dugunduguoo, al oeste de la zona montascosa de Papúa, la metá oeste de la islla principal d'Indonesia. Ye una zona frecuentemente ximelgada por terremotos y maremotos. Otros nomes inclúin Nemangkawi nel idioma amungkal, Ngga Pulu, Carstensz Toppen y Gunung Sukarno.^[2]

Ye'l picu asitiáu nuna islla más altu del mundu. Ye'l monte más altu d'Indonesia, la más alta de la islla de Nueva Guinea (qu'entiende la provincia indonesia de Papúa más l'estáu independiente de Papúa Nueva Guinea), la más alta d'Oceanía (Australia), y el quintu monte más altu nel Sureste Asiáticu políticu. Tamién ye'l puntu más altu ente'l Himalaya y los Andes, y el picu d'isla más altu nel Mundu. Delles fontes pretenden que'l monte Wilhelm, de 4.509 metros, como'l picu de monte más altu d'Oceanía, considerando qu'Indonesia forma parte d'Asia (Sureste d'Asia).^[3]

Historia

Les tierres altes qu'arrodiaben el picu tuvieron habitaes antes del contautu européu, y el picu yera conocíu como Nemangkawi en Amungkal. Orixinalmente, Puncak Jaya llamábase "Pirámide Carstensz", pol esplorador holandés Jan Carstensz, quien foi'l primeru en columbrar los glaciares nel visu del monte, nun día estenu de 1623.^[4] El avistamiento quedó ensin verificase mientres dos sieglos, y Carstensz foi fechu risión n'Europa al afirmar que viera nieve cerca del ecuador.^[5] Esti nome sigue siendo usáu ente los montañero.^[6]^[7] Anque les nieves de Jaya fueron algamaes en 1909 por un esplorador holandés, Hendrik A. Lorentz con seis porteadores indíxenes dayak kenyah reclutados en Apo Kayan en Borneo,^[8] el cume nun foi esguilada hasta 1962, por una espedición encabezada pol montañeru austriacu Heinrich Harrer (famosu pol so llibru Siete años nel Tibet), y trés amigos, P. Temple, R. Kippax y B. Huizenga.

Cuando Indonesia asumió'l control de la provincia nos años sesenta, el monte foi renombráu "Puncak Sukarno", o "Picu Sukarno", pol primer presidente d'Indonesia. Más tarde, foi camudáu por Puncak Jaya. Puncak significa "picu" o "monte", y Jaya significa "victoria", "victoriosu" o "gloriosu". El conflictu ente les fuercies armaes d'Indonesia y la población caltúvose dende 1960.

Xeoloxía

Puncak Jaya ye'l puntu más altu del cordal central, que foi creada a finales de la oroxenia melanesia del Miocenu,^[9] causáu por un choque oblicua ente la placa australiana y la del Pacíficu y ta formada por caliar de mediaos del Miocenu.^[10]

Accesu

Por cuenta de la deteriorada situación política, el gobiernu indonesiu cerró l'accesu públicu al monte en payares de 1995, riquir un permisu especial del gobiernu pa entrar. Dende entós hasta 2005 el monte tuvo cerráu al turismu y los escaladores. Anguaño (2006), l'accesu ye posible al traviés de delles axencies turístiques.^[11]^[12]

Glaciares

Les formaciones de xelu nel visu de Puncak Jaya, en 1936. Vease en 1972

Anque'l cume de Jaya ta llibre de xelu, pola so elevada rimada que nun dexa la so acumuladura, hai dellos glaciares nes sos fasteres, incluyendo'l glaciar Carstensz y el Firn de la paré norte. El glaciar Meren sumió nel añu 2000. Siendo ecuatorial, esta zona tien poca variación de temperatura mientres l'añu (alredor de 0,5 °C), y los glaciares fluctúan namái llixeramente nuna base estacional. Comoquier, los analises de la estensión d'estos raros glaciares ecuatoriales, amuesen significativos retrocesos dende los años 1850, alredor del tiempu del máximu na Pequeña Edá de Xelu qu'afectó especialmente al Hemisferiu Norte, indicando un calentamientu rexonal d'alredor de 0,6 °C por sieglu ente 1850 y 1972.

El glaciar en Puncak Trikora nos montes Maoke sumió dafechu en dalgún momentu ente l'añu 1939 y 1962.^[13] Dende los años 1970, les imáxenes per satélite punxeron n'evidencia'l rápidu derretimiento de los glaciares de Jaya (derecha). El Glaciar Meren se derritió en dalgún momentu ente 1994 y 2000.^[14] Una espedición liderada pol paleoclimatólogo Lonnie Thompson en 2010 atopó que los glaciares tán reculando a un ritmu de siete metros per añu y van sumir en cuatro o cinco años.^[15]

Anguaño la nieve que cai nel monte se licúa antes d'amacerase y nun s'atropa nos glaciares, pol calentamientu global

Alpinismu

El monte Jaya ye unu de los ascensos más esixentes nuna versión de la llista de les Siete Cumbre. Na otra ye reemplazada pol monte Kosciuszko. Tien la calificación téunica más alta, magar, nun tien les mayores demandes físiques nesa llista d'ascensos. La ruta estándar ye pela cara norte, y a lo llargo de l'aresta del cume, que ye toa superficie de roca dura. A pesar de la gran mina, la zona ye altamente inaccesible pa los escaladores y el públicu polo xeneral, riquiendo andar 100 km dende la ciudá más cercana con un aeropuertu, Timika, al campamentu base, que de normal se tarda ente 4 y 5 díes cada vía.^{[ensin referencies]}

Animación satelital de Puncak Jaya y contorna, na que puede reparase la desapaición de los glaciares(en color cian), en 1990 y 2003.

Referencies

↑ Suel afirmase que la elevación ye de 5.030 m, pero los radares modernos d'alta resolución amuesen 4.844 m como l'altor oficial de los Siete Cumes
↑ Greater Atlas of the World, Mladinska knjiga, Liubliana, Eslovenia, 1986.
↑ Statistical Yearbook of Croatia, 2007
↑ Neill, Wilfred T. (1973). Twentieth-Century Indonesia. Columbia University Press, páx. 14. ISBN 978-0-231-08316-4.
↑ ABC of Mountaineering (2007) The Seven Summits - Carstensz Pyramid
↑ Parfet, Bo; Buskin, Richard (2009) Die Trying: One Man's Quest to Conquer the Seven Summits. New York, N.Y.: American Management Association, páx. 178. ISBN 978-0-8144-1084-4.
↑ Adventure Idonesia 2007 Carstenz Pyramid Espedition Archiváu 2016-03-04 en Wayback Machine
↑ Lorentz, H.A., 1910. Zwarte Menschen - Witte Bergen: Verhaal van den Tocht naar het Sneeuwgebergte van Nieuw-Guinea, Leiden: EJ. Brill.
↑ Dow, D.B.; Sukamto R. (1984). «Late Tertiary to Quaternary Tectonics of Irian Jaya». Episodes 7 (4): páxs. 3–9. Archivado del original el 2011-09-28. https://web.archive.org/web/20110928122337/http://www.episodes.org/backissues/74/ARTICLES--3.pdf. Consultáu'l 18 de xunetu de 2010.
↑ Pliocene-Pleistocene asymmetric unroofing of the Irian fold belt, Irian Jaya, Indonesia: Apatite fission-track thermochronology
↑ Páxina oficial de los Siete Cumes
↑ «Seven Summits Page». Consultáu'l 7 de xunetu de 2006.
↑ Ian Allison and James A. Peterson. «Glaciers of Irian Jaya, Indonesia and New Zealand». U.S. Geological Survey, U.S.Department of the Interior. Archiváu dende l'orixinal, el 2008-05-12. Consultáu'l 28 d'abril de 2000.
↑ Joni L. Kincaid and Andrew G. Klein. «Retreat of the Irian Jaya Glaciers from 2000 to 2002 as Measured from IKONOS Satellite Images». 61st Eastern Snow Conference Portland (Maine), USA 2004. Archiváu dende l'orixinal, el 2017-05-17. Consultáu'l 2004.
↑ «Papua Glacier's Secrets Dripping Away: Scientists». Jakarta Globe. 2 de xunetu de 2010. http://www.thejakartaglobe.com/news/papua-glaciers-secrets-dripping-away-scientists/383881. Consultáu'l 3 de xunetu de 2010.

Enllaces esternos

Puncak Jaya Archiváu 2007-07-21 en Wayback Machine información xeneral (español)
Puncak Jaya - Embaxada d'Indonesia (español)
Carstensz Pyramid Galería d'imáxenes (inglés)
Racing Time on Oceania's Highest Peak Archiváu 2010-07-26 en Wayback Machine (inglés)
Puncak Jaya en Peakware (inglés)
Puncak Jaya en Peakbagger (inglés)
Información pa escaladores (inglés)
Espediciones a la Pirámide Carstensz (inglés)
Equipu de la Pirámide Carstensz pa una espedición a la Pirámide Carstensz (inglés)
Carstensz Peak Summit

[1] Suel afirmase que la elevación ye de 5.030 m, pero los radares modernos d'alta resolución amuesen 4.844 m como l'altor oficial de los Siete Cumes

[VAS-Si-Lj-2] Greater Atlas of the World, Mladinska knjiga, Liubliana, Eslovenia, 1986.

[3] Statistical Yearbook of Croatia, 2007

[4] Neill, Wilfred T. (1973). Twentieth-Century Indonesia. Columbia University Press, páx. 14. ISBN 978-0-231-08316-4.

[5] ABC of Mountaineering (2007) The Seven Summits - Carstensz Pyramid

[6] Parfet, Bo; Buskin, Richard (2009) Die Trying: One Man's Quest to Conquer the Seven Summits. New York, N.Y.: American Management Association, páx. 178. ISBN 978-0-8144-1084-4.

[7] Adventure Idonesia 2007 Carstenz Pyramid Espedition Archiváu 2016-03-04 en Wayback Machine

[8] Lorentz, H.A., 1910. Zwarte Menschen - Witte Bergen: Verhaal van den Tocht naar het Sneeuwgebergte van Nieuw-Guinea, Leiden: EJ. Brill.

[Dow-9] Dow, D.B.; Sukamto R. (1984). «Late Tertiary to Quaternary Tectonics of Irian Jaya». Episodes 7 (4): páxs. 3–9. Archivado del original el 2011-09-28. https://web.archive.org/web/20110928122337/http://www.episodes.org/backissues/74/ARTICLES--3.pdf. Consultáu'l 18 de xunetu de 2010.

[10] Pliocene-Pleistocene asymmetric unroofing of the Irian fold belt, Irian Jaya, Indonesia: Apatite fission-track thermochronology

[11] Páxina oficial de los Siete Cumes

[12] «Seven Summits Page». Consultáu'l 7 de xunetu de 2006.

[13] Ian Allison and James A. Peterson. «Glaciers of Irian Jaya, Indonesia and New Zealand». U.S. Geological Survey, U.S.Department of the Interior. Archiváu dende l'orixinal, el 2008-05-12. Consultáu'l 28 d'abril de 2000.

[14] Joni L. Kincaid and Andrew G. Klein. «Retreat of the Irian Jaya Glaciers from 2000 to 2002 as Measured from IKONOS Satellite Images». 61st Eastern Snow Conference Portland (Maine), USA 2004. Archiváu dende l'orixinal, el 2017-05-17. Consultáu'l 2004.

[15] «Papua Glacier's Secrets Dripping Away: Scientists». Jakarta Globe. 2 de xunetu de 2010. http://www.thejakartaglobe.com/news/papua-glaciers-secrets-dripping-away-scientists/383881. Consultáu'l 3 de xunetu de 2010.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]