Llingües jirajaranas

Llingües jirajaranas
Distribución xeográfica	Falcón, Lara
Países	Venezuela
Falantes	Estinguíes
Códigu Glottolog	jira1235
	;
	Ver tamién; Idioma - Families - Clasificación de llingües
	[editar datos en Wikidata]

Les llingües jirajaranas o jirajiranas son un grupu de llingües estinguíes que se falaben nel oeste de Venezuela, nes rexones de Falcón y Lara. Créese que toles llingües escastar a principios del sieglu XX.^[1]

Clasificación

Les llingües jirajara considérase un grupu de llingües casi-aisllaes. Adelaar y Muysken señalen qu'esisten ciertes similaridades léxiques coles llingües timote-cuica y similaridades tipolóxiques coles llingües chibchas, pero la escasez de datos torga dar por válidu cualesquier parentescu.^[1] Jahn, ente otros, suxirió una rellación ente les llingües jirajaranas y les llingües betoi, principalmente pola similaridad de los etnónimos.^[2] Greenberg and Ruhlen clasifiquen a les llingües jirajaranas como parte d'una hipotética familia paezana, xunto coles llingües betoi, el idioma paez, les llingües barbacoanes y otros.^[3]

Llingües de la familia

A partir de la documentación esistente, identificáronse tres llingües como claramente miembros de la familia jirajara:^[1]

Jirajara, faláu nel estáu de Falcón
Ayomán, falada na aldega de Siquisique nel estáu de Lara
Gayón, falada na nacencia del ríu Tocuyo nel estáu de Lara

Loukotka inclúi cuatro llingües más na familia pa les que nun esiste documentación^[4] polo que'l so adscripción a la familia ye puramente especulativa:

Coyone, faláu na nacencia del ríu Portuguesa nel estáu de Portuguesa.
Cuiba, faláu na ciudá d'Aricagua.
Atatura, faláu ente los ríos Rocono y Tucupido.
Aticari, faláu a lo llargo del ríu Tocuyo.

Descripción llingüística

A partir de la escasa documentación esistente, pueden reconstruyise un númberu llindáu de carauterístiques tipolóxiques:^[5]

1. orde VO n'oraciones transitives: apasi mamán (Jirajara); 1ª.cortar 1ªPOS.mano :'Corto la mio

mano'

2. El suxetu preciede al verbu: depamilia

buratá (Ayomán)

la.familia ye.bona :'La familia ye bona'.

3. El posesor preciede al oxetu teníu: shpashiú

yemún(Ayomán)

arcu 3ªPOS.cuerda :'la cuerda del

arcu'

4. Los axetivos siguen a los nomes que califiquen: pok diú (Jirajara); monte grande :'el

monte altu'

5. Los numberales precieden a los nomes que cuantifican: boque soó (Ayomán); unu pitu :'un

pitu'

6. Usu de postposicionesen llugar de preposiciones: angüi fru-ye (Jirajara); 1ª.dir Siquisique-a :'(yo)

voi a Siquisique.'

Comparanza léxica

La siguiente llista ufierta dellos cognados en llingües jirajararas:^[2]

GLOSA	Ayomán	Gayón	Jirajara
fueu	dug	dut, idú	dueg
pie	a-sengán	segué	angán
pita	degaró	digaró	degaró
casa	gagap	hiyás	gagap
culiebra	huhí, jují	jují	túb
sol	iñ	yivat	yuaú

Referencies

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 Adelaar, Willem F. H.; Pieter C. Muysken (2004). The Languages of the Andes. Cambridge: Cambridge University Press, páx. 129-30. ISBN 052136275X.
↑ ^2,0 ^2,1 Jahn, Alfredo (1973). Los Aboríxenes del Occidente de Venezuela (en castellanu). Caracas: Monte Avila Editores, C.A..
↑ An Amerind Etymological Dictionary (12 edición), Dept. of Anthropological Sciences Stanford University, 4 de setiembre de 2007, http://www.merrittruhlen.com/files/AED5.pdf, consultáu'l 27 de xunu de 2008
↑ Loukotka, Čestmír (1968). Classification of South American Indian Languages. Los Angeles: UCLA Latin American Center, páx. 254-5.
↑ Costenla Umaña, Adolfo (mayu de 1991). Les Llingües del Área Entemedia: Introducción al so Estudiu Areal (en castellanu). San José: Editorial de la Universidá de Costa Rica, páx. 56-8. ISBN 9977-67-158-3.

Ver tamién

Jirajara, etnia.

[Andean-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 Adelaar, Willem F. H.; Pieter C. Muysken (2004). The Languages of the Andes. Cambridge: Cambridge University Press, páx. 129-30. ISBN 052136275X.

[Jahn-2] 2,0 ^2,1 Jahn, Alfredo (1973). Los Aboríxenes del Occidente de Venezuela (en castellanu). Caracas: Monte Avila Editores, C.A..

[3] An Amerind Etymological Dictionary (12 edición), Dept. of Anthropological Sciences Stanford University, 4 de setiembre de 2007, http://www.merrittruhlen.com/files/AED5.pdf, consultáu'l 27 de xunu de 2008

[Loukotka-4] Loukotka, Čestmír (1968). Classification of South American Indian Languages. Los Angeles: UCLA Latin American Center, páx. 254-5.

[CU-5] Costenla Umaña, Adolfo (mayu de 1991). Les Llingües del Área Entemedia: Introducción al so Estudiu Areal (en castellanu). San José: Editorial de la Universidá de Costa Rica, páx. 56-8. ISBN 9977-67-158-3.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]