Toxicoloxía

La Toxicoloxía ye una ciencia qu'identifica, estudia y describe la dosis, la naturaleza, la incidencia, la severidá, la reversibilidad y, xeneralmente, los mecanismos de los efeutos tóxicos que producen los xenobióticos qu'estropien l'organismu. La toxicoloxía tamién estudia los efeutos nocivos de los axentes químicos, biolóxicos y de los axentes físicos nos sistemes biolóxicos y qu'establez, amás, la magnitú del dañu en función de la esposición de los organismos vivos a previos axentes, buscando de la mesma identificar, prevenir y tratar les enfermedaes derivaes de dichos efeutos.^[1] Anguaño la toxicoloxía tamién estudia, el mecanismu de los componentes endóxenos, como los radicales llibres d'osíxenu y otros intermediarios reactivos, xeneraos por xenobióticos y endobióticos. Nel últimu sieglu la toxicoloxía espandióse, asimilando conocencies de delles cañes como la bioloxía, la química, la física y les matemátiques.

Mateo Orfila ye consideráu dacuando como «padre» d'esta disciplina.^[2]

Etimoloxía

Etimológicamente la pallabra derivar del llatín toxicum (venenu) y esta del griegu toxik (o)- τοξικόν gr. 'venenu de fleches', 'venenu' + -logí (ā) -λογία gr. 'estudiu'. Atopáronse puntes de llances y fleches del Paleolíticu emplegaes pa la caza, trescalaes en sustancies tóxiques d'orixe animal y vexetal.

Historia

Dioscorides, médicu griegu al serviciu del emperador Nerón, hizó la primer clasificación de plantes d'alcuerdu a la so toxicidá y el so efeutu terapéuticu^[3] y Ibn Wahshiya, médicu persa, escribió'l Llibru de los Venenos cerca del sieglu X.^[4]

Pero foi'l profesor Mateo Orfila el qu'escribió'l primer tratáu formal de Toxicoloxía en 1813 en París, Francia llamáu Toxicoloxía Xeneral.^[5]

Cañes

La toxicoloxía tradicional estudia los efeutos tóxicos n'organismos individuales. La toxicoloxía subdividióse en delles cañes d'alcuerdu al área, tipu de pacientes o tipu de tóxicos qu'estudien.

Ocupacional

La toxicoloxía ocupacional trata de les sustancies químiques presentes nel sitiu de trabayu. Ente les xeres más importantes de dicha especialidá tán identificar los posibles axentes dañibles, detectar les enfermedaes agudes y cróniques que causen; definir les circunstancies nes que pueden usase de forma inocua, y evitar l'absorción de cantidaes nocives d'eses sustancies. Tamién define y ocúpase de programes pa vixilar a los trabayadores espuestos, y a la redolada que llaborien. Ellaboráronse llendes de regulación y lineamientos pa definir les concentraciones ambientales segures d'aire al respective de munches sustancies presentes nel sitiu de trabayu.^[1] Tamién establez llendes d'esposición a curtiu y llargu plazu de los trabayadores conforme los sos estudios, estos tienen validez llegal en dellos países.^[6]

Ambiental

La toxicoloxía ambiental ocupar de les posibles repercusiones nocives de les sustancies químiques nos organismos vivos, presentes na forma de contaminantes ambiental. El términu ambiente entiende tou la redolada qu'arrodia a cada organismu individual, y en particular, l'aire, la tierra y l'agua.^[1]

Ecotoxicoloxía

La ecotoxicoloxía ocupar d'estudiar los efeutos tóxicos de sustancies químiques y axentes físicos en poblaciones y comunidaes d'organismos vivos dientro d'ecosistemes definíos; entiende les víes de tresferencia de dichos axentes y les sos intenciones cola redolada. A diferencia de la toxicoloxía tradicional, la ecotoxicoloxía trata sobre les consecuencies nocives que tienen en poblaciones d'organismos o ecosistemes.^[1]

Alimentaria

La toxicologia alimentaria ocupar d'estudiar los efeutos tóxicos de la sustancies químiques presentes o añadíes nos alimentos ya inxeríes con ellos. Pueden ser ingredientes o componentes de los alimentos, aditivos o contaminantes.

Términos y definiciones

Peligru y riesgu

El peligru ye la capacidá d'un axente químicu pa causar dañu nuna situación o circunstancia en particular; aspeutos fundamentales son les carauterístiques y condiciones del usu y l'esposición. Pa valorar el peligru precisen conocencies de la toxicidá inherente de la sustancia y les cantidaes a la que puede tar espuesta esa persona.^[1]

El riesgu defínese como la frecuencia esperada de qu'apaeza un efeutu nocivu indeseable, pola esposición a un axente químicu o físicu. Pa envalorar felicidá variable va haber que recurrir a datos de dosis/respuesta y dosis efeutiva.

Víes d'esposición

Les víes d'entrada de sustancies químiques nel organismu difieren en situaciones d'esposición diverses. Nel entorno industrial, la vía principal ye la inhalación. La vía transdérmica ye importante pero tien menor trescendencia que la ingestión de sustancies.^[1]

Les víes d'ingresu al organismu d'estes sustancies xenobióticas son:

Respiratoria: Ye la más común y la mayor, los contaminantes lleguen rápido al organismu al traviés de los pulmones y depués al restu del cuerpu per mediu del riega sanguínea. Tenemos De tener presente que non solo una sustancia n'estáu gaseosu pue ser esneldada, tamién pueden ser líquidos (aerosoles) y sólidos (polvu en suspensión), pa evitar l'ingresu d'esti axente al organismu tienen d'utilizase proteutores respiratorios con un filtru fayadizu al axente contaminante.

Dixestiva: Podemos ser afeutaos non solo por inxerir direutamente'l productu sinón por otros elementos contaminaos los cualos llevamos a la boca y ñariz.

Cutanea: Producir nel momentu qu'ingresen los contaminantes polos poros y estos de la mesma lleguen al riega sanguínea. Los efeutos non necesariamente van presentase de forma inmediata (Estáu de Llatencia), tien de tenese especial curiáu cuando se produz una mancadura con dalgún elementu contamináu yá que d'esta forma l'axente tien accesu direutu al nuesu organismu, la piel dexa de ser nuesa capa proteutora qu'amás fai dañu al nuesu organismu.

Concentración o dosis y respuesta

Pa cada sustancia químico esiste una rellación ente dosis y respuesta pa los diversos tipos d'efeutos toxicológicos. La rellación siempres ye, xeneralmente, positiva y direuta, lo que quier dicir qu'a mayor concentración o dosis mayor ye l'efeutu.

Estragal ye'l puntu más baxu a partir del cual tolos individuos d'una especie empiecen a reaccionar.

Les concentraciones inicial y final nun organismu son problemátiques, por cuenta de que les primeres son dosis tan pequeñes que los equipos de midida nun son capaces de midila y les postreres son dosis qu'afecten a tolos individuos

Dosis o concentraciones significatives

ED: dosis efeutiva. Les dosis terapéutiques son consideraes como dosis efeutives.
TD: dosis tóxica (dosis con efeutu negativu).
LD: dosis letal (dosis con un efeutu concretu, la muerte).
NOEL, NOAEL: nivel ensin efeutu adversu observable. La concentración del tóxicu ye tan baxa que nun produz efeutos observables.
APONDERE, LOAEL: nivel más baxu con efeutu o estragal. Ye un puntu específicu cola concentración más baxa onde tenemos efeutos adversos observables. A partir d'esti puntu los efeutos nun se deben a efeutos aleatorios (edá, pesu, sexu...), sinón que se deben namái a la sustancia tóxico suministrada.
Efeutu techu: Los individuos más resistentes riquen de concentraciones más elevaes de lo normal por que respuendan al tóxicu.
Potencia (toxicidá): Términu relativu que compara la dosis efeutiva de distintos fármacos (tóxicos). Una sustancia ye más potente si rique menos concentración pa provocar efeutu.
Índiz terapéuticu: Cociente ente dosis tóxica/letal y dosis efeutiva. Como esto na práutica ye malo de determinar, calcúlase como'l cociente ente la dosis tóxica pal 50% de la población y la dosis efeutiva tamién pal 50% de la población (TD₅₀/ED₅₀). Preséu en determinación d'esposición ambiental aceptable d'un tóxicu o la seguridá d'un fármacu.
Marxe de seguridá: calcúlase como'l cociente ente la dosis tóxica pal 1% de la población y la dosis efeutiva pal 99% de la población (TD₁/ED₉₉).

Ver tamién

Institutu de Toxicoloxía de la Defensa

Referencies

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 .
↑ "Ente la ciencia y el crime". Llibro sobre Orfila y la toxicoloxía
↑ Hodgson, Ernest (2010). A Textbook of Modern Toxicology. John Wiley and Sons, páx. 10. ISBN 0-470-46206-X.
↑ Levey, Martin (1966). Medieval Arabic Toxicology: The Book on Poisons of ibn Wahshiya and its Relation to Early Native American and Greek Texts.
↑ «Biography of Mathieu Joseph Bonaventure Orfila (1787 – 1853)». O. S. National Library of Medicine.
↑ Páxina web de la OSHA United States Occupational Safety and Health Administration Consultáu'l domingu 1° d'Abril del 2012.

Bibliografía

Curtis D. Klaassen, Ph. D. Casarett and Doulls Toxicology, the basic science of poisons. Séptima edición. New york: Mc Graw Hill; 2008
Repetto, M y Guillermo Repetto G. 2009. Toxicoloxía Funademental 4ª Edición. Edición Díaz de Santos. Madrid.
Walker, C.H. Sibly, R.M. Hopkin S.P., Peakall D.B. 2012. Principles of Ecotoxicology, Fourth Edition. CRC Press. Taylor & Francis. Boca Raton. USA.

Enllaces esternos

[Katzung-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 .

[2] "Ente la ciencia y el crime". Llibro sobre Orfila y la toxicoloxía

[3] Hodgson, Ernest (2010). A Textbook of Modern Toxicology. John Wiley and Sons, páx. 10. ISBN 0-470-46206-X.

[4] Levey, Martin (1966). Medieval Arabic Toxicology: The Book on Poisons of ibn Wahshiya and its Relation to Early Native American and Greek Texts.

[5] «Biography of Mathieu Joseph Bonaventure Orfila (1787 – 1853)». O. S. National Library of Medicine.

[6] Páxina web de la OSHA United States Occupational Safety and Health Administration Consultáu'l domingu 1° d'Abril del 2012.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]