Valdeande
 Valdeande | |||
|---|---|---|---|
 | |||
| |||
| Alministración | |||
| País |  España | ||
| Autonomía |  Castiella y Lleón | ||
| Provincia |  provincia de Burgos | ||
| Tipu d'entidá | conceyu d'España | ||
Alcalde de Valdeande (es)  | Juan Abel Abejón Sancha | ||
| Nome oficial | Valdeande (es)[1] | ||
| Códigu postal |
09453 | ||
| Xeografía | |||
| Coordenaes | 41°50′03″N 3°31′40″W / 41.834166666667°N 3.5277777777778°O | ||
  Valdeande Valdeande (España) | |||
| Superficie | 30.985 km² | ||
| Altitú | 945 m | ||
| Llenda con | Baños de Valdearados, Tubilla del Lago, Santa María del Mercadillo, Espinosa de Cervera y Caleruega | ||
| Demografía | |||
| Población |
99 hab. (2023) - 62 homes (2019) - 44 muyeres (2019) | ||
| Porcentaxe | 0.03% de provincia de Burgos | ||
| Densidá | 3,2 hab/km² | ||
| Más información | |||
| Estaya horaria | UTC+01:00 | ||
| valdeande.es | |||
 | |||
Valdeande ye una llocalidá y un conceyu[2] asitiaos na provincia de Burgos, comunidá autónoma de Castiella y Llión (España), contorna de La Ribera, partíu xudicial d'Aranda, conceyu del mesmu nome.
Forma parte de la Mancomunidá de La Yecla, con sede en Santa María del Mercadillo.
Situación
[editar | editar la fonte]Valdeande ye un conceyu español que s'atopa asitiáu na parte norte de la comarca Ribera del Duero (provincia de Burgos, Castiella y Llión). Falta 27 quilómetros d'Aranda de Duero y 90 de Burgos ciudá.
Llocalidá claramente venceyada a l'agricultura, tien nel ríu Esgueva el so principal cursu fluvial, que baña la parte occidental del conceyu creando una estensa vega. Anque nun ye l'únicu ríu que pasa por Valdeande yá que poles contorna del pueblu pasa'l ríu Gromejón, afluente del Duero.
Historia
[editar | editar la fonte]
Posiblemente, Ciella fora la ciudá de Gella, una de les 17 ciudaes Vaccees. Ciella taría dientro del territoriu Vaccéu, xusto na frontera colos Arévacos, qu'anque pueblos amigos, yeren distintos. Antes de los romanos, yá esistía la ruta que venía de Sagunto (Valencia), y traviesa la Península Ibérica. Al traviés de dicha ruta, baxaben los minerales qu'estrayíen na provincia de Llión y que depués diben a Grecia, Exiptu, etc. Esta ruta ye la que pasaba por Ciella y ellí na ciudá de Ciella, taba'l santuariu a la diosa "Gella", que foi creáu polos celtes qu'ellí habitaben. Estos celtes, cuando entraron n'Iberia, asítiase nos llugares que controlaben les víes de comunicación, depués en dellos sitios construyíen pueblos guerreros, onde s'entrenaben pa depués contratase como mercenarios. Ellos fueron los protagonistes principales de les batalles de Sicilia ente cartaxineses y romanos. combatieron colos cartaxineses y dellos adquirieron el costume d'adorar a la diosa madre.
Nel conceyu reconociéronse como muertes más antigües distintos restos de la dómina romana. Esti territoriu yera travesáu por una de les víes que xunía Clunia col valle del ríu Arlanza, atopándose nel so percorríu la villa de Ciella. Otros afayos de cruces y cercos dan constancia de la posible esistencia d'una pequeña comunidá hispanovisigoda en Valdeande.
Valdeande tamién tuvo presente na Reconquista una y bones la torre de la ilesia formaba parte de les fortificaciones llevantaes nesa dómina nel valle del Esgueva. El pueblu de pressura que s'adelantró a reconquistar, foi'l de Villajimeno, y depués yá'l conde Gonzalo Fernández, el padre de Fernán González, creó'l so pueblu, esti de Val-de-Fández, ye dicir Val de Fernández. A lo cimero del monte construyó'l so castiellu, que darréu foi destruyíu por Almanzor.
Agora bien, el primer documentu escritu en que se cita a Valdeande apaez nel añu 1037, tratándose d'un manuscritu de la dómina de Fernandu I de Castiella. Donóse'l monesteriu de Ciella a Silos, pero la importancia del monesteriu de Ciella, yera que tenía les reliquies de San Pelayo, que fueron donaes en 1039 al de San Pedro de Arlanza, pa face-y grande.
Nel Censo de Vecinderos de la Corona de Castiella realizáu en 1591[3] denominábase de la mesma y pertenecía al Partíu de los Arauces, incluyida na provincia de Burgos. El partíu cuntaba con 876 vecinos pecheros.
Villa perteneciente a la Xurisdicción de Los Arauzos, de realengu, nel partíu d'Aranda de Duero,[4] con Alcalde Ordinariu.
Monumentos
[editar | editar la fonte]Ilesia de San Pedro Apóstol
La ilesia álzase sobre un pretil construyíu con piedra de sillería y, percima, la torre del actual campanariu, que'l so primer cuerpu podría rellacionase cola torre fortificada del sieglu XI. Nel sieglu XIII llevantaríen el segundu cuerpu de la torre y el pórticu de la ilesia.
Na construcción entemécense distintos estilos arquiteutónicos que van dende'l románicu tardíu (pórticu), pasando pol góticu (ventanales) y el renacentista (altar mayor), hasta práuticamente los nuesos díes.
Fonte Vieya.
El monumentu ta asitiáu na parte alto del pueblu. Guarda la forma de capiya y presenta un accesu al manantial por aciu una puerta doble conformada por arcos ximielgos de mediu puntu y que tán dixebraos por una columna. El so orixe ye románicu, anque tien una inscripción del añu 1703 qu'alude a una reconstrucción.
Aula arqueolóxica del xacimientu de Ciella.
L'aula ta allugada nel pisu cimeru del edificiu de les antigües escueles. Con esti proyeutu inténtase apurrir al visitante una perceición real de lo que foi y significó esti establecimientu rural romanu, y los sos antecesores los celtes. L'aula ta estructurada en dos zones. La primera sirve d'información xeneral con paneles, maquetes y audiovisuales. La segunda zona ye una recreación, a tamañu real, de delles de les habitaciones principales de la casona romana.
Xacimientu de Ciella.
Atopar al noroeste de Valdeande. Nesi llugar aprovechóse la vega del ríu Esgueva pa instalar una casona romana de calter rural, que foi'l centru d'una esplotación agraria estensiva. Al traviés d'una calzada llegar a la capital del Conventu Xurídicu romanu, asitiáu en Clunia y de la que falta 13 quilómetros. Esta calzada, yá tuvo enantes controlada polos celtes que s'instalaron na zona. Zona arqueolóxica, declarada bien cultural protexíu el 24 d'ochobre de 1994. [5]
Diosa Madre.
Tamién apaeció una diosa-madre en piedra, que sería'l gran afayu arqueolóxicu de la zona.
Retablu de Pedro Berruguete.
El retablu de la ilesia de San Pedro posiblemente sía'l meyor retablu de la provincia de Burgos. Pintáu na segunda metá del sieglu XVI, nun puede dexar de visitase.
Los Templarios.
Los maestros constructores templarios posiblemente fueron los constructores de la parte gótica del templu de Valdeande, y nél dexaron grabaos los trés símbolos qu'identificaben tol so misteriu: la diosa madre, el santu Grial, y la cruz templaria.
Valdecid.
Este foi'l llugar onde acampó la so última nueche el Cid nel so destierru, antes d'abandonar Castiella. Ta nun despobláu (Villajimeno), que por aquella dómina yera un pueblu de "pressura", al llau de la gran llaguna de Valdejimeno. El Cid, baxando de Burgos, foi coyer la Calzada de Quinea que pasando por Ciella diba hasta Valencia. Yera branu, con un calor intenso castellán, asina que les llagunes yeren los llugares comunes d'acampada, y na primera d'elles, na de Villajimeno, foi onde acampó la so primer nueche de destierru. La xente del pueblu caltién hasta los nuesos díes el nome del llugar como "Valdecid". Los otros llugares onde folgó pa comer, dar de beber agua a los caballos, y axuntar xente, tamién se conocen como Valdecid, estos tán en Briongos, Valdeande y Coruña del Conde. Hai otru en Santamera. Foi un día grande en Castiella, les campanes repicaban, y la xente xuníase-y, ye por eso que la tradición oral supiera caltener los sos nomes.
Virxe del Xuncal (Virxe negra).
Ye una de les poques Vírxenes negres de la zona. Los celtes construyíen los sos templos sagraos, basaos nes corrientes d'agua, fontes, montes, y depués cuando llegaron los templarios, quixeron recuperar esa tradición, asina que nos llugares de los antiguos templos celtes, siempres s'inventaben una hestoria como qu'apaeciera una Virxe d'ente la vexetación, o fonte, o daqué rellacionáu cola naturaleza, y que nun se podía mover d'esi llugar. Asina consiguíen faer una ermita nel antiguu templu celta, y aniciar un procesu de romería que solía llevar implícitu dar unes vueltes alredor de la Virxe. Felicidad Virxe, llamada por ellos Nuesa Señora, yera siempres de les mesmes carauterístiques, y una d'eses carauterística que más la marcaba, ye que yera negra. Depués col pasu del tiempu, y la desapaición de los templarios, los católicos fueron repintando la mayoría d'elles, diciendo que l'orixe de la negritud, taba nel fumu de les veles, asina que al llimpiales solíen da-yos una mano de pintura, pero'l restu de carauterístiques típiques de felicidaes virgenes templaries si caltener, y la Virxe del Xuncal, en Valdeande ye una d'elles.
Otros llugares d'interés
[editar | editar la fonte]- Ermita de la Virxe del Xuncal
- Piscines Municipales
- Campu de Minigolf
- Frontón municipal
- Contorna natural
- Llavaderos de la fonte Vicariu
Fiestes y costumes
[editar | editar la fonte]- 29 de xunu: San Pedro Apóstol
- 15 de setiembre: Virxe de Xuncal
Ver tamién
[editar | editar la fonte]Referencies
[editar | editar la fonte]- ↑ Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
- ↑ códigu INE-403
- ↑ Reseña publicación: Censu de la Corona de Castiella de 1591 [1]
- ↑ Unu de de los catorce partíos que formaben la Intendencia de Burgos mientres el periodu entendíu ente 1785 y 1833, tal como se recueye nel Censu de Floridablanca de 1787.
- ↑ Ministeriu de Cultura Consulta a la base de datos de bienes inmuebles (R.I.) - 55 - 0000444 - 00000 , BOE 17 de xunu de 1995 [2]
Enllaces esternos
[editar | editar la fonte]
Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Valdeande.- Valdeande
