Alfa dağılması

Alfa parçalanma — atom nüvələrinin α-zərrəciklərinin buraxılması ilə müşayiət olunan parçalanmasıdır. Bu zaman kütlə ədədi 4, atom nömrəsi isə 2-yə enir. Alfa-parçalanması yalnız ağır nüvələrdə (Atom nömrəsi 82, kütlə ədədi 200-dən çox) baş verir. Nüvənin əsas (həyəcanlanmamış) halından Alfa parçalanma həm də α-radioaktivlik adlanır. α-şüalı radioaktivliyin A.Bekkerel (A.Becquerel) tərəfindən kəşfindən sonra o, radioaktiv maddə tərəfindən buraxılan şüalanmanın ən zəif keçən növü adlandırıldı, 1909-cu ildə isə E.Rezerford (E.Rutherford) və T.Royds (T.Royds) isbat etdilər ki, α-zərrəciklər ⁴He-un 2 dəfə ionlaşmış atomlarıdır. A.-p. zamanı nüvənin yükü z (elementar yük vahidilə) 2 vahid, kütlə ədədi isə 4 vahid azalır.

A.-p. zamanı ayrılan enerji α-zərrəcik ilə nüvə arasında onların kütlələri ilə tərs mütənasib olaraq bölünür. Əgər sonuncu nüvə həyəcanlanmış halda yaranırsa, onda α -zərrəciyin enerjisi bu həyəcanlanmanın enerjisinə qədər azalır və əksinə, əgər həyəcanlanmış nüvə parçalanırsa, artır (uzun məsafə qət edən α-zərrəciklər). α-zərrəciklər spektrinin incə quruluşu nüvələrin həyəcanlanmış hal enerjisini təyin etməyə imkan verir. α-radioaktiv nüvələrin yarımparçalanma periodu T_½ buraxılan α zərrəciklərinin enerjisindən eksponensial asılıdır.

Zərrəciklərin potensial cəpərdən keçməsinin kvant-mexaniki təsvirinə əsaslanan A.-p. nəzəriyyəsi (bax. Tunel effekti) 1928-ci ildə amerika fiziki Q.Qamov və bundan asılı olmayaraq İngiltərədə Q.Herni və E.Kondon tərəfindən inkişaf etdirilmişdir. α-zərrəcik nüvədən uçub-çıxarkən potensial cəpəri keçməlidir. A.-p. ehtimalı çəpərin zərrəciyi buraxma qabiliyyəti ilə düz mütənasibdir-nüvədə α-zərrəciyin kinetik enerjisi böyük olduqca, o da böyük olur. A.-p. ehtimalı nüvənin ölçülərindən də asılıdır; bu, ağır atomların ölçülərini təyin etmək üçün istifadə olunur, həmçinin nüvədə α-zərrəciklərin yaranma ehtimalından da asılıdır. Həyəcanlanmış nüvələrin A.-p.-sı nüvə reaksiyalarının köməkliyi ilə öyrənilir. Ağır nüvələrin uzun qaçan α-zərrəciklərinin buraxılmasına gətirən, dərin yerləşən həyəcanlanmış səviyyələrin parçalanması çoxdan məlum idi və radioaktivlik hadisəsinə aid edilir. Nüvələrin müşahidə olunan yaşama müddəti 10^-12s-dən (Neytron rezonanslarının A.-p., bax. Neytron spektroskopiyası) 10^-22 s (yüngül nüvələrin səviyyələrinin parçalanması) diapazonunda yerləşir. Yüngül nüvələrin bəzi parçalanmış səviyyələrinin gətirilmiş eni mümkün maksimum qiymətlərə malik olur ki, (viqner sərhəddinə) bu da onların cırlaşmış -klaster xarakterini göstərir. Nüvənin yüksək həyəcanlanmış səviyyələrinin A.-p.-nın öyrənilməsi həyəcanlandırma enerjisinin böyük qiymətlərində nüvə quruluşu tədqiqatının informatik metodlarından biridir.

İstinadlar

• Küri М."Радиоактивность", пер. с франц. 2 изд., М., 1960;
• Учение о радиоактивности, История и современность, М., 1973.

Xarici keçidlər

• The LIVEChart of Nuclides - IAEA