Senzura
| İnformasiya elmi |
|---|
| Ümumi aspektlər |
| Əlaqədar sahələr və alt sahələr |
Senzura (lat. cencura) — nitqin, ictimai kommunikasiyanın və ya digər məlumatların gizlədilməsi. Bu, sözügedən materialın etiraz edilə bilən, zərərli, həssas və ya "uyğunsuz" hesab edilməsi əsasında tətbiq edilə bilər.[1][2][3] Senzura hökumətlər, özəl qurumlar və digər nəzarət orqanları tərəfindən tətbiq oluna bilər.
Hökumətlər və özəl təşkilatlar senzura ilə məşğul ola bilər. Digər qruplar və ya qurumlar senzura təklifi verə və tətbiq olunması üçün müraciət edə bilər. Müəllif və ya digər yaradıcı şəxs öz əsərlərinə və ya nitqinə senzura tətbiq etdikdə, bu, avtosenzura adlanır. Ümumi senzura, milli təhlükəsizlik də daxil olmaqla müxtəlif iddia edilən səbəblərə görə əxlaqsızlığa, pornoqrafiyaya, nifrət məzmunlu nitqlərə nəzarət etmək, uşaqları və ya digər həssas qrupları qorumaq, siyasi və ya dini baxışları təşviq etmək və ya məhdudlaşdırmaq və böhtanların qarşısını almaq üçün nitqlər, kitablar, musiqilər, filmlər və digər incəsənət növləri, mətbuat, radio, televiziya və internet daxil olmaqla müxtəlif media vasitələrində tətbiq olunur.
Birbaşa senzura növündən, yerindən və məzmunundan asılı olaraq qanuni ola və ya olmaya bilər. Bir çox ölkələr qanunla senzuraya qarşı güclü müdafiə təmin edir, lakin bu müdafiələrin heç biri mütləq deyil və tez-tez nəyin senzuraya məruz qala biləcəyini və edilə bilməyəcəyini müəyyən etmək üçün ziddiyyətli hüquqların tarazlaşdırılmasının zərurət olduğu iddiası irəli sürülür. Avtosenzuraya qarşı heç bir qanun yoxdur.
Tarixi
[redaktə | mənbəni redaktə et]Eramızdan əvvəl 399-cu ildə yunan filosofu Sokrat, Afina dövlətinin onun fəlsəfi təlimlərinə senzura tətbiq etmək cəhdlərinə qarşı durarkən, afinalı gənclərin korrupsiyası ilə bağlı girov ittihamları ilə ittiham edildi və badyan içərək ölümə məhkum edildi.
Sokratın ittiham edilməsinin təfərrüatları Platon tərəfindən belə qeyd olunur: E.ə. 399-cu ildə Sokrat Afina gənclərinin şüurunu korlamaqda və dinsizlikdə[4] təqsirli bilindi[5] və ölüm cəzasına məhkum edildi.[6][7][8]
Sokratın tələbəsi Platonun demokratiyanın mövcudluğuna qarşı çıxan "Dövlət" adlı essesində senzuranı müdafiə etdiyi deyilir. Platondan fərqli olaraq, yunan dramaturqu Evripid (e.ə. 480–406) azad doğulmuş kişilərin həqiqi azadlığını, o cümlədən sərbəst ifadə hüququnu müdafiə edirdi. 1766-cı ildə İsveç qanunla senzuranı ləğv edən ilk ölkə oldu.[9]
Həmçinin bax
[redaktə | mənbəni redaktə et]İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ "censorship noun". Merriam-Webster. 15 November 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 January 2019.
- ↑ "cen·sor·ship". The American Heritage Dictionary of the English Language. 31 January 2019 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 January 2019.
- ↑ "Definition of censorship in English". Oxford Dictionaries. Oxford University Press. September 26, 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 January 2019.
- ↑ Plato. Apology, 24–27.
- ↑ M. F. Burnyeat (1997), The Impiety of Socrates Arxivləşdirilib 2017-12-01 at the Wayback Machine Mathesis publications; Ancient Philosophy 17 Accessed November 23, 2017
- ↑ Warren, J. "Socratic suicide". J Hell Stud. 121. 2001: 91–106. doi:10.2307/631830. JSTOR 631830. PMID 19681231.
- ↑ Linder, Doug (2002). "The Trial of Socrates" Arxivləşdirilib 2017-11-08 at the Wayback Machine. University of Missouri–Kansas City School of Law. Retrieved September 12, 2013.
- ↑ "Socrates (Greek philosopher)" Arxivləşdirilib 2015-04-29 at the Wayback Machine. Encyclopædia Britannica. Retrieved September 12, 2013.
- ↑ "The Long History of Censorship" Arxivləşdirilib 2014-06-27 at the Wayback Machine, Mette Newth, Beacon for Freedom of Expression (Norway), 2010
Ədəbiyyat
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Abbott, Randy. "A Critical Analysis of the Library-Related Literature Concerning Censorship in Public Libraries and Public School Libraries in the United States During the 1980s." Project for degree of Education Specialist, University of South Florida, December 1987.
- Biltereyst, Daniel, ed. Silencing Cinema. Palgrave/Macmillan, 2013.* Birmingham, Kevin, The Most Dangerous Book: The Battle for James Joyce's Ulysses, London (Head of Zeus Ltd), 2014, ISBN 978-1594203367
- Burress, Lee. Battle of the Books. Metuchen, NJ: The Scarecrow Press, 1989.
- Butler, Judith, "Excitable Speech: A Politics of the Performative"(1997).
- Darnton, Robert, Censors at Work: How States Shaped Literature. New York: W. W. Norton. 2014. ISBN 978-0393242294.
- Demm, Eberhard. Censorship and Propaganda in World War I: A Comprehensive History (Bloomsbury Academic, 2019) online review
- Foucault, Michel, edited by Lawrence D. Kritzman. Philosophy, Culture: Interviews and Other Writings 1977–1984 (New York/London: 1988, Routledge, ISBN 0415900824) (The text Sexual Morality and the Law is Chapter 16 of the book).
- Gilbert, Nora. Better Left Unsaid: Victorian Novels, Hays Code Films, and the Benefits of Censorship. Stanford, CA: Stanford University Press, 2013.
- Hoffman, Frank. Intellectual Freedom and Censorship. Metuchen, NJ: The Scarecrow Press, 1989.
- Mathiesen, Kay Censorship and Access to Information Handbook of Information and Computer Ethics, Kenneth E. Himma, Herman T. Tavani, eds., John Wiley and Sons, New York, 2008
- National Coalition against Censorship (NCAC). "Books on Trial: A Survey of Recent Cases." January 1985.
- Parker, Alison M. (1997). Purifying America: Women, Cultural Reform, and Pro-Censorship Activism, 1873–1933, University of Illinois Press.
- Ringmar, Erik A Blogger's Manifesto: Free Speech and Censorship in the Age of the Internet (London: Anthem Press, 2007)
- Terry, John David II. "Censorship: Post Pico." In School Law Update, 1986, edited by Thomas N. Jones and Darel P. Semler.
- Sandefur, Timothy. Censorship // Hamowy, Ronald (redaktor). The Encyclopedia of Libertarianism. Thousand Oaks, CA: Sage; Cato Institute. 2008. 56–57. ISBN 978-1412965804.
- Silber, Radomír. Partisan Media and Modern Censorship: Media Influence On Czech Political Partisanship and the Media's Creation of Limits to Public Opposition and Control of Exercising Power in the Czech Republic in the 1990s. First edition. Brno: Tribun EU, 2017. 86 stran. Librix.eu. ISBN 978-8026311744.
- Silber, Radomír. (2018) On Modern Censorship in Public Service Broadcasting. Cultural and Religious Studies, Volume 3, 2018, ISSN 2328-2177.
- Wittern-Keller, Laura. Freedom of the Screen: Legal Challenges to State Film Censorship, 1915–1981. University Press of Kentucky 2008
Xarici keçidlər
[redaktə | mənbəni redaktə et]
- BBC Azərbaycancada "Senzura" mövzusu"
- Azərbaycanda internet senzurası: giriş, istifadə və məhdudiyyət
Lüğətlər və ensiklopediyalar | ||||
|---|---|---|---|---|
