Sosial liberalizm
 | Bu məqalə qaralama halındadır. |
Sosial liberalizm, müasir liberalizm və ya islahat liberalizmi olaraq da bilinir,[1] fərdi azadlıq və sosial ədalət arasında tarazlıq yaratmağı məqsəd qoyan siyasi bir ideologiyadır. Bazar iqtisadiyyatı, klassik liberalizm kimi, vətəndaş və siyasi hüquqların tanınması və azadlıqların genişlənməsi ilə uyğunlaşır, bununla yanaşı, hökumətin qanuni rolunda yoxsulluq, səhiyyə və təhsil kimi iqtisadi və sosial məsələlərin yer aldığı fikri mövcuddur. Sosial liberalizmdə cəmiyyətin yaxşılığı fərdin azadlığı ilə ölçülür.[2] İkinci Dünya Müharibəsindən sonra dünyanın bir çox ölkəsində sosial liberal ideyalar qəbul edildi.[3][4][5][6][7][8]
Müasir liberallar rifah anlayışlarını bərabər imkanlar əsasında müdafiə etdilər. Mövcud sosial şəraitdən fərdlər və qruplar zərər görərsə, hökumətin bu zərərləri azaltmaq və ya aradan qaldırmaq üçün sosial vəzifələri var. Vətəndaşlar yaşayış, təhsil və iş hüququ kimi müxtəlif rifah və sosial hüquqlara malikdirlər. Sosial liberalların fikrincə, dövlət iqtisadiyyatın idarə edilməsində, heç olmasa onun tənzimlənməsində cavabdeh olmalıdır.
Termin, siyasi və iqtisadi fikirləri bir neçə əsr boyu suverenliyini qoruyan klassik liberalizmdən fərqlənmək üçün istifadə olunur. 20-ci əsrin sonlarına doğru sosial liberalizmə reaksiya, pul iqtisadi siyasətinin və dövlət xidmətlərinin problemlərinin azalmasına səbəb olan, əksər hallarda neoliberalizm adlandırılan məktəb tərəfindən göstərildi. Ancaq bu reaksiya klassik liberalizmə qayıtmaqla nəticələnmədi. Hökumətlər sosial xidmətlər göstərməyə davam edir və iqtisadi siyasət üzərində nəzarəti saxlayırdılar.[9]
Tarixçə
[redaktə | mənbəni redaktə et]
XIX əsrin sonlarına doğru, iqtisadi böyümənin azalması, yoxsulluq şüurunun artması, müasir sənaye şəhərlərində işsizlik və mütəşəkkil əməyin təşviqi nəticəsində klassik liberalizm prinsipləri şübhə altına alınmağa başladı. Sənayeləşmə və laissez faire kapitalizm tərəfindən yaradılan dəyişikliklərə əhəmiyyətli bir siyasi reaksiya sosial balansdan narahat olan mühafizəkarlardan gəlsə də, sonradan sosial dəyişiklik, dəyişiklik və islahat üçün daha vacib bir gücə çevrildi. Charles Dickens, Tomas Carlyle və Matthew Arnold kimi bəzi Victoria yazıçıları sosial ədalətsizliyin ilk nüfuzlu tənqidçiləri oldular.[10]
John Stuart Mill klassik liberalizmin elementlərini sonunda yeni liberalizm adlandırılacaq şeylərlə birləşdirərək liberal düşüncəyə böyük töhfə verdi. Yeni liberallar liberalizmin minus dilini bu çətin şərtlərlə qarşılaşdırmağa çalışdılar, mövcud problemlərin yalnız dövlətin daha geniş və müdaxiləçi anlayışı ilə həll olunacağına inanırdılar.
İngilis filosofu TH Green'in XIX əsrin sonlarına doğru gördüyü işlərə uyğun olaraq, liberalizmi islah etməyə çalışdı. Qrin düşündü ki, klassik liberalizm tərəfindən müdafiə olunan qazanc üçün nəzarətsiz axtarış ədalətsizliyin və yoxsulluğun yeni formalarını yaradır. Qrin görə, fərdlərin təkcə fərdi deyil, həm də sosial vəzifələri var. Mənfi azadlıq, fərdin seçim azadlığını təmin edən xarici məhdudiyyətləri aradan qaldırır, mənfəətin maksimum artırılması missiyasından məhrum olan iş dünyasını nəzərə alsaq, mənfi azadlıq istismara səbəb ola bilər, çünki bu, mümkün olan ən az əmək haqqı ilə iş almaq imkanını əsaslandırır. Qrinəmək müqavilələrinin bərabər və ya pulsuz şəxslər arasında edilmədiyini müdafiə edir. İşəgötürənlər çox sayda işçi üçün çalışan işçiləri seçmək imtiyazına sahibdirlər, işçilər isə işi alternativ olaraq acınacaq və ya aclıqdan ölmək kimi qəbul etməlidirlər. Buna görə də, onun fikrincə, bazarda seçim azadlığı fərdi azadlıq üçün kifayət qədər konseptualizasiya deyildir.
Greendən sonra gələn L. T. Hobhouse və John A. Hobson, ictimai və siyasi fəlsəfələri baxımından Qrin fikirlərini izlədi. Yeni liberallar dövlətin sosial, iqtisadi və mədəni həyata müdaxiləsi lehinə klassik liberalizmə və laissez-faire anlayışına qarşı çıxdılar. Fərdi azadlığın yalnız əlverişli sosial və iqtisadi şərtlərin olması ilə mümkün ola biləcəyini düşünürdülər. Yoxsulluq, səfalət və cəhalət içində yaşayan bir çox insan azadlığı və fərdi inkişafı qeyri-mümkün etdi. Yeni liberallar bu şərtlərin yalnız güclü, firavan və müdaxiləçi dövlət tərəfindən əlaqələndirilmiş kollektiv fəaliyyət sayəsində yaxşılaşdırıla biləcəyini düşünürdülər.[11] Onların əsas narahatlığı fərdi azadlığın və dövlətin müdaxiləsinin uzlaşması idi. Hobhouse-a görə, əməkdaşlıq və təşkilatçılıq ideyasına söykənən sosializm və fərdilik ideyasına söykənən liberalizm, əksinə deyil, tamamlayıcı idealları təmsil edirdi. Hobson ayrıca məhdud kollektivist təcrübənin zamanla firavanlığı artıracağını və bununla da dövlət müdaxiləsinə ehtiyacı azaldacağını düşünürdü. Müsbət azadlıq yanaşmasının inklüziv bir siyasi prinsip olduğu halda 20-ci əsr mütəfəkkiri Berlinin totalitar potensiala sahib olduğunu da qeyd etdi.
20-ci əsrin ikinci yarısından etibarən Qərbdə hakim siyasi paradiqma olan sosial liberalizmin əsasları qoyuldu. Avropada sosial liberalizm, 1970-ci illərin sonlarına qədər davam edən 'sosial demokratik barışıq' ın təməlində marksist təsir xaricindəki ən vacib fikirdir. Sosial liberalizm, fars olmayan Marksist çağdaş İngilis solundakı kimi təsirli idi.[12]
Tətbiqi
[redaktə | mənbəni redaktə et]20-ci əsrdə liberal partiyalar və hökumətlər sosial rifah məsələsini çox vaxt qəti şəkildə müdafiə etdilər. İngiltərədəki rifah halının əsasları Birinci Dünya müharibəsindən əvvəl Asquith liberal hökuməti tərəfindən qoyuldu. Bu hökumət məhdud sağlamlıq və işsizlikdən sığorta sisteminə baxmayaraq pensiya tətbiq etdi. Müasir liberallar William Beveride tərəfindən yazılmış 1942-ci il Beveridj Hesabatına görə İngilislərin dövlət rifah halları ikinci dünya müharibəsindən sonra daha da genişləndi. Bu təcrübə bütün vətəndaşlar üçün hərtərəfli sosial təminat sistemi qurmaq məqsədi daşıyırdı.
ABŞ-də liberal rifah yanaşması 1930-cu illərdə FD Rouzveltin rəhbərliyi altında hazırlanmışdır. Ruzveltin Yeni siyasi xəttinə əsasən işsizlik, qocalar, uşaqlar, dullar və korlar üçün dövlət yardımı həyata keçirildi. Ölümündən sonra siyasəti davam etdirildi. 1960-cı illərdə Con Kennedinin yeni xətt siyasəti və Lyndon Jonson Böyük Cəmiyyət proqramı çərçivəsində ən yüksək səviyyəyə çatdı.
Görkəmli sosial liberal mütəfəkkirlər
[redaktə | mənbəni redaktə et]Bu siyahı tez-tez sosial liberalizmin təkamülünə mühüm töhfə verən bəzi mühüm alim və siyasətçiləri təqdim edir.
- Jeremy Bentham[13] (1748–1832)
- John Stuart Mill[13][14][15][16] (1806–1873)
- Thomas Hill Green[13][14][17][18][19] (1836–1882)
- Lester Frank Ward (1841–1913)
- Lujo Brentano[14] (1844–1931)
- Bernard Bosanquet[18] (1848–1923)
- Woodrow Wilson[20] (1856–1924)
- Émile Durkheim[21][22][23] (1858–1917)
- John Atkinson Hobson[13][17][18][19] (1858–1940)
- John Dewey[13][20] (1859–1952)
- Friedrich Naumann[24][25][26] (1860–1919)
- Gerhart von Schulze-Gävernitz[14] (1864–1943)
- Leonard Trelawny Hobhouse[13][14][17][18][19] (1864–1929)
- William Beveridge[13][17] (1879–1963)
- Hans Kelsen[20] (1881–1973)
- John Maynard Keynes[13][17][20] (1883–1946)
- Lester B. Pearson (1897–1972)
- Bertil Ohlin[27][28] (1899–1979)
- Piero Gobetti[16] (1901–1926)
- Karl Popper (1902–1994)
- Guido Calogero[16] (1904–1986)
- Isaiah Berlin[20] (1909–1997)
- Norberto Bobbio[16][20] (1909–2004)
- Miguel Reale[29][30] (1910–2005)
- John Rawls[13][15][31][32] (1921–2002)
- Don Chipp[33] (1925–2006)
- Karl-Hermann Flach[34] (1929–1973)
- Vlado Gotovac[35] (1930–2000)
- Richard Rorty[36] (1931–2007)
- Ronald Dworkin[15][16][32] (1931–2013)
- Amartya Sen[15][37][38] (* 1933)
- José G. Merquior[20][39] (1941–1991)
- Bruce Ackerman[15][32] (* 1943)
- Martha Nussbaum[37] (* 1947)
- Paul Krugman[40] (* 1953)
- Dirk Verhofstadt[37] (* 1955)
Mənbə
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ See, for example, Eldon J. Eisenach, "Mill's Reform Liberalism as Tradition and Culture." Political Science Reviewer, no. 24 (1995), pp. 71–146.
- ↑ The history of European liberalism (1959), Guido De Ruggiero, pp. 155–157
- ↑ "Fauks, Keith. Political Sociology: A Critical Introduction. Edinburgh University Press, 1999, page 73". 2015-04-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-02-23.
- ↑ Adams, Ian (2001). Political Ideology Today (Politics Today). Manchester: Manchester University Press. ISBN 0-7190-6020-6.
- ↑ Slomp, Hans (2000). European Politics Into the Twenty-First Century: Integration and Division. Westport: Greenwood Publishing Group. ISBN 0-275-96814-6.
- ↑ Liberalism in Modern Times: Essays in Honour of Jose G. Merquior. Budapest: Central European University Press. 1996. 185866053X.
- ↑ Hombach, Bodo (2000). The politics of the new centre. Wiley-Blackwell. ISBN 978-0-7456-2460-0.
- ↑ Women's access to political power in post-communist Europe. Oxford: Oxford University Press. 2003.
- ↑ "Fauks, Keith. Political Sociology: A Critical Introduction. Edinburgh University Press, 1999, pages 71–75". 2015-04-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-02-23.
- ↑ Richardson, pp. 36–37
- ↑ The Routledge encyclopaedia of philosophy, p.599
- ↑ Sosyal-Liberal Sentez, Mustafa Erdoğan, Liberal düşünce topluluğu.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Sitat səhvi: Yanlış
<ref>teqi;adamsadlı istinad üçün mətn göstərilməyib - ↑ 1 2 3 4 5 Sitat səhvi: Yanlış
<ref>teqi;richardsonadlı istinad üçün mətn göstərilməyib - ↑ 1 2 3 4 5 "Arxivlənmiş surət". 2009-01-15 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-02-23. (#first_missing_last); (#invalid_param_val)
- ↑ 1 2 3 4 5 Building the Republican State. Oxford. ISBN 9780199261185.
- ↑ 1 2 3 4 5 Sitat səhvi: Yanlış
<ref>teqi;liberalhistoryadlı istinad üçün mətn göstərilməyib - ↑ 1 2 3 4 Avital Simhony. The new liberalism: reconciling liberty and community. Cambridge. ISBN 9780521794046. 2016-08-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-02-23.
- ↑ 1 2 3 "James Hobson". 2016-03-03 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 Mayıs 2008.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 Ortiz, Cansino. . Budapest. 185866053X.
- ↑ . Boston. ISBN 0805786279. (#first_missing_last)
- ↑ Contested knowledge: social theory today. Malden, MA. ISBN 9780631226710. (#first_missing_last)
- ↑ Double standard: social policy in Europe and the United States. ISBN 9780742546936. (#first_missing_last)
- ↑ Left Liberals, the State, and Popular Politics in Wilhelmine Germany. Oxford. ISBN 9780198205432. 2011-06-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-02-23. (#first_missing_last)
- ↑ Citizenship and Community: Liberals, Radicals and Collective Identities in the British Isles, 1865–1931. Cambridge. ISBN 9780521893602. 2016-03-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-02-23. (#first_missing_last)
- ↑ Till van Rahden. Jews and Other Germans: Civil Society, Religious Diversity, and Urban Politics in Breslau, 1860–1925. Wisconsin. ISBN 9780299226947.
- ↑ Ronald Findlay. Bertil Ohlin: a centennial celebration, 1899–1999. Cambridge. ISBN 9780262062282. 2006-09-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-02-23.
- ↑ War and Welfare: Europe and the United States, 1945 to the Present. ISBN 9780312238834. (#first_missing_last)
- ↑ "Arxivlənmiş surət" (Portekizce). 2009-04-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-02-23.
- ↑ Crise do capitalismo e crise do Estado (Portekizce). São Paulo. ISBN 9788573591415. (#first_missing_last)
- ↑ Sitat səhvi: Yanlış
<ref>teqi;liberalhistory2adlı istinad üçün mətn göstərilməyib - ↑ 1 2 3 The Nature of Political Theory. Oxford. ISBN 9780199297955. (#first_missing_last)
- ↑ Paul Aron. "The Third Team: A brief history of the Australian Democrats after 30 years" (PDF). 2012-03-19 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 Nisan 2009.
- ↑ . Frankfurt am Main. ISBN 978-3100210012.
- ↑ In Defence of Freedom: Zagreb 1971–1996. Zagreb. ISBN 953-150-066-5. (#first_missing_last)
- ↑ Sitat səhvi: Yanlış
<ref>teqi;rodriguezadlı istinad üçün mətn göstərilməyib - ↑ 1 2 3 "Liberalism is the best Cure for Poverty". 2016-03-03 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 Ağustos 2008. (#first_missing_last)
- ↑ Sitat səhvi: Yanlış
<ref>teqi;inclusivedemocracyadlı istinad üçün mətn göstərilməyib - ↑ The meaning of liberalism in Brazil. Lanham. ISBN 9780739109861. 2006-05-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-02-23. (#first_missing_last)
- ↑ Conscience Of A Liberal. New York. ISBN 9780141035772. (#first_missing_last)