Vitali Ginzburq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Vitali Ginzburq
ing. Вита́лий Ла́заревич Ги́нзбург
Doğum tarixi
Doğum yeri Moskva, Rusiya imperiyası
Vəfat tarixi (93 yaşında)
Vəfat yeri Moskva, Rusiya
Vəfat səbəbi ürək çatışmazlığı
Dəfn yeri
Vətəndaşlığı ABŞ ABŞ
Elm sahəsi Astrofizika
Elmi dərəcəsi professor
Elmi adları
  • SSRİ EA-nın həqiqi üzvləri[d],
  • REA-nın akademikləri[d]
İş yeri Lebedev Fizika İnstitutu
Təhsili
Elmi rəhbərləri İqor Tamm, Lev Landau
Üzvlüyü
Mükafatları Nobel mükafatı
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Vitali Lazareviç Ginzburq (rus. Виталий Лазаревич Гинзбург- (4 oktyabr 1916 -8 noyabr 2009) illəri arasında yaşamış rus nəzəri fizik və astrofizikdir. 2003-cü ildə II tip super keçiricilik mövzusunda tapdığı kəşflərlə Fizika üzrə Nobel mükafatını qazanan Ginzburq ürək çatışmazlığından vəfat etmiş, Moskvada, Rusiyada Novodeviçye Məzarlığındada dəfn edilmişdir.[5][6]

Bioqrafiyası

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Su mühəndisi Lazar Efimoviç Ginzburq (d. 1863, ö. 1942), ilə fizik Avgusta Veniaminovna Vil'dauer-Ginzburq (d. 1866, 1920 ö) cütünün ilk uşağı olaraq 1916-cı ildə Rusiyada anadan olmuşdur. 1937-ci ildə evləndiyi ilk həyat yoldaşı Olqa Zamşa Ginzburq dan 1946-cı ildə ayrılmışdır. İlk həyat yoldaşından yenə bir fizik olan İrina Ginzburq Dorman adında bir qızı var. 1946-cı ildə ikinci həyat yoldaşı Nina Ermakova Ginzburq ilə evlənmişdir.[7]

Təhsili

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ginzburq formal olaraq yalnız dörd il təhsil alır. 11 yaşındaykən ibtidai təhsilinə başlayır və 15 yaşında yerli bir liseydə rentgen operatoru olmaq üçün məktəbi tərk edər. Populyar elm jurnallarından ilhamlanaraq və edəcəyi iş üçün lazımlı olduğuna inandığı üçün liseydə fizika sahəsi üçün müraciət edir. Test nəticələri sərhəddə olan Ginzburq qovulur, lakin 1933-cü ildə Moskva Dövlət Universitetinə müraciət edir. Yeddi il sonra fizika sahəsində həkim kimi məzun olur. Aspirantura müəllimləri İqor Y. Tamm ilə Lev Landau olmuşdur. Müəllimlərinin işığında yeni bir super keçiricilik araşdırmasını başladır. Hətta türk dilində dərs kitablarında bu kəşfləri Ginzburq-Landau nəzəriyyəsi olaraq verilir.

Ayrıca ionosferdəki radio dalğalarının yayılması araşdırılmışdır. Ulduzlararası kosmosda radiasiya istehsalı üçün yeni bir şərh inkişaf etdirən və İosif S. Şklovski ilə dünyaya yaxın kosmik şüaların komet mənşəli olduğunu göstərmişdir.

Təhsil xronologiyası

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Universitet: Lisenziya Fizika, Moskva Dövlət Universiteti (1938)
  • Universitet: Fizika aspiranturası, Moskva Dövlət Universiteti (1940; tez 1942)
  • Müəllim: P.N Lebedev Fizika İnstitutu (1940-1942)
  • Müəllim: Fizika, Qorki Universiteti (1945-1968)
  • Professor: Fizika, Moskva Texniki İnstitutu (1968-2009)

Fizika üzrə Nobel mükafatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ginzburq Aleksey Abrikosov və Entoni Legget ilə birlikdə "Üstün keçiricilik və üstün axıcılıq qaydalarına istiqamətverici fəaliyyətləri səbəbiylə" 2003-ci ilin Fizika üzrə Nobel mükafatına layiq görülmüşdür.[8] Fizika Nobeli kvant fizikası üzərində əhəmiyyətli işlər edən və super keçiricilik ilə super axıcılıq mövzusunda çox əhəmiyyətli görüşlərə imza atan üç fizika alimi arasında paylaşdırıldı.

Rus Abrikosov və Ginzburq super keçiricilik nəzəriyyələrini inkişaf etdirmiş, ingilis- amerikalı alim Legget isə super axıcılığı açıqlamışdır. Aşağı temperaturda yaranan super keçiricilik və super axıcılıq hadisələrinin, xüsusilə elektrik istifadəsində, elektrikin ötürülməsi zamanı yaranan itkilərinin qarşısının alınması üçün nəzərdə tutulub.[9] Super keçiricilik vasitələr içində elektrik cərəyanı, bir müqavimətlə qarşılaşmadan asanca axır. Elm insanları super keçirici vasitələri reallaşdırmaq üçün çalışır və bu mövzuda da çox böyük məsafələr qət edildi. Mis elektrik axınını keçirərkən yüksək istilik meydana gətirir, elektrik axınını yayır və böyük elektrik itkilərinə yol açır. Super keçirici vasitələr isə bu itkiləri mümkün qədər sıfırlamaya çalışırlar. Super keçirici materialların istifadə sahələri çox genişdir. Məsələn maqnetik rezonans göstərmə (MRI) qurğularını buna misal göstərə bilərik.[10][11]

Siyasi baxış bucağı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Vitali Ginzburq İosif Stalin in həyatına sui-qəsd etmək günahından həbs olunub mühakimə olunmuş və 1944-cü ildə üç il iş düşərgələrinə göndərilmiş Nina Yermakova ilə ikinci evliliyini həyata keçirmişdir. Bu evlilik bir Sovet elm insanı olaraq karyerasının sonu ola bilərdi. Çünki dövlət antisemitizminin ən diqqətə çarpan olduğu illər idi.[12]

Ginzburq Nobel mükafatları komitəsinə yazdığı avtobioqrafik yazısında "O dövrdə olduğum şərtlərdə başıma gələ biləcəkləri təxmin edə bilirdim. Mənə çox baha başa gələ bilərdi, lakin hidrogen bombası işlərində iştirak etməyim həyatımı qurtardı "demişdir.[13]

Ginzburq məşhur Sovet fizik və yaxın dostu, rejim müxalifi Andrey Saxarov ilə Sovet Hidrogen bombası layihəsində birlikdə işləmiş, sistemin yaradılmasında çox əhəmiyyətli iki metoddan onunla birlikdə inkişaf etdirmişdir. Ancaq 1951-ci ildə Vitali Ginzburq atom bombası proyektindən qovuldu. Çünki Stalin yeni bir antisemitizm dalğasının başını çəkir, Sovetlər Birliyindəki problemlərin məsulu olaraq gördüyü yəhudiləri iş düşərgələrinə göndərirdi.

"Böyük Lider Stalinin 5 Mart 1953-cü ildə ölməsi və ya öldürülməsi səbəbiylə yəhudi əlehdarı planlarını reallaşdırmaq üçün kifayət qədər vaxt tapa bilməməsi çox böyük bir şansdı" deyən yəhudi elm insanı Ginzburq avtobioqrafiyasında Stalinin ölməsi ilə yəhudilərin üzərindəki basqının bir nəbzə qalxdığını izah etmişdir.[14]

Sovetlər Birliyinin dağılmasından sonra Ginzburq müasir Rusiyada hökumət səlahiyyətlilərinin elmə qeydsiz qalmalarını, yazdığı yazılar və verdiyi danışıqlar vasitəsilə tənqid edərək ölkənin ictimai həyatında fəal olmuşdur. Kremlin Ortodoks Kilsəsi ilə əlaqəsinin gedərək artmasını tənqidindən çəkinməyərək prezident Vladimir Putinin "totalitar keçmişə" dönməkdə olduğu mövzusunda Qərb dünyasına xəbərdarlıqlarda tapılmışdır.

2005-ci ildə qələmə aldığı bir müraciətdə belə demişdir: "Demokratik ölkələrin hökumətlərinin, Rusiyanın totalitar keçmişinə dönmək istiqamətindəki səyini Rusiya və beynəlxalq ictimaiyyət baxımından təhlükə ərz edən diktatura rejiminin qurulmasını qarşısını alacaqları ümidini daşıyırıq. "

2007-ci ildə verdiyi bir danışıqda Putin Rusiyada elmi işlərin yalnız çıxarılar güdülərək davam etdirildiyini, hökumətin Stalin dövründən daha diqqətə çarpan bir qadağa tətbiq etdiyini söyləmişdir. Ginzburq İngilis Sunday Telegraph qəzetinə: "Təbii ki, Stalin dövründə Elm Akademiyası Kommunist Partiya Mərkəz Komitəsinin nəzarəti altında idi. Lakin o günlərdə ağlınızdakı proyekti gerçəyə çevirə bilirdik. Məsələn birinci Sputniki kosmosa bu şəkildə göndərmişdik. İndi isə elmin yalnız qar olması lazım olduğu düşünülür ki, bu da olduqca axmaq ... "şəklində demişdir.[15]

Bir ateist və dünyəvi bir yəhudi olan Vitali Ginzburq 2007-ci ildə Putinə açıq məktub yollayan elm insanları arasında yer aldı. Bu məktubda Pravoslav Kilsəsinin Rusiyada təsirinin getdikcə artmaqda olduğuna diqqət çəkilmişdi. Digər dinlərə mənsub insanların yaşadığı Rusiyada tarazlıqların pozulmaması lazım olduğu irəli sürülmüşdür. Yəhudi quruluşlarında da fəaliyyət göstərən elm insanı, Rusiya Yəhudi Konqresinin idarə heyətində yer almış, antisemitizmə qarşı mübarizə aparmışdır.[12][16]

Mükafatlar və uğurları

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Stalin Mükafatı 1953
  • Lenin Mükafatı 1966
  • Royal Astronomical Society Qızıl medalı 1991
  • Wolf Fizika Mükafatı 1994-95
  • Lomonosov Qızıl medalı 1995 - nəzəri fizika və astrofizika sahəsində müvəffəqiyyət üçün
  • Fizika üzrə Nobel mükafatı 2003
  • Vətən üçün ləyaqət ordeni;
1. sinif (4 oktyabr 2006) - məhsuldar fəaliyyət, milli elm və illərcə inkişafına əhəmiyyətli töhvələri üçün
3. sinif (3 oktyabr 1996) - fövqəladə elmi nailiyyətləri və yüksək ixtisaslı işçi heyətinin təlimi üçün
  • Lenin ordeni (1954)
  • Red Banner Nişanı iki dəfə (1956, 1986)
  • Şərəf Rozeti Nişanı iki dəfə (1954, 1975)
  • Böyük Vətən Medalı (1941-1945)
  • "Moskvanın 800. ili Xatirəsi" medalı (1948)
  • "Valiant Tədqiqatları üçün, Vladimir İliç Leninin 100. doğum ildönümü" medalı (1970)
  • Vavilov Qızıl medalı (1995) -radiasiya nəzəriyyəsi üzərində bir sıra məqalə də daxil olmaq üzrə fizikadakı əhəmiyyətli işləri üçün

Bəzi kitabları

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Vitaly L. Ginzburg : O Fizike I Astrofizike IN RUSSIAN , ASIN B003NGJ24I — [1]
  • Vitaly L. Ginzburg  : A Scientific Autobiography, ISBN 3540680047 — [2]
  • Vitaly L. Ginzburg -M.S. Aksenteva : The Physics of a Lifetime , ISBN 3642086993 — [3]
  • Vitaly L. Ginzburg - E. A. Andr : Superconductivity , ISBN 9810216300 — [4]

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 Mathematics Genealogy Project (ing.). 1997.
  2. ↑ 1 2 NNDB (ing.). 2002.
  3. ↑ 1 2 http://www.ras.ru/win/db/show_per.asp?P=.id-315.ln-ru.dl-.pr-inf.uk-12.
  4. ↑ Find a Grave (ing.). 1996.
  5. ↑ http://www.indianexpress.com/news/nobel-winner-soviet-hbomb-scientist-ginzburg-dies/539161/2
  6. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2012-02-02 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-02-23.
  7. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2016-05-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-02-23.
  8. ↑ "Arxivlənmiş surət" (PDF). 2016-03-04 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-02-23.
  9. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2012-04-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-02-23.
  10. ↑ http://arama.hurriyet.com.tr/arsivnews.aspx?id=177659[ölü keçid] Mustafa ERASLAN Arxivləşdirilib 2014-01-23 at the Wayback Machine
  11. ↑ http://www.amazon.com/Superconductivity-Superfluidity-Scientific-Autobiography/dp/3642087612/ref=sr_1_33?s=books&ie=UTF8&qid=1331064745&sr=1-33
  12. ↑ 1 2 http://www.salom.com.tr/news/print/13683-Hidrojen-bombasi-hayatini-kurtardi.aspx[ölü keçid]
  13. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2016-03-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-02-23.
  14. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2010-09-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-02-23.
  15. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2012-07-22 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-02-23.
  16. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2015-12-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-02-23.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Vitali_Ginzburq&oldid=7235564"