آلرژی
آللئرگییا – اطراف موحیطین آللئرگئن آدلان‌دیریلان بعضی فاکتورلارینین (کیمیوی مادّه‌لرین، میکروورقانیزملرین و اونلارین حیات فعالیتی محصوللارینین، قیدا مادّه‌لرینین و س) تأثیری ایله الاقدار اورقانیزمین غئیری-عادی (قاباریق) جاواب رئاک‌سییاسی‌دیر.
عالیملرین تدقیقاتلارینا اساساً پلانئتیمیزین هر یئددی آدامین‌دان بیری آللئرگییایا دوچاردیر، باشقا سؤزله، گون‌ده‌لیک حیات‌دا راست گلینه‌ن هر هان‌سی بیر تأثیره قارشی یوکسک هیسسیاتا مالیک‌دیر. ان چوْخ یاییلمیش تسیرئدیجی عامللر – قیدا محصوللاری، بیتکی منشألی توزجوقلار و ائو توزودور. بونونلا یاناشی یوزلرجه دیگر آللئرگئن آدلان‌دیریلان عامللر مؤوجوددور کی، بونلارا دری ممولاتلاری، حئیوان یونو، کپک، قوش للیی، کوسمئتیکا، میشت کیمیاسی، درمانلار، بعضی بیتکی یاغلاری، گونش شواسی عاییددیر. آللئرگئنلرین اورقانیزمه داخیل اولما یوللاری موختلیف‌دیر. مثلاً، اونلار اورقانیزمه دری‌دن، تنففوس و قیدا یوللاری واسطه‌سیله کئچیرلر.
آللئرگییانین فیزیولوژی مئخانیزمی، اورقانیزم‌ده آنتی‌تئلین عمله گلمه‌سینه اساس‌لانیر. بۇ دا هسساسلیغین آرتماسینا و یا آزالماسینا گتیریب چیخاریر. آلرژیسئلیک‌لی قیشالارین گوج‌لو قیجیقلانماسی، دری سپکیلری، عمومی ضعیف‌لیکله اؤزونو بیروزه وئریر. برونخیال آستما کیمی آغیر خستلیین اساسین‌دا آلرژیدایانیر.
آلرژیاورقانیزمین هر هان‌سی مادّه‌یه قارشی یوکسک هسساس‌لیغی، رئاک‌سییاسی‌دیر. بو، ایممون سیستئمینین پاتالوگییاسی‌دیر. آللئرگیک خسته‌لیکلره پوللینوز، آللئرگیک رینیت، برونخیال آستما، آتوپیک برونخیال آستما، قیدا آللئرگییاسی و درمان آللئرگییاسی عاییددیر. پوللینوز بیتکی توزو آللئرگییاسی دئمک‌دیر. بعضی آغاجلارا، اوتلارا، گوللره، چیچکلره قارشی اینسانین نفس یوللارین‌دا باش وئره‌ن آللئرگیک رئاک‌سییادیر. بونا فس‌لی خسته‌لیک ده دئییلیر. پوللینوزون علامتلری ایلین موختلیف فسیللرین‌ده گؤزلرین اطرافینین، بورنون قاشینماسی، چوْخ‌لو سای‌دا آسقیرما، بورنون توتولماسی کیمی اؤزونو گؤستریر. بۇ خسته‌لیک اساساً یاز، یای و پاییز آیلارین‌دا اوزه چیخیر، قیش‌دا ایسه یوخ اولور. همین فسیللر باش‌لانان‌دا خسته‌لیک ده یئنی‌دن باش قالدیریر.
آللئرگیک خسته‌لیکلرین دیگر نؤوو ایل بویو داوام ائدن آللئرگیک رینیت‌دیر. اونون تؤردیجیلری میشت آللئرگئنلری – ائو توزو، کیتاب توزو، میشت گنجیکلری و دیگرلری‌دیر. بو، سیفتین، بورنون قاشینماسی، آسقیرما، بورون توتولماسی و آخماسی علامتلری ایله موشاییت اوْلونور. آللئرگیک خستلیین باشقا نؤوو برونخیال آستمادیر. لاکین برونخیال آستمانین بوتون نؤولری آللئرگیک خسته‌لیک دئییل. اونون یالنیز بیر فورماسی – آتوپیک برونخیال آستما آللئرگیک برونخیال آستمادیر. اونون تؤردیجیلری بیتکی، میشت توزلاری، ائپیدئرمال آللئرگئنلر، یعنی حئیوان توکو، کپیی، یونو، طبیعی ایقلیم شرایطی، اینسانین ایشلدیی و یا دوشدویو قوخولو موحیط‌دیر. آتوپیک برونخیال آستمانی تؤره‌دن آللئرگئنلردن اوزاقلاشدیق‌دا خسته‌لیک ده یوخ اوْلوب گئدیر. بوتون آللئرگیک خسته‌لیکلر اۆچون ان کاراکتئر بیر علامت وار: آللئرگئنلرله تماس‌دا اوْلان‌دا خسته‌لیک باش قالدیریر، اونلاردان اوزاق اولدوق‌دا خستلیین علامتلری ده کئچیب گئدیر.
قیدا آللئرگییاسی زامانی موختلیف قیدا محصوللارین‌دان بدن‌ده سپمه، قیزارما، شیشمه، بوغولما حاللاری باش وئریر. مئیوه-تروز، بوستان بیتکیلرین‌دن، سیتروس مئیوه‌لرین‌دن، سود، بال، بیشمیش یئمکلردن، شیرنیات محصوللارین‌دان و دیگر قیدا محصوللارین‌دان بۇ خسته‌لییه توتولماق مومکون‌دور.
تهومب | ۲۵۰پخ | لئفت | توز آخار. آللئرگیک خسته‌لیکلر آراسین‌دا ان تهلوکه‌لی‌سی درمان آللئرگییاسی‌دیر. بۇ خسته‌لیک حاضردا ان جدی پروبلئملردن بیرینه چئوریلمیش‌دیر. درمان آللئرگییاسی دری‌ده باش وئره‌ن سپکی و قیزارمادان توتموش بوغولما و اؤلوم حاللارینا قدر ان آغیر فسادلار تؤره‌ده بیلیر. بۇ خسته‌لیک اساساً هکیمین تییناتی اولمادان اؤزباشینا درمان قبول ائدیلدیی، اورقانیزم‌ده دیگر خسته‌لیکلر اولدوغو حال‌دا و اونلار نظره آلینمادان هبلر قبول ائدیلدیی زامان باش وئریر. بئله واخت‌دا خسته آنوفیلاکتیک شوک وضعیتینه دوشه‌رک اؤله ده بیلر.
درمان آللئرگییاسینی یارادان بیر سبب ده اهالینین حدین‌دن آرتیق درمان قبول ائتمه‌سی‌دیر. اوزون ایللرین آللئرقولوقو کیمی مصلحتیم اودور کی، اهالی ایمکان داخیلین‌ده درمانلاردان اوزاق اولسون.
عومومیتله، آللئرگیک خسته‌لیکلر ایلین بوتون فسیللرین‌ده باش وئره بیلر. لاکین بعضی نؤولری فس‌لی کاراکتئر داشیدیغین‌دان اساساً یاز، یای و پاییز آیلارین‌دا اؤزونو داها قاباریق گؤستریر. قیدا آللئرگییاسینا توتولمالار مئیوه-تروزین بول اولدوغو یای آیلارین‌دا داها چوْخ اولور. هر کس هان‌سی مئیوه‌نین، تروز، بوستان بیتکی‌سینین اونا آلرژیوئردیینی بیلمه‌لی و اونو قبول ائتمه‌مه‌لی‌دیر. بزه‌ن اهالی موختلیف سببلردن دری‌ده باش وئره‌ن هر هان‌سی شیشمه، سپمه و قیزارمانی آلرژیحساب ائدیر. بو، آللئرگییانی حدین‌دن آرتیق شیشیرتمک‌دیر. دری خسته‌لیکلرینین ۹۰ فایزی، او جمله‌دن قوتورلوق، فوتودئرماتوز دا قاشینما وئریر. مثلاً، یای‌دا گونون اولترابنؤوشیی شوالاری بدنین آچیق یئرلرینه دیه‌رک اونو قیجیقلاندیریر و بۇ زامان سپکی، قیزارما و قاشینما باش وئریر. بو، آلرژیدئییل، دری خسته‌لیگی اوْلان فوتودئرماتوزدور. بئله حاللار باش وئررکه‌ن اؤزباشینا درمان قبول ائتمک‌دن اوزاق اولماق و هکیمه مراجعت ائتمک لازیم‌دیر. یالنیز هکیمین قویدوغو دوزگون دیاقنوز و اونا موناسیب تعیین ائتدیی موالیجه نتیجه‌سین‌ده ساغلاملیغینیزی برپا ائده بیلرسینیز.
آللئرگییا- اورقانیزمین آللئرگئن آدلانان، اطراف موحیط‌ده‌کی بعضی فاکتورلارا (کیمیوی مادّه‌لره، میکروبلارا و اونلارین حیات فعالیتینین محصوللارینا، قیدا محصوللارینا) قارشی یوکسک هسساس‌لیغی‌دیر. آللئرگییانین فیزیولوژی مئخانیزمی، اورقانیزم‌ده آنتی‌تئلین عمله گلمه‌سینه اساس‌لانیر. بۇ دا هسساسلیغین آرتماسینا و یا آزالماسینا گتیریب چیخاریر. آلرژیسئلیک‌لی قیشالارین گوج‌لو قیجیقلانماسی، دری سپکیلری، عمومی ضعیف‌لیکله اؤزونو بوروزه وئریر. بۇ ایممون سیستئمینین پاتولوگییاسی‌دیر. بۇ تئرمینی ایلک دفعه ۱۹۰۶-جی ایلده آوستریالی پئدیاتر پیرکئ ایشلتمیش‌دیر. آللئرگیک خسته‌لیکلره پوللینوز، آللئرگیک رینیت، برونخیال آستما، آتوپیک برونخیال آستما، قیدا آللئرگییاسی، و درمان آللئرگییاسی عاییددیر. پوللینوز- بیتکی توزو آللئرگییاسی دئمک‌دیر. بعضی آغاجلارا، اوتلارا، گوللره، چیچکلره قارشی اینسانین نفس یوللارین‌دا باش وئره‌ن آللئرگیک رئاک‌سییادیر. بونا فس‌لی خسته‌لیک ده دئییلیر. پوللینوزون علامتلری ایلین موختلیف فسیللرین‌ده گؤزلرین اطرافینین، بورنون قاشینماسی، چوْخ‌لو سای‌دا آسقیرما، بورنون توتولماسی کیمی اؤزونو گؤستریر. بۇ خسته‌لیک اساساً یاز، یای، و پاییز آیلارین‌دا اوزه چیخیر، قیش‌دا ایسه یوخ اولور. همین فسیللر باش‌لانان‌دا خسته‌لیک ده یئنی‌دن باشلاییر. آللئرگیک خسته‌لیکلرین دیگر نؤوو ایل بویو داوام ائدن آللئرگیک رینیت‌دیر. اونون تؤردیجیلری میشت آللئرگئنلری- ائو توزو، کیتاب توزو، میشت گنجیکلری و دیگرلری‌دیر. بو، سیفتین، بورنون قاشینماسی، آسقیرما، بورون توتولماسی و آخماسی علامتلری ایله موشاییت اوْلونور. برونخیال آستما کیمی آغیر خستلیین اساسین‌دا دا آلرژیدایانیر. لاکین برونخیال آستمانین بوتون نؤولری آللئرگیک خسته‌لیک دئییل. اونون یالنیز بیر فورماسی- آتوپیک برونخیال آستما آللئرگیک برونخیال آستمادیر. اونون تؤردیجیلری بیتکی، میشت توزلاری، ائپیدئرمال آللئرگئنلر، یعنی حئیوان توکو، کپیی، یونو، طبیعی ایقلیم شرایطی، اینسانین ایشلدیی و یا دوشدویو قورخولو موحیط‌دیر. آتوپیک برونخیال آستمانی تؤره‌دن آللئرگئنلردن اوزاقلاشدیق‌دا خسته‌لیک ده یوخ اوْلوب گئدیر. بوتون آللئرگیک خسته‌لیکلر اۆچون ان کاراکتئر بیر علامت وار: آللئرگئنلرله تماس‌دا اوْلان‌دا خسته‌لیک باش قالدیریر اونلاردان اوزاق اولدوق‌دا خستلیین علامتلری ده کئچیب گئدیر. قیدا آللئرگییاسی زامانی موختلیف قیدا محصوللارین‌دان بدن‌ده سپمه، قیزارما، شیشمه، بوغولما حاللاری باش وئریر. مئیوه-تروز، بوستان بیتکیلرین‌دن، سیتروس مئیوه‌لرین‌دن، سود، بال، بیشمیش یئمکلردن شیرنیات محصوللارین‌دان، و دیگر قیدا محصوللارین‌دان بۇ خسته‌لییه توتولماق مومکون‌دور. آللئرگیک خسته‌لیکلر آراسین‌دا ان تهلوکه‌لی‌سی درمان آللئرگییاسی‌دیر. بۇ خسته‌لیک حاضردا ان جدی پروبلئملردن بیرینه چئوریلمیش‌دیر. درمان آللئرگییاسی دری‌ده باش وئره‌ن سپکی و قیزارمادان توتموش بوغولما و اؤلوم حاللارینا قدر ان آغیر فسادلار تؤره‌ده بیلیر. بۇ خسته‌لیک اساساً هکیمین تییناتی اولمادان اؤزباشینا درمان قبول ائدیلدیی، اورقانیزم‌ده دیگر خسته‌لیکلر اولدوغو حال‌دا و اونلار نظره آلینمادان هبلر قبول ائدیلدیی زامان باش وئریر. بئله واخت‌دا خسته آنوفیلاکتیک شوک وضعیتینه دوشه‌رک اؤله ده بیلر. درمان آللئرگییاسینی یارادان بیر سبب ده اهالینین حدین‌دن آرتیق درمان قبول ائتمه‌سی‌دیر. عومومیتله، آللئرگیک خسته‌لیکلر ایلین بوتون فسیللرین‌ده باش وئره بیلر. لاکین بعضی نؤولری فس‌لی کاراکتئر داشیدیغین‌دان اساساً یاز، یای و پاییز آیلارین‌دا اؤزونو داها قاباریق گؤستریر. قیدا آللئرگییاسینا توتولمالار مئیوه-تروزین بول اولدوغو یای آیلارین‌دا داها چوْخ اولور. هر کس، هان‌سی مئیوه‌نین، تروز، بوستان بیتکی‌سینین، اونا آلرژیوئردیینی بیلمه‌لی و اونو قبول ائتمه‌مه‌لی‌دیر. بزه‌ن اهالی موختلیف سببلردن دری‌ده باش وئره‌ن هر هان‌سی شیشمه، سپمه، و قیزارمانی آلرژیحساب ائدیر. بۇ آللئرگییانی حدین‌دن آرتیق شیشیرتمک‌دیر. دری خسته‌لیکلرینین ۹۰ فایزی، او جمله‌دن قوتورلوق، فوتودئرماتوز دا قاشینما وئریر. مثلاً، یای‌دا گونون اولترابنؤوشیی شوالاری بدنین آشیق یئرلرینه دیه‌رک اونو قیجیقلاندیریر و بۇ زامان سپکی، قیزارما و قاشینما باش وئریر. بو، آلرژیدئییل، دری خسته‌لیگی اوْلان فوتودئرماتوزدور. بئله حاللار باش وئررکه‌ن، اؤزباشینا درمان قبول ائتمک‌دن اوزاق اولماق و هکیمه مراجعت ائتمک لازیم‌دیر. آللئرگییانین عمله گلمه‌سینین و اوندان قورتولماغین بیر چوْخ یوللاری وار. بونلارا عاییددیر: ایممونیتئتین سهوی: ایممون سیستئ‌می، اورقانیزمی اطراف موحیطین تأثیرین‌دن و اورقانیزم‌ده عمله گلن یاد نسیل‌لی مادّه و هوجئیره‌لردن قورویاراق ان موهوم وظیفه‌نی یئرینه یئتیریر. ایممونیتئتین قورویوجو مئخانیزمی چوْخ مورککب‌دیر. او، اورقانیزمین «قورویوجوسو» اوْلان آنتی‌تئل ایستئهسال ائدیر. آنتی‌تئلین وظیفه‌سی اورقانیزمه سوخولان یاد جیسیملری نئیتراللاش‌دیرماق‌دیر. تئورئتیک اولاراق هر بیر ایممون رئاک‌سییا اوغورلو نتیجه‌له‌نمه‌لی‌دیر. اما بزه‌ن ایممون سیستئ‌می اؤز سلاهیتلرینی آرتیراراق ایداره‌نی ایتیریر. بۇ زامان او تام زررسیز جیسیملره پوتئنسیال تهلوکه‌لی کیمی رئاک‌سییا وئریر. آللئرگیک خسته‌لیکلر اورقانیزمین خاریجی موحیط عامللرینه قارشی هیپئررئاک‌سییاسی‌دیر. پسیخولوژی مومئنت: پسیخولوقلار بئله بیر فیکیر ایرلی سورورلر کی، ایممون سیستئ‌می سینیر و ائندوکرین سیستئمله سیخ الاقداردیر. اونلار فیکیرلری و فیزیولوژی رئاک‌سییالاری داشییاراق بیرگه تأثیر گؤستریر. پسیخولوقلارین دئدیینه گؤره آلرژیسبب‌سیز قورخودور. نورمادا ایممونیتئت آنجاق اورقانیزمین دوشمه‌نلرینه مثلاً، ویروس و باکتئرییالارا قارشی موباریزه آپارمالی‌دیر. اما ایممون سیستئمین ایشی پوزولارسا او اورقانیزم اۆچون تام زررسیز مادّه‌لره بئله کسکین رئاک‌سییا وئریر. هر هان‌سی بیر ایسترئسس‌دن سوْنرا ایممون سیستئمین ایشی پوزولا بیلر. حتی آمئریکان پسیخولوقلاری ثبوت ائتمیشلر کی، گله‌جک آنا هامیله‌لیک زامانی ائموسیونال گرگین‌لیک آلتین‌دا اولورسا، ۸۰٪ اوشاق آللئرگیک اولور. بؤیوک یاشلاردا ایسترئ‌سه قارشی رئاک‌سییا اولاراق تئز-تئز آللئرگییایا راست گلینیر. بعضی تیبب ایشچیلری آللئرگییانین و برونخیال آستمانین بئله گئنیش یاییلماسینین سببینی ائکولوگییانین بۇ درجه‌ده کورلانماسین‌دا گؤرور. ویتامینلرین چاتیشمامازلیغی: اورقانیزمین یئترینجه خئییرلی قیدالاندیریجی محصوللار قبول ائتمه‌مه‌سی ده آللئرگیک رئاک‌سییالارا سبب اولا بیلر. بونلارا اساس ویتامینلر و میکروئلئمئنتلر عاییددیر. ویتامین آ- ایممونیتئتی مؤهکه‌مله‌ن‌دیره‌رک، اینفئکسیون خسته‌لیکلره قارشی همچینین قریپ، آنگینا، برونخیته قارشی داوام‌لی‌لیغینی آرتیریر. آپاریلان تجروبه‌لردن مکوم اولموش‌دور کی، ویتامین آ-نین ایستیفاده‌سی حتی آغیر آللئرگیک رئاک‌سییالاردا کؤمک ائدیر. ویتامین ب۶- اهالینین بؤیوک حیسه‌سین‌ده بۇ ویتامینه تلبات نورمایا نورمایا اویغون دئییل. بۇ ویتامین آنتی‌تئل عمله گتیره‌ن فئرمئنتلری آکتیولشدیریر. ویتامین ب۵- آوتویممون پروسئسلر زامانی ایلتیهاب علیهینه تأثیر گؤستریر. اونو دری‌ده تظاهر ائدن آللئرگییالار زامانی، هسساس دریلر اۆچون کرئملئرین و ملهه‌ملرین ترکیبین‌ده ایستیفاده ائدیرلر. ویتامین ج- دیگر آنتی‌وکسیدانتلارین تأثیرینی گوجله‌ن‌دیره‌ن آنتی‌وکسیدانت‌دیر. عالیملرین ریینه گؤره بۇ ویتامینی قبول ائدن اینسانلار ویتامین ج دئفیسیت‌لیلره نیسبته‌ن داها اوزون عؤمورلو اولورلار. ویتامین ائ- قیدا آللئرگییالاری زامانی ایممون فونک‌سییانین پوزولماسین‌دا مصلحت گؤرولور. برونخیال آستمالی اوشاقلاردا توتمالار زامانی قان‌دا ائ، آ و ج ویتامینلرینین میقداری آزالیر. بۇ زامان ویتامین ائ-نین قبولو ایممون گؤستریجیلری نورماللاشدیریر. نیکوتین تورشوسو- بۇ ویتامینین دئفیسیتی زامانی اورقانیزمین اینفئک‌سییالارا قارشی داوام‌لی‌لیغی آشاغی دوشور. ثبوت اولونموش‌دور کی، نیکوتینامید آوتویممون رئاک‌سییا مرحله‌سین‌ده ۱-جی تیپ شکرلی دیابئتین اینکیشافینی لنگی‌دیر. گؤردویوموز کیمی، آلرژیموختلیف سببلردن میدانا گله بیلر. دوزدور آللئرگییانی هکیم موالیجه ائتسه ده خستلیین عمله گلمه سببینی آنلاماق، اونون موالیجه‌سین‌ده کؤمک ائده بیلر.
مؤوسومی آللئرگییالار
[دَییشدیر]مؤوسومی آللئرگییالار طبیعتده باش وئره‌ن دییشیک‌لیکلرله الاقدار یارانیر. مثال اۆچون دئمک اولار کی، یاز فسلین‌ده باش وئره‌ن آللئرگییالار مارس آیینین اوللرین‌ده آغاجلارین توزلانماسی نتیجه‌سین‌ده باشلاییر و مای آیینین آخیری ایونون اوللرینه کیمی داوام ائدیر. ایول و آوقوست آیلارین‌دا ایسه آمبروزییا و آلاق اوتلارینین سبب اولدوغو آللئرگییالار اؤن پلانا چیخیر.[۱]
آلرژیسیمپتوملاری اساساً اؤزونو بورون، بوغاز و گؤزلرده گؤستریر. آللئرگییانین ایلکین علامتلری:
- بورنون آخماسی
- گؤزلرین آجیشماسی و سولانماسی
- تئز-تئز آسقیرماق
- درینین قیزارماسی و قاشینماسی
- باشاغری‌سی
- چتینلشه‌ن نفس آلمالار، تنگنفس‌لیک.