Эстәлеккә күсергә

Троя аты

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Троянский конь, изготовленный для фильма «Троя»

Троя аты — боронғо грек мифологияһындағы бик ҙур ағас ат; Троя һуғышының тамамланған осоронда уның менән бәйле ваҡиға булған.

Мифтың йөкмәткеһе

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Троялылар һәм данаялылар араһындағы һуғыш Троя батшаһының улы Парис Спарта батшаһы Менелайҙың ҡатыны Еленаны урлауы арҡаһында килеп сыға. Менелай ир туғаны менән Ахея ғәскәре туплап, Парисҡа ҡаршы һөжүм башлай. Трояны ҡамаһалар ҙа уңышҡа өлгәшә алмағас, ахеялылар хәйлә ҡора: улар ағастан ҙур итеп ат һыны эшләй ҙә, Троя диуарҙары янында ҡалдыралар. Үҙҙәре Троада йылғаһы буйлап сигенгән кеше булалар. Был хәйләне данаялыларҙың бик хәйләкәр башлығы [Одиссей|Одиссей]] уйлап сығарған тиҙәр, ә ат һынын Эпей эшләгән тип һанайҙар. Атты алиһә Илион Афинаһына бағышлаған булалар[1]. Аттың ҡабырғаһына «ЭБыл бүләк Яу алиһәһе Афинаға ҡайтырға сыҡҡан данайлыларҙан» тип яҙылған була. Атты эшләр өсөн эллиндар Аполлондың изге урманынан мүшмел ағастарын ҡырҡып алалар (краней), Аполлонға ҡорбан килтереп ризалаталар һәм уға Карней исеме бирәләр[2] (ат был сделан из сағандан эшләнгән була[3]).

Лаокоонт исемле рухани был атты күргәс, данайлыларҙың хәйләкәрлеген белгәнгә күрә, былай тип әйтә: «Нимә генә булһа ла, хатта бүләк биреп торһа ла, данайлыларҙан ҡурҡығыҙ (һаҡланығыҙ)!» (Quidquid id est, timeo Danaos et dona ferentes![4]) һәм атҡа һөңгө һелтәй. Әммә тап шул мәлдә диңгеҙҙән ике ҙур йылан килеп сыға һәм Лаокоонт менән уның ике улын үлтерә, сөнки Посейдон илаһ үҙе Трояның емерелеүен теләгән. Троялылар, Лаокоонттың һәм күрәҙә Кассандраның киҫәтеүенә ҡолаҡ һалмай, атты ҡалаға һөйрәп индерәләр. Вергилийҙың «Хатта бүләк килтерһә лә, данайлыларҙан ҡурҡығыҙ» тигән һүҙҙәре йыш ҡына латин телендә әйтелә («Timeo Danaos et dona ferentes»), ул инде әйтемгә әйләнгән. «Троя аты» тигән фразеологизм да шунан килеп сыҡҡан: ул бүләк тигән булып йәшерен,мәкерле ғәмәл ҡылыуға ҡарата әйтелә.

Ат эсендә 50 иң шәп яугир ултырған ("Бәләкәй Илиада"ла — 3000). Стесихор иһә 100 ти, икенселәр — 20 тип һанай[5], Цец әйтеүенсә — 23, йәки 9 ғына яугир: Менелай, Одиссей, Диомед, Ферсандр, Сфенел, Акамант, Фоант, Махаон һәм Неоптолем[6]. Был исемдәрҙе шағир Арго Сакады атап сыҡҡан[7]. Афина дала героям амброзию[8].

Төндә ат эсенә йәшенгән гректар унан сыға ла, һаҡсыларҙы үлтерә, ҡала ҡапҡаһын аса, карап менән кире ҡайтҡан арҡалаштарын индерә һәм шул рәүешле Трояны яулап ала («Одиссея» Гомера, 8, 493 и сл.; «Энеида» Вергилия, 2, 15 и сл.).

Аңлатмалар

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Полибий һүҙҙәренсә, «варвар халыҡтарҙың барыһы ла тиерлек, һәр хәлдә, күпселеге, яу асҡанда йә хәл иткес алыш алдынан ҡорбанға йылҡы малы сала, уның нисек йән биргәненә ҡарап күрәҙәлек итә»[9].

Евгемеристик фараздар буйынса, атты индерер өсөн Троя кешеләре ҡала диуарының бер өлөшөн һүткән, эллиндар шунан бәреп ингән [10]. Бәғзе бер тарихсылар фекеренсә (Павсанийҙан башлап), Троя аты ғәмәлдә диуар емергес машина булған [11]. Дарет фаразлағанса, Скей ҡапаҡаһында ат башы һыны ҡуйылған булған [12].


Иофонт яҙған трагедия булғанлығы мәғлүм [13], билдәһеҙ автор «Һыу буйлап сигенеү» тигән трагедия яҙған[13], Ливий Андроник һәм Невиҙың «Троя аты» әҫәрҙәре, шулай уҡ Нерондың « Трояның һәләкәте» тигән поэмаһы билдәле[14].

Даталар

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Троя йәйге ҡояш боролошона 17 көн ҡала баш һала, был фаргелиондың һигеҙенсе көнө була [15]. Аргивлы Дионисий әйтеүенсә, был 12 фаргелионда булған, Афинала Агамемнондың батша булып ултырыуына 18 йыл, Демофонттыҡына 1 йыл булған [16]. «Бәләкәй Илиада» авторы тулы ай булғанда, ти. [17]. Эгий һәм Деркиол әйтеүҙәренсә, панэмдың 28-се көнө, Гелланик буйынса — 12 фаргелио[18]Афинаның башҡа йылъяҙмасылары әйтеүенсә  — 28 фаргелион көнө, ай тулған ваҡытта, Менесфейҙың батша булыуының һуңғы йылында булған,   28 скирофорионда тиеүселәр ҙә бар[19]. Бәлки ҡыштыр[20]. Парос хроникаһы буйынса, Троя б.э. тиклем 1209 йылда баш һалған.

Тере атҡа менеп б.э. тиклем 359 йыл тирәһендә Трояны Харидем яулаған .[21].

Шулай уҡ ҡарағыҙ

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Иҫкәрмәләр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  1. ↑ Стесихор. Разрушение Трои, фр. S105 Пейдж, ст.336; Еврипид. Троянки 511—550; Псевдо-Аполлодор. Мифологическая библиотека Э V 15; Дион. Троянская речь 121
  2. ↑ Павсаний. Описание Эллады III 13, 5
  3. ↑ Овидий. Ибис 569
  4. ↑ Вергилий. Энеида. II 49
  5. ↑ Стесихор. Разрушение Трои, фр.199 Пейдж = Евстафий. Комментарий к «Одиссее» Гомера
  6. ↑ Гигин. Мифы 108
  7. ↑ Афиней. Пир мудрецов XIII 610с // Стесихор. Фрагменты. Вестник древней истории. 1985. № 2. С.231
  8. ↑ Трифиодор. Взятие Илиона 185
  9. ↑ Полибий. Всеобщая история XII 4b, 3
  10. ↑ Палефат. О невероятном 16
  11. ↑ Павсаний. Описание Эллады I 23, 8
  12. ↑ Дарет Фригийский. История о разрушении Трои 40
  13. ↑ 13,0 13,1 Аристотель. Поэтика 23
  14. ↑ Светоний. Нерон 38, 2; Ювенал. Сатиры VIII 220
  15. ↑ Дионисий Галикарнасский. Римские древности I 63, 1
  16. ↑ Климент. Строматы I 104, 1
  17. ↑ Климент. Строматы I 104, 2 = фр.11 Кинкель
  18. ↑ по Дамасфу // Клейн Л. С. Анатомия «Илиады». СПб, 1998. С.323
  19. ↑ Климент. Строматы I 104, 2
  20. ↑ Трифиодор. Илионды алыу 190; Цец. После Гомера 629 // Комментарий Д. О. Торшилова в кн. Гигин. Мифы. СПб, 2000. С.134
  21. ↑ Полиэн. Стратегемы III 14; Плутарх. Серторий 1

Һылтанмалар

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
commons: Троя аты Викимилектә
«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Троя_аты&oldid=1058167» битенән алынған