Mga tataramon na Tsoko
Tsokowano | |
---|---|
Heograpikong Distribusyon | Kolombya asin Panama |
Pag-uuring panlinguwistiko | Saro sa primaryang mga pamilya nin tataramon kan Kinaban. |
Mga subdibisyon |
|
Glottolog | choc1280[1] |
An mga tataramon na Tsoko (Iyo man sa Tsokowano, Tsokó, Tsokó) iyo an sarong sadit na pamilya nin mga tataramon na Natibong Amerikano na nagwarak sa kabilugan kan Kolombya asin Panama.
Pagkakabanga kan pamilya
[baguhon | baguhon an source]Pigbibilog an Tsoko nin anom na midbid na tataramon, gabos apwera sa duwang puho' na.
- An mga tataramon na Emberá (midbid man sa Chocó proper, Cholo)
- Noanamá (midbid man sa Waunana, Woun Meu)
- Anserma (†) ""
- Arma (†) ? (daing argumento)
- Sinúfana (Cenufara) (†) ?
- Caramanta (†) ?
Napuho' na an Anserma, Arma, asin Sinúfana.
Binibilog an grupo nin Emberá kan duwang tataramon na lagpas sa gabos sa Colombia na igwang lagpas sa 60,000 na mga nagtataram na nasa laog kan sarong medyo magkakasabotan na dialect Continuum. Binabanga ini kan Etnologo sa 6 na tataramon. Isinasaalang-alang ni Kaufman (1994) an kataga na Cholo na malibog asin nagpapakumbaba. Igwa an Noanamá nin haros 6,000 mga nagtataram sa hangganan kan Panama-Colombia.
Jolkesky (2016)
[baguhon | baguhon an source]Panlaog na klasipikasyon ni Jolkesky (2016):[2]
(† = puho)
- Tsoko
- Waunana
- Embera
- Embera, Habagatan: Embera Baudo; Embera Chami; Epena
- Embera, Amihanan: Embera Katio; Embera Darien
Pakikipagtakod sa tataramon
[baguhon | baguhon an source]Pigtala ni Jolkesky (2016) na igwang leksikal na pagkakapararehas sa mga pamilya nin tataramon kan Guahibo, Kamsa, Paez, Tukano, Witoto-Okaina, Yaruro, Tsibtsan, asin Bora-Muinane huli ta sa pakikitakod.[2]
Pigsuhestyon ni Lehmann (1920).[3] an henetikong takod sa tanga kan Tsoko asin Tsibtsan. Alagad, diit sana an pagkakapararehas, an pira sa mga ini pwedeng naitatakod sa pag-aampon kan paglilinang kan mais hali sa mga kataid-harong.[2]: Script error: The function "hyphen2dash" does not exist.
Mga relasyon nin henetiko
[baguhon | baguhon an source]Kabali an Tsoko sa mga bilang kan hipotetikal na relasyon nin pilo:
- Sa laog kan Makro-Leko ni Morris Swadesh
- Antonio Tovar, Jorge A. Suárez, asin Robert Gunn: kaagid sa Cariban
- Čestmír Loukotka (1944): Habagatan Emberá na pwede magkaano-ano sa Paezan, Noanamá paduman sa Arawakano
- Sa laog kan Cariban ni Paul Rivet asin Loukotka (1950)
- Constenla Umaña asin Margery Peña: pwedeng magkaano-ano sa Tsibtsan
- Sa laog kan Nukleyar Paezan ni Joseph Greenberg, kadaklan magkaano-anong marhay sa Paezan asin Barbakoano
- Nasa Yaruro susog ki Pache (2016)[4]
Bokabularyo
[baguhon | baguhon an source]Piglista ni Loukotka (1968) an mga simpleng aytem nin bokabularyo para sa mga tataramon na Tsoko.[5]
glosa | Sambú | Sen. Tsokó | Citara | Baudo | Waunana | Tadó | Saixa | Chamí | Ándagueda | Catio | Tukurá | N'Gvera |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
saro | haba | abá | aba | aba | haba | aba | abbá | abba | abá | |||
duwa | ome | ume | dáonomi | umé | homé | umé | ómay | tea | unmé | |||
tolo | ompea | umpia | dáonatup | kimaris | hompé | umpea | ompayá | umbea | unpia | |||
payo | poro | poro | achiporo | púro | boró | tachi-púro | boró | bóro | buru | porú | ||
mata | tau | tau | tabú | tau | dága | tau | tau | dáu | tow | dabu | tabú | tapü |
ngipon | kida | kida | kida | kidá | xidá | kidá | chida | chida | ||||
lalaki | amoxina | mukira | umakira | emokoida | mukira | mukína | mugira | mohuná | mukira | |||
tubig | pañia | paniá | pania | pania | dó | pania | panía | banía | puneá | panea | pánia | |
kalayo | tibua | tibuá | xemkavai | tupuk | tupu | tubechuá | tübü | |||||
saldang | pisia | pisiá | umantago | vesea | edau | vesea | áxonihino | umata | emwaiton | humandayo | ahumautu | |
bulan | edexo | édexo | hidexo | xedeko | xedego | edekoː | átoní | edexo | heydaho | xedeko | xedéko | hedeko |
mais | pe | pe | paga | pedeu | pe | pe | bé | pe | ||||
dyagwar | imama | ibamá | ibamá | imama | kumá | pimamá | imama | imamá | imamá | |||
pana | enatruma | halomá | halomá | sia | chókiera | umatruma | sía | ukida | enentiera |
Proto-tataramon
[baguhon | baguhon an source]Para sa mga pagpapakarhay-utro kan Proto-Chocó asin Proto-Emberá ni Constenla asin Margery (1991),[6] hilingon an kaukulang artikulo sa Espanyol.
Hilingon man
[baguhon | baguhon an source]- Embera-Wounaan, na nagtataram nin mga tataramon na Tsoko, Embera asin Wounaan
- tataramon na Quimbaya
Mga toltolan
[baguhon | baguhon an source]- ↑ Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2017). "Chocoan". Glottolog 3.0. Jena, Germany: Max Planck Institute for the Science of Human History.
- ↑ 2.0 2.1 2.2 Jolkesky, Marcelo Pinho De Valhery. 2016. Estudo arqueo-ecolinguístico das terras tropicais sul-americanas. Ph.D. dissertation, University of Brasília.
- ↑ Lehmann, W. (1920). Zentral-Amerika. Teil I. Die Sprachen Zentral-Amerikas in ihren Beziehungen zueinander sowie zu Süd-Amerika und Mexico. Berlin: Reimer.
- ↑ Pache, Matthias J. 2016. Pumé (Yaruro) and Chocoan: Evidence for a New Genealogical Link in Northern South America. Language Dynamics and Change 6 (2016) 99–155. doi:10.1163/22105832-00601001
- ↑ Loukotka, Čestmír (1968). Classification of South American Indian languages. Los Angeles: UCLA Latin American Center.
- ↑ Constenla Umaña, Adolfo; Margery Peña, Enrique. (1991). Elementos de fonología comparada Chocó. Filología y lingüística, 17, 137-191.
Bibliograpiya
[baguhon | baguhon an source]- Campbell, Lyle. (1997). American Indian languages: The historical linguistics of Native America. New York: Oxford University Press. ISBN 0-19-509427-1.
- Constenla Umaña, Adolfo; & Margery Peña, Enrique. (1991). Elementos de fonología comparada Chocó. Filología y lingüística, 17, 137-191.
- Greenberg, Joseph H. (1987). Language in the Americas. Stanford: Stanford University Press.
- Gunn, Robert D. (Ed.). (1980). Claificación de los idiomas indígenas de Panamá, con un vocabulario comparativo de los mismos. Lenguas de Panamá (No. 7). Panama: Instituto Nacional de Cultura, Instituto Lingüístico de Verano.
- Kaufman, Terrence. (1990). Language history in South America: What we know and how to know more. In D. L. Payne (Ed.), Amazonian linguistics: Studies in lowland South American languages (pp. 13–67). Austin: University of Texas Press. ISBN 0-292-70414-3.
- Kaufman, Terrence. (1994). The native languages of South America. In C. Mosley & R. E. Asher (Eds.), Atlas of the world's languages (pp. 46–76). London: Routledge.
- Loewen, Jacob. (1963). Choco I & Choco II. International Journal of American Linguistics, 29.
- Licht, Daniel Aguirre. (1999). Embera. Languages of the world/materials 208. LINCOM.
- Mortensen, Charles A. (1999). A reference grammar of the Northern Embera languages. Studies in the languages of Colombia (No.7); SIL publications in linguistics (No. 134). SIL.
- Pinto García, C. (1974/1978). Los indios katíos: su cultura - su lengua. Medellín: Editorial Gran-América.
- Rendón G., G. (2011). La lengua Umbra: Descubrimiento - Endolingüística - Arqueolingüística. Manizales: Zapata.
- Rivet, Paul; & Loukotka, Cestmír. (1950). Langues d'Amêrique du sud et des Antilles. In A. Meillet & M. Cohen (Eds.), Les langues du monde (Vol. 2). Paris: Champion.
- Sara, S. I. (2002). A tri-lingual dictionary of Emberá-English-Spanish. (Languages of the World/Dictionaries, 38). Munich: Lincom Europa.
- Suárez, Jorge. (1974). South American Indian languages. The new Encyclopædia Britannica (15th ed.). Chicago: Encyclopædia Britannica.
- Swadesh, Morris. (1959). Mapas de clasificación lingüística de México y las Américas. México: Universidad Nacional Autónoma de México.
- Tovar, Antonio; & Larrucea de Tovar, Consuelo. (1984). Catálogo de las lenguas de América del Sur (nueva ed.). Madrid: Editorial Gedos. ISBN 84-249-0957-7.
Mga panluwas na takod
[baguhon | baguhon an source]Wiktionary has a list of reconstructed forms at Appendix:Proto-Choco reconstructions |
- Proel: Familia Chocó
Plantilya:Mga tataramon na Tsoko Plantilya:Mga pamilya nin tataramon Plantilya:Mga tataramon kan Habagatan na Amerika