Карл Саган

Карл Саган
англ.: Carl Sagan
Дата нараджэння	9 лістапада 1934(1934-11-09)[…]
Месца нараджэння	Бруклін, Нью-Ёрк, штат Нью-Ёрк, ЗША
Дата смерці	20 снежня 1996(1996-12-20)[…] (62 гады)
Месца смерці	Сіэтл, акруга Кінг[d], Вашынгтон, ЗША
Месца пахавання	Lake View Cemetery[d]
Грамадзянства	ЗША
Жонка	Linda Salzman Sagan[d], Лін Маргуліс і Ann Druyan[d]
Дзеці	Dorion Sagan[d], Jeremy Sagan[d], Nick Sagan[d], Sasha Sagan[d] і Samuel Sagan[d]
Род дзейнасці	касмолаг, астрафізік, раманіст, planetary scientist, space scientist, папулярызатар навукі, пісьменнік навуковай фантастыкі, навуковы пісьменнік, астраном, выкладчык універсітэта, пісьменнік, пісьменнік-дакументаліст, фізік, сцэнарыст, натураліст, тэлевядучы
Навуковая сфера	астраномія, астрафізіка, крытыка псеўданавукі
Месца працы	Карнельскі ўніверсітэт
Альма-матар	Чыкагскі ўніверсітэт (1960) Чыкагскі ўніверсітэт (1956) Чыкагскі ўніверсітэт (1955) Rahway High School[d]
Навуковы кіраўнік	Джэрард Петэр Койпер
Вядомыя вучні	James B. Pollack[d], Neil deGrasse Tyson[d], Bill Nye[d] і Steven Squyres[d]
Член у	Амерыканскае філасофскае таварыства Амерыканская акадэмія мастацтваў і навук Міжнародны астранамічны саюз Амерыканскае астранамічнае таварыства Амерыканская асацыяцыя садзейнічання развіццю навукі Амерыканскае фізічнае таварыства Project A119[d]
Прэміі	Solstice Award[d] (2013)
Узнагароды	Медаль НАСА «За выключныя дасягненні»
Сайт	carlsagan.com (англ.)
Подпіс
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Карл Эдвард Саган (англ.: Carl Edward Sagan [seɪɡɪn]; 9 лістапада 1934 года — 20 снежня 1996) — амерыканскі астраном, астрафізік і выдатны папулярызатар навукі.

Саган быў піянерам у галіне экзабіялогіі і даў штуршок развіццю праекта па пошуку пазаземнага розуму SETI. Атрымаў сусветную вядомасць за свае навукова-папулярныя кнігі і тэлевізійны міні-серыял «Космас: персанальнае падарожжа». Ён таксама з’яўляецца аўтарам навукова-фантастычнага рамана «Кантакт», на аснове якога ў 1997 годзе быў зняты аднайменны фільм.

Адукацыя і навуковая кар’ера

Карл Саган нарадзіўся ў Брукліне (Нью-Ёрк), у яўрэйскай сям’і. Бацька Самуіл (Сэм) Саган нарадзіўся ў Камянцы-Падольскім (Расійская імперыя) (цяперашняя Украіна, Хмяльніцкая вобласць), дзед і бабуля па матчынай лініі эмігравалі з Аўстра-Венгерскай імперыі, дзе дзед Лейб (Луіс) Грубер быў лодачнікам у вёсцы на Бугу ля Львова. Тут жа правяла свае дзіцячыя гады маці Карла — Рэйчел Молі Грубер . У 1951 Саган паступіў у Чыкагскі ўніверсітэт, дзе атрымаў ступень бакалаўра ў 1955 годзе. У 1956 годзе стаў магістрам у галіне фізікі, у 1960 годзе абараніў доктарскую дысертацыю па астраноміі і астрафізіцы .

У 1960—1962 гадах Саган працаваў асістэнтам у Йеркскай абсерваторыі Чыкагскага ўніверсітэта, Каліфарнійскім універсітэце ў Берклі і Стэнфардскім універсітэце.

У пачатку 1960-х гадоў гадоў ніхто дакладна не ведаў, на што падобная паверхня Венеры. Саган пералічыў магчымыя ўмовы на Венеры ў сваім дакладзе (які пазней быў апублікаваны ў кнізе Тайм-Лайф часопіса «Планеты»). Сам Карл Саган лічыў, што паверхня Венеры сухая і вельмі гарачая. Ён працаваў у якасці запрошанага вучонага ў Лабараторыі рэактыўнага руху (JPL) Каліфарнійскага тэхналагічнага інстытута і ўнёс свой уклад у дызайн і арганізацыю першай місіі да Венеры з серыі Марынер. Венера-4 ў 1967 годзе пацвердзіла яго здагадкі пра ўмовы на паверхні Венеры.

У 1962—1968 гадах Карл Саган выкладаў астраномію ў Гарвардскім універсітэце. У 1968 годзе ён перайшоў у Карнельскі ўніверсітэт. У 1971 Саган становіцца прафесарам астраноміі і касмічных даследаванняў, а таксама дырэктарам лабараторыі па вывучэнню планет. Ён зрабіў свой унёсак практычна ў кожную аўтаматычную касмічную місію, якая даследавала Сонечную сістэму. Ён першым прапанаваў ідэю пасылаць з усімі касмічнымі зондамі, якія пакідаюць Сонечную сістэму, пасланне да пазаземныя цывілізацыі. Першае пасланне, якое было адпраўлена ў космас, ўяўляла сабой пласціну алюмінія, прымацаваную да касмічнага зонду Піянер-10. Карл Саган працягнуў працу над пасланнямі. Самым дэталёвым пасланнем, у распрацоўцы якога ён прымаў удзел, была залатая пласцінка «Вояджэра», якая адправілася ў космас на касмічных зондах Вояджэр.

Навуковыя дасягненні

Саган быў адным з першых, хто высунуў гіпотэзу аб тым, што спадарожнік Сатурна Тытан і спадарожнік Юпітэра Еўропа могуць валодаць акіянамі (меркавалася, што на Еўропе акіян знаходзіцца пад ледзяной паверхняй) або азёрамі. Ён меркаваў, што водны акіян Еўропы можа быць прыдатным для жыцця . Пацверджанне існавання подледного акіяна на Еўропе было ўскосна атрымана пры дапамозе Галілеа.

Саган таксама ўнёс значны ўклад у вывучэнне атмасферы Венеры, сезонных змяненняў на Марсе і спадарожніку Сатурна Тытане. Ён усталяваў, што атмасфера Венеры вельмі гарачая і шчыльная. Ён таксама заўважыў, што глабальнае пацяпленне з’яўляецца штучнай небяспекай, створанай чалавекам, і правёў паралель паміж гэтай з’явай і натуральным ператварэннем Венеры ў гарачую, непрыдатную для жыцця планету з дапамогай парніковых газаў. Ён высунуў гіпотэзу, што сезонныя змены на Марсе адбываюцца ў выніку пылавых бур, а не з’яў, звязаных з наяўнасцю расліннасці, як меркавалася раней.

Папулярызацыя навукі

Члены планетарнай супольнасці на сходзе, прысвечаным стварэнню арганізацыі.

Карл Саган прапанаваў ідэю пошуку пазаземнага жыцця, заклікаў навуковае супольнасць да пошуку сігналаў ад разумных пазаземных формаў жыцця пры дапамозе вялікіх радыётэлескопаў і адпраўцы зондаў да іншых планет.

З’яўляўся галоўным рэдактарам часопіса «Ікар», прысвечанага планетарным даследаваннях на працягу 12 гадоў. Ён быў адным з заснавальнікаў «планетарнага супольнасці» і сябрам Рады апекуноў Інстытута SETI.

Карл Саган вядомы як суаўтар навуковай працы, якая прадказвала, што ў выніку ядзернай вайны наступіць ядзерная зіма ; разам з савецкім матэматыкам Н. Н. Майсеевым ён лічыцца творцам мадэлі ядзернай зімы. Саган таксама прадказваў, што дым ад падпаленай нафты ў Кувейце (падпаленай арміяй Садама Хусейна ў першую вайну ў заліве) выкліча экалагічную катастрофу ў выглядзе чорных аблокаў. Аатмасферны фізік, Фрэд Сінгэр, які пайшоў на пенсію, адхіліў прадказанне Сагана як недарэчнае, прадказваючы, што дым развеецца на працягу некалькіх дзён. У сваёй кнізе «Свет поўны дэманаў: Навука, як свечка ў цемры» (англ.: The Demon-Haunted World: Science as a Candle in the Dark) Карл Саган даў спіс памылак, якія ён дапусціў (уключаючы сваё прадказанне эфекту кувейцкі пажараў) як прыклад таго, што ў навуцы ўсякае зацвярджэнне патрабуе важкіх доказаў і мноства эксперыментаў .

З іншага боку, Саган удзельнічаў у якасці даследчыка ў Праекце А119, сакрэтнай аперацыі ВПС ЗША, мэтай якой быў скід атамнай бомбы на Месяц.

Здольнасць Сагана выказваць свае ідэі дазволіла многім людзям лепш зразумець космас. У 1977—1978 гадах ён выступіў з каляднай лекцыяй у Каралеўскім грамадстве. Саган быў аўтарам (сумесна са сваёй трэцяй жонкай Эн Друян) вядомага 13-серыйнага тэлевізійнага серыяла «Космас: персанальнае падарожжа», у якім ён зняўся ў якасці апавядальніка. Ідэю для свайго серыяла Саган запазычыў з серыяла Якава Браноўскага «Узыходжанне чалавека» (англ.: The Ascent of Man). У якасці гукавога суправаджэння ў серыяле гучыць музыка Баха, Вівальдзі, Моцарта, Стравінскага, Шастаковіча, Хованесса і іншых кампазітараў. Карл Саган таксама пісаў кнігі, папулярызаваў навуку. Адной з такіх кніг была кніга «Космас» (англ.: Cosmos), якая адлюстроўвае і паглыбляе некаторыя пытанні, узнятыя ў серыяле «Космас: персанальнае падарожжа». Іншыя складанні Сагана ўключаюць кнігу «Цмокі Эдэма: Развагі аб эвалюцыі чалавечага мозгу» (англ.: Dragons of Eden: Speculations on the Evolution of Human Intelligence), якая атрымала Пулітцэраўскую прэмію, і «Мозг Брока: Развагі пра рамансы навукі» (англ.: Broca's Brain : Reflections on the Romance of Science). Саган таксама напісаў вядомы навукова-фантастычны раман «Кантакт» (англ.: Contact), але не дажыў да яго экранізацыі, якая адбылася ў 1997 годзе, а ў 1998 годзе фільм атрымаў Прэмію Х’юга.

Дзякуючы серыялу «Космас» і частага з’яўлення на папулярным тэлевізійным шоу «The Tonight Show», Саган стаў асацыявацца з фразай «мільярды і мільярды». На самай справе ён ніколі не ўжываў гэту фразу ў серыяле «Космас», але той факт, што ён часта выкарыстаў слова «мільярды», зрабіла фразу «мільярды і мільярды» любімай фразай вядучага тэлешоў Джоні Карсана і іншых людзей. Ён прыняў гэта з гумарам і азагаловіў сваю апошнюю кнігу «Мільярды і мільярды». Была нават створана жартаўлівая мера вымярэння «Саган», якая можа быць любым лікам больш 4 млрд .

Саган напісаў працяг рамана «Космас» — «Блакітная плямка: Погляд на касмічную будучыню чалавецтва» (англ.: Pale Blue Dot: A Vision of the Human Future in Space), якое было адзначана як значная кніга 1995 ў газеце Нью-Ёрк Таймс. Саган напісаў прадмову да кнігі Стывена Хокінга «Кароткая гісторыя часу».

Карл Саган высунуў здагадку аб паходжанні сімвала свастыкі ў сваёй кнізе «Камета» (англ.: Comet). Ён высунуў гіпотэзу, што камета наблізілася да Зямлі ў старажытнасці на такую адлегласць, што выходныя з яе газу, выгнутыя пад уздзеяннем кручэння, былі бачныя няўзброеным вокам. У кнізе «Камета» Саган прыводзіць копію старажытнага кітайскага манускрыпта, які паказвае разнастайнасць хвастоў камет, у асноўным простыя хвасты, але на апошнім малюнку ядро ​​каметы намалявана з чатырма выходнымі з яе загнутымі прамянямі, малюючы свастыку.

Саган выклікаў супярэчлівыя пачуцці ў іншых прафесійных вучоных. З аднаго боку, ён атрымаў паўсюдную падтрымку за папулярызацыю навукі і яго пазіцыю ў карысць навуковага скептыцызму і супраць псеўданавукі, што відаць з яго выкрыцця кнігі Імануіла Вялікоўскаго «Міры ў сутыкненні» (англ.: Worlds In Collision). З іншага боку, сярод вучоных была некаторая занепакоенасць тым, што персанальныя навуковыя погляды і інтарэсы Сагана будуць прыняты публікай за погляды ўсей навуковай супольнасці. Некаторыя мяркуюць, што гэтыя асцярогі звязаныя з прафесійнай турботай з нагоды таго, што погляды, супрацьлеглыя поглядах Сагана (напр., якія ставяць пад пытанне сур’ёзнасць ядзернай зімы), не атрымліваюць належнай увагі ў грамадстве.

Асоба

У 1966 Сагана папрасілі даць інтэрв’ю аб магчымасці існавання пазаземных цывілізацый для прадмовы да фільма «Касмічная адысея 2001». Саган адказаў, што ён хоча мець рэдактарскі кантроль над фільмам і працэнт са збораў, у чым яму было адмоўлена.

У 1994 годзе кампанія Apple Computer пачала распрацоўваць новую версію свайго камп’ютара Power Macintosh 7100. Кампанія абрала імя «Карл Саган», як унутранае кодавае імя прадукту ў гонар вядомага астранома. Хоць унутранае імя прадукту было строга канфідэнцыяльным і ніколі не выкарыстоўвалася на публіцы, калі Саган даведаўся пра гэта, ён падаў у суд на фірму Apple Computer, патрабуючы, каб яна выкарыстоўвала іншую назву, так як іншыя праекты мелі такія імёны як «Халодны сінтэз» (англ.: Cold fusion) і «Пілтдаунскі чалавек» (англ.: Piltdown Man). Саган не хацеў быць асацыяваным з ненавуковымі праектамі. Хоць ён прайграў працэс, інжынеры фірмы Apple падпарадкаваліся жаданню Сагана і перайменавалі праект у «BHA» — «Упарты астраном» (англ.: Butthead Astronomer) . Саган зноў падаў у суд на Apple за тое, што яны кпяць над ім. Ён прайграў і на гэты раз, але імя праекта 7100 зведала чарговае змяненне, цяпер ён называўся «LAW» — «Усё юрысты зануды» (англ.: Lawyers Are Wimps).

Спадчына

Саган памёр ад запалення лёгкіх, выкліканага двухгадовай барацьбой арганізма з міеладысплазыяй (захворванне касцявога мозгу) 20 снежня 1996 г, у Цэнтры даследаванняў у галіне анкалогіі імя Фрэда Хатчысана ў Сіэтле (штат Вашынгтон) .

Пахаваны ў ЗША, шт. Нью-Ёрк, на могілках Лэйкв'ю.

Саган быў выбітнай асобай. Прыхільнікі Сагана ацанілі важнасць яго намаганняў па папулярызацыі натуральных навук, яго выступаў як супраць абмежаванняў на навуковыя даследаванні, так і супраць рэакцыйнага выкарыстання пладоў навукі, абароны дэмакратыі, супрацьдзеянне нацыяналістычным ідэям, абароне гуманізму, за адмаўленне гео-і антрапацэнтрычны поглядаў.

Месца пасадкі беспілотнага апарата, першага марсахода «Марс Патфайндзер» было перайменавана ў «Мемарыяльную станцыю Карла Сагана» у гонар доктара Сагана 5 ліпеня 1997 года. Астэроід 2709 Саган быў таксама названы ў яго гонар.

Фільм «Кантакт», заснаваны на рамане Сагана і скончаны пасля яго смерці, сканчаецца радком «Прысвечана Карлу» (англ.: For Carl).

Астрафізік Ніл Тайсан лічыць Карла Сагана сваім настаўнікам.

Цікавыя факты

У снежні 2010 года ў продаж паступіла гульня Back to the Future: The Game, у якой Доктар Эмет Браўн, які трапіў у мінулае, называе сябе Карлам Саганам. Акрамя таго, Саган называў фільм «Назад у будучыню» лепшай фантастыкай.

Гл. таксама

• Вояджэр

Літаратура

• Дэвідсан Кей, «Карл Саган: Жыццёвы шлях» (англ.: Carl Sagan: A Life). John Wiley & Sons, 2000, ISBN 0-471-39536-6, 560 стр.
• Том Хейд (рэдактар), «Размовы з Карлам Саганам» (англ.: Conversations with Carl Sagan). University Press of Mississippi, 2005, ISBN 1-57806-736-7, 170 стр.