Кёнігсбергскі ўніверсітэт

Кёнігсбергскі ўніверсітэт (Альберціна)
Заснаваны	1544
Год закрыцця	1945
Рэктар	Георг Сабінус (першы рэктар)
Краіна	Каралеўства Прусія  Германскі рэйх  СССР
Размяшчэнне	Калінінград
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Кёнігсбергскі ўніверсітэт (Альберціна) — найстарэйшы ўніверсітэт Прусіі, першы ўніверсітэт на тэрыторыі сучаснай Расіі. Кёнігсбергскі ўніверсітэт быў адкрыты 17 жніўня 1544 года герцагам Альбрэхтам Гогенцолернам і стаў другой пасля ўніверсітэта ў Франкфурце-на-Одэры (1506) вышэйшай акадэмічнай установай будучай Пруска-Брандэнбургскай дзяржавы.

Гісторыя ўніверсітэта

Заснаванне

Першы будынак універсітэта каля Кафедральнага сабора на Кнайпгофе

Універсітэт быў заснаваны стваральнікам Прускага герцагства Альбрэхтам у 1544 годзе. Ён быў адным з найстарэйшых універсітэтаў Германіі. Першапачаткова ўніверсітэт называўся «Акадэмія», але з 1656 года ў памяць пра заснавальніка атрымаў імя «Альберціна». Універсітэт меў значныя прывілеі і свабоды, яго выкладчыкі адносіліся да вышэйшых слаёў грамадства, а студэнты аб'ядноўваліся ў карпарацыі са сваёй структурай і традыцыямі.

Кёнігсбергская акадэмія «Альберціна» быў арганізавана на ўзор іншых нямецкіх універсітэтаў і складалася з чатырох факультэтаў: трох «вышэйшых» — тэалагічнага (багаслоўскага), юрыдычнага і медыцынскага, і аднаго «ніжэйшага» — філасофскага. Прыродазнаўчанавуковыя дысцыпліны і матэматыка выкладаліся на філасофскім факультэце.

Першы рэктар універсітэта Георг Сабінус

Першым рэктарам універсітэта стаў запрошаны з Франкфурта-на-Одэры 36-гадовы паэт-гуманіст Георг Сабінус (1508—1560), зяць аднаго са слупоў Рэфармацыі Філіпа Меланхтана. Узначалены рэктарам выкладчыцкі корпус складаўся з дзесяці прафесараў, якія ў большасці сваёй прыехалі з-за межаў герцагства. У год свайго адкрыцця меў звыш трохсот студэнтаў.

Першапачаткова ўніверсітэт быў арыентаваны яго заснавальнікамі на распаўсюджванне нямецкай культуры і лютэранства на каланізаваных прыбалтыйскіх землях, універсітэт ахвотна прымаў у склад прафесараў выхадцаў Польшчы і Літвы. Гэта палітыка не супярэчыла нямецкім стратэгічным мэтам: праз польскіх і літоўскіх выкладчыкаў, а затым і выпускнікоў універсітэта — настаўнікаў, пастараў, чыноўнікаў, якія ведалі польскую, літоўскую і прускую мовы, Альбрэхт намерваўся ўкараняць новае веравучэнне сярод ненямецкага насельніцтва герцагства і прапагандаваць лютэранства на землях суседзяў.

Для адміністрацыі ўніверсітэта (лекцыі па тагачаснай традыцыі праводзіліся на доме ў прафесараў) у 1569 годзе быў пабудаваны новы будынак у паўночна-ўсходняй частцы вострава Кнайпгоф на беразе ракі Новы Прэгель, побач з Кафедральным саборам (будынак разбураны ў час Другой сусветнай вайны).

Універсітэт у XVIII стагоддзі

У 1770—1801 гадах прафесарам універсітэта быў яго выпускнік Імануіл Кант (у 1786 і 1788 гадах быў рэктарам універсітэта).

Ва ўніверсітэце вучыліся герцаг Бірон, будучы прэзідэнт Пецярбургскай акадэміі навук граф Кірыл Разумоўскі, граф Андрэй Гудовіч, граф Міхаіл Міларадавіч. Усяго на працягу XVIII стагоддзя ва ўніверсітэце навучаліся больш за сто расійскіх падданых.

Выпускнікамі ўніверсітэта былі класікі літоўскай літаратуры Крысціёнас Данялайціс і Людзвікас Рэза (рэктар у 1830—1831 гадах).

Універсітэт у XIX стагоддзі

У часы працы Беселя (1813—1846) Кёнігсбергская абсерваторыя стала адным з вядучых даследчых цэнтраў у вобласці астраноміі сярод еўрапейскіх краін.

У дзень 300-годдзя ўніверсітэта (31 жніўня 1844 года), кароль Прусіі Фрыдрых Вільгельм IV заклаў першы камень у падмурак новага будынка «Альберціны» на Парадэплац. Будынак, пабудаваны па праекце архітэктара Фрыдрыха Шцюлера ў неарэнесансным стылі з галерэяй, скульптурамі на даху і барэльефамі на фасадзе з жоўтай клінкернай цэглы, быў адкрыты 20 ліпеня 1862 года (пасля Другой сусветнай вайны будынак захаваўся ў відзе руін, у 1960-х гадах адноўлены ў «хрушчоўскім стылі»). У 1873 годзе быў пабудаваны будынак універсітэцкай хірургічнай клінікі, які захаваўся дагэтуль.

Да 350-годдзя ў 1894 годзе ва ўніверсітэце навучаліся 658 студэнтаў, выкладалі 98 дацэнтаў і прафесараў. Самым буйным быў медыцынскі факультэт.

Універсітэт у першай палове XX стагоддзя

Да пачатку стагоддзя ва ўніверсітэце навучаліся больш за тысячу студэнтаў. Жорсткі план набору адсутнічаў, таму колькасць студэнтаў змянялася год ад года.

Універсітэцкая аула

Перад ліквідацыяй універсітэт складаўся з 6 факультэтаў (факультэт прыродазнаўчых навук, сельскагаспадарчы, тэалагічны, юрыдычны і грамадска-палітычных навук, медыцынскі, філасофскі). Факультэты складаліся з 40 інстытутаў, сярод якіх былі, да прыкладу, інстытуты эксперыментальнай фізікі, мінералагічны, геолага-палеанталагічны (меў буйную калекцыю бурштыну), батанічны з Батанічным садам, заалагічны з заамузеем. Універсітэту належалі астранамічная і геафізічная абсерваторыі, 7 медыцынскіх клінік, спортклуб «Палестра Альберцінум», некалькі бібліятэк (у тым ліку знакамітая Сярэбраная бібліятэка.

Спартыўны клуб універсітэта (архітэктар Ф. Гайтман, 1896)

17 жніўня 1944 года ўніверсітэт адсвяткаваў сваё 400-годдзе. Праз два тыдні, у канцы жніўня, цэнтр Кёнігсберга падвергся масіраваным бамбардзіроўкам брытанскімі ваенна-паветранымі сіламі, у выніку чаго больш за 80 % пабудоў універсітэта былі знішчаны.

28 студзеня 1945 года было вырашана эвакуіраваць універсітэт у Грайфевальд (недалёка ад Фленсбурга), а затым у Гётынген. На гэтым яго гісторыя завяршылася.

Традыцыі Альберціны

• Выдатныя прафесары Альберціны былі ганараваны медальёнаў на фасадзе будынкі ўніверсітэта: Фрыдрых Вільгельм Бесель, Карл Фрыдрых Бурдах, Карл Готфрыд Гаген, Ёган Фрыдрых Гербарт, Карл Густаў Якобі, Крысціян Якаб Краус, Карл Лахман, Сіман Дах, Ёган Георг Гаман, Тэадор Готліб фон Гіпель, Імануіл Кант, Ёган Готфрыд Гердэр.

Сцягі і вензелі некаторых студэнцкіх брацтваў

• Студэнты ўніверсітэта прыдумалі ў якасці свайго знака адрознення шпількі на адзенні, што пасля прывяло да традыцыі выдачы выпускнікам адметнага значка.
• Студэнты праводзілі традыцыйныя спаборніцтвы па веславанню на Замкавым сажалцы.
• Ва ўніверсітэце існавалі студэнцкія брацтвы (якія часта былі зямляцтвамі), якія мелі свае гербы, сцягі, памяшканні, напрыклад, брацтвы Мазовія, Балтыя, Ганза (Corps Hansea), Літва (Corps Littuania), Нарманія (Corps Normannia).

«Альберціна» сёння

У наш час БФУ імя Канта асацыюе «Альберціну» з сабой. Паводле праграмы рэканструкцыі цэнтра Калінінграда плануецца аднаўленне будынка ўніверсітэта на Кнайпгофе, які стане адным з карпусоў БФУ імя Канта.

Рэктары ўніверсітэта

Асноўны артыкул Спіс рэктараў Кёнігсбергскага ўніверсітэта

Гл. таксама

• Георг Сабінус — рэктар (у 1544—1547), 1552, 1553 гадах, нямецкі філолаг і паэт
• Маціяс Меніус — рэктар (у 1587, 1593 і 1599 гадах), матэматык
• Крысціян Якаб Краус — рэктар (у 1792, 1798), філосаф і эканаміст.
• Людзвікас Рэза — рэктар (у 1830/31 годзе), паэт, крытык, філолаг, перакладчык, пратэстанцкі пастар.
• Фрыдрых Бурдах — рэктар (у 1841/42, 1844/45), анатам і фізіёлаг.
• кронпрынц Фрыдрых Вільгельм Прускі (будучы кароль Прусіі Фрыдрых Вільгельм IV) (рэктар у 1807/08—1829 гадах)
• Карл Луі Фердынанд Ліндэман — рэктар (1892—1893), матэматык
• Ёган Гартман Крыстаф Грэф — рэктар (у 1800/01, 1806/07), прарэктар (1801, 1810/11, 1812/13, 1818/19), пратэстанцкі тэолаг.
• Ганс Бернхард фон Грунберг — апошні рэктар Кёнігсбергскага ўніверсітэта (1937—1945), эканаміст

Выдатныя педагогі і выпускнікі

Гл. таксама

• Ганс Якаў фон Аўэрсвальд (1757—1833) — генерал, обер-прэзідэнт, а затым ландгофмайстар Прусіі; выпускнік, а пазней куратар універсітэта.
• Готліб Зігфрыд Баер (1694—1738) — гісторык, філолаг.
• Фрыдрых Вільгельм Бесель (1784—1846) — астраном, матэматык.
• Эрнст Ёган Бірон (1690—1772) — герцаг Курляндскі, рэгент Івана VI (не скончыў навучанне ва ўніверсітэце).
• Карл Эрнст фон Бэр (1792—1876) — эмбрыёлаг.
• Герман Вагнер (1878—1880) — географ.
• Вільгельм Він (1864—1928) — фізік.
• Герман Людвіг Фердынанд Гельмгольц (1821—1894) — фізіёлаг і псіхолаг.
• Ёган Готфрыд Гердэр (1744—1803) — гісторык культуры.
• Ёган Хрыстафор Герыке (1696—1759) — пастар і рэлігійны пісьменнік.
• Людвіг Ота Гесэ (1811—1874) — матэматык.
• Давід Гільберт (1862—1943) — матэматык.
• Крысціян Гольдбах (1690—1764) — матэматык.
• Тэадор Гольдшцюкер (1821—1872) — прускі санскрытолаг, перакладчык і педагог
• Ёган Крыстаф Готшэд — нямецкі пісьменнік і крытык, гісторык літаратуры.
• Эрнст Тэадор Амадэй Гофман (1776—1822) — пісьменнік, кампазітар, мастак.
• Адольф Гурвіц (1859—1919) — матэматык.
• Вільгельм Друман (1786—1861) — гісторык і археолаг.
• Іаан Якаў Замен (1700—1769) — бургамістр Дэрпта (Юр'ева, цяпер Тарту).
• Іаан Давід Занд (1748—1834) — астраном.
• Арнольд Яганес Вільгельм Зомерфельд (1868—1951) — матэматык, фізік.
• Тэадор Калуца — матэматык, фізік - тэарэтык.
• Імануіл Кант (1724—1804) — філосаф.
• Густаў Роберт Кірхгоф (1824—1887) — матэматык, фізік.
• Рудольф Фрыдрых Альфрэд Клебш (1833—1872) — матэматык.
• Міхаэль Ліліенталь (1636—1750) — тэолаг і гісторык, аўтар прац па гісторыі Прусіі і Кёнігсберга.
• Герман Мінкоўскі (1864—1909) — матэматык.
• Карл Готфрыд Нэйман (1832—1925) — матэматык.
• Марцін Нот (1902—1968) — біблеіст.
• Ота Фердынандавіч Рэтоўскі (1829—1925) — энтамолаг і нумізмат.
• Франц Руль (1845—1916) — гісторык.
• Альвін Курт Тэадор Тыла (1874 — 1911) — нямецкі пісьменнік і паэт.
• Валянцін Тыла (1607—1662) — паэт.
• Аляксандр Торнквіст (1868—1944) — геолаг і палеантолаг.
• Вольдэмар Фойгт (1850—1919) — фізік.
• Оскар Шадэ (1826—1906) — філолаг, германіст.
• Генрых Тэадор фон Шон (1773—1856) — прускі дзяржаўны дзеяч, обер-прэзідэнт Усходняй і Заходняй Прусіі.
• Якаб Шыпер (1842—1915) — філолаг, рэктар Венскага ўніверсітэта.
• Карл Густаў Якаб Якобі (1804—1851) — матэматык, заснавальнік кёнігсбергскай матэматычнай школы.

Гл. таксама

• Балтыйскі федэральны ўніверсітэт імя Імануіла Канта
• Кёнігсбергская абсерваторыя

Літаратура

• Кретинин Г. В., Брюшинкин В. Н., Гальцов В. И. и др. Очерки истории Восточной Пруссии — Калининград: Янтарный сказ, 2004. 536 с. ISBN 5-7406-0502-4
• Лавринович К. К. Альбертина: Очерки истории Кёнигсбергского университета: К 450-летию со времени основания — Калининград: Калининградское книжное издательство, 1995. 416 с. ISBN 5-85500-417-1

Спасылкі

• Лавринович К. К.. История Кёнигсбергского университета (нявызн.)(недаступная спасылка). keneman.com. Архівавана з першакрыніцы 30 студзеня 2013. Праверана 9 студзеня 2013.
• Гісторыя Кёнігсбергскага ўніверсітэта (нявызн.). BaltPortal.ru. Архівавана з першакрыніцы 30 студзеня 2013. Праверана 9 студзеня 2013.