Чачэрск

Горад Чачэрск Герб Сцяг Краіна Беларусь Вобласць Гомельская Раён Чачэрскі Каардынаты 52°55′ пн. ш. 30°55′ у. д. Першая згадка 1159 Горад з 1971 Вышыня цэнтра 146 м Насельніцтва ▲8 927 чал. (1 студзеня 2024) Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код +375 2332 Паштовы індэкс 247150 Аўтамабільны код 3 СААТА 3256501000 Афіцыйны сайт chechersk.gomel-region.by Чачэрск на карце Беларусі ±

Чачэрск на Вікісховішчы

Чачэ́рск (трансліт.: Čačersk) — горад раённага падпарадкавання ў Гомельскай вобласці Беларусі, адміністрацыйны цэнтр Чачэрскага раёна, прыстань на р. Сож пры ўпадзенні ў яе р. Чачора. Знаходзіцца за 65 км ад Гомеля, за 37 км ад чыгуначнай станцыі Буда-Кашалёўская (лінія Гомель — Жлобін). Аўтамабільныя дарогі злучаюць горад з Кармой, Буда-Кашалёвам і Веткай і аўтамагістраллю Гомель — Магілёў. Насельніцтва 8 312 чал. (2017).

Назва

Назва Чачэрск пайшла ад назвы ракі Чачоры, на якой паселішча ўзнікла. Чачора — гідронім балцкага паходжання.

Гідранімічныя аналагі — літоўскія рэкі Kek-upys, Keklys. Рэкі з назвамі Чачора (Kek-, -r-) ёсць таксама на Падзесенні, Верхнім Павоччы, Верхнім Паволжы. У іншых балцкіх гідронімах корань Kek- пашыраны іншымі пашыральнікамі, як у назвах Чэчэна, Чэчэта або Чэчэль (-n-, -t-, -l-).

Усе гэтыя назвы, уключна з назвай Чачоры, звязваюць з літоўскім kekė «гронка (арэхаў, ягадаў, кветак)», kekulas «камяк», прускім kekars «гарох» (у гарохавым струку шмат гарошынак). Яны маюць шырокія індаеўрапейскія адпаведнікі.

Блізкім чынам матываваныя і назвы тыпу Рэста, Рэкта, Рэхта і пад. Яны звязаныя з балцкім абазначэннем арэха (літ. riešutas, лат. rieksts, пруск. reisis) і далей з літоўскім rišti, прускім *ristun "звязваць" (арэхі растуць "звязкамі", гронкамі).

Ва ўсіх гэтых выпадках рачныя назвы матываваныя семантыкай ушчыльнення ў выніку сціснутасці. У балцкай гідраніміі нярэдка ёсць, калі водныя назвы нясуць значэнне "сціскання" (Жлобін, Горадзен і інш.). Мяркуецца, што назвы з семантыкай "сціскання" адлюстроўваюць канфігурацыйныя асаблівасці адпаведнай ракі ці возера.

Існуе і іншая версія паходжання назвы Чачэрска. Паводле яе, старажытнае слова «чачор» значыла «воск», і яго з Чачэрска адпраўлялі па Сажы і Дняпры, таму так назвалі горад.

Гісторыя

Сярэднявечча

Паводле археалагічных звестак, горад узнік у кан. X ст. на месцы гарадзішча Замкавая Гара на беразе Чачоры пры ўпадзенні яе ў р. Сож. Упершыню згадваецца ў Іпацьеўскім летапісе пад 1159 як горад радзімічаў Чичерск, які кіеўскі князь Ізяслаў Давыдавіч вярнуў разам з Мазыром чарнігаўскаму князю Святаполку Алегавічу. З XIII ст. умацаваны цэнтр паселішча быў абведзены валам, найпазней з XIV ст. існаваў Чачэрскі замак (у паўночна-усходняй частцы горада).

Вялікае Княства Літоўскае

Ратуша, абмеры

У сяр. XIV ст. Чачэрск далучыўся да Вялікага Княства Літоўскага, дзе стаў цэнтрам воласці. У 1387—1390 гадах ён знаходзілася ў валоданні Скіргайлы, потым горадам кіравалі намеснікі вялікага князя. У гэты час на месцы дзядзінца летапіснага горада збудавалі замак. У 1501—1518 гадах Чачэрск належаў вялікай княгіні Алене Іванаўне, потым кіраваўся дзяржаўцамі з буйных феадалаў (Чартарыйскімі, Дашковічамі, Зяновічамі, Львом Сапегай і інш.). У 1506 годзе горад вытрымаў спярша татарскую, потым маскоўскую аблогу.

У 1509 Чачэрск упамінаецца як мястэчка Віленскага ваяводства. У 1510 ён стаў цэнтрам Чачэрскага староства і атрымаў Магдэбургскае права. Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай (1565—1566) Чачэрск увайшоў у склад Рэчыцкага павета Менскага ваяводства. 22 кастрычніка 1629 года мястэчка Чачэрск і вёска Зяцькавічы па просьбе мяшчан атрымалі ад караля і вялікага князя Жыгімонта III права на правядзенне таргоў — 2 двухтыднёвыя кірмашы ў год.

У 1704 у Чачэрску было 542 будынкі і 7 вуліц, дзейнічалі 4 царквы і касцёл, працавалі карчма, 3 крамы, млын і мытня. У 1754 у месце пачала дзейнічаць езуіцкая місія. Пад 1765 у попісе Чачэрску ўпамінаюцца замак і гарадскія ўмацаванні.

Пад уладай Расійскай імперыі

Царква Раства Багародзіцы, абмеры

У выніку першага падзелу Рэчы Паспалітай у 1772 годзе Чачэрск апынуўся ў складзе Расійскай імперыі, дзе стаў цэнтрам Рагачоўскага павета Рагачоўскай правінцыі, пазней — цэнтрам воласці Рагачоўскага павета. У 1774 годзе падораны Кацярынай II генерал-губернатару графу З. Г. Чарнышову, паводле ініцыятывы якога ў горадзе пабудаваныя ратуша, 3 царквы, касцёл, тэатр, 2 шпіталя і інш. Праведзена перапланіроўка горада паводле рэгулярнага плана, пры гэтым былі разбураныя замак і гарадскія ўмацаванні, якія згадваліся яшчэ ў «Попісе» Чачэрска за 1765 год.

У 1780 годзе ў мястэчку пачала працаваць шкляная мануфактура, у 1788 — паштовая кантора, у 1796 — цагельня. У другой пал. XVIII ст. у Чачэрску існавалі царква, мураваная ратуша, парк, 2 лякарні, прыстань «Крэмень». Апроч таго, тут збудавалі 3 царквы, касцёл і палац. З 1788 дзейнічала езуіцкая школа. На 1838 у мястэчку было 273 двары.

На 1880 у Чачэрску было 266 двароў, працавалі 2 вучылішча і 76 крамаў, штогод праводзіліся 4 кірмашы. У 1885 пачала працаваць метэаралагічная станцыя. Паводле вынікаў перапісу (1897) у мястэчку было 328 двароў, дзейнічалі 4 цэрквы, касцёл і 6 іўдзейскіх малітоўных школ, працавалі бальніца, аптэка, паштова-тэлеграфнае кантора, паштовая станцыя, 80 крамаў, карчма; працавала прыстань на рацэ Сож, з якой у 1900 адправілі 21 судна і 48 плытоў з грузам 1530 тыс. пудоў. На 1908 — 369 двароў, дзейнічала пазыкова-ашчадная каса. Каля Чачэрску вялася распрацоўка вапнякоў. У 1911 пры мужчынскай і жаночай вучэльнях працавалі бібліятэкі, адкрылася крэдытнае, у 1913 — спажывецкае таварыствы. З 1 сакавіка 1918 да 14 студзеня 1919 Чачэрск займалі нямецкія войскі.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 згодна з Трэцяй Устаўной граматай Чачэрск абвяшчаўся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 згодна з пастановай I з’езду КП(б) Беларусі ён увайшоў у склад Беларускай ССР, аднак 16 студзеня Масква адабрала мястэчка разам з іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад РСФСР, дзе яно ўвайшло ў Гомельскую губерню. У 1926 годзе Чачэрск вярнулі ў БССР, дзе ён стаў цэнтрам раёна. У 1938 паселішча атрымала афіцыйны статус гарадскога пасёлка. У Другую сусветную вайну з 14 жніўня 1941 да 27 лістапада 1943 мястэчка знаходзілася пад нямецкай акупацыяй.

У 1962—1965 Чачэрск уваходзіў у склад Буда-Кашалёўскага раёна, 3 лістапада 1971 ён атрымаў статус горада.

• Места на старых здымках
• 
  Вуліца Замкавая. Траецкі касцёл
• 
  Вуліца Замкавая. Царква Раства Багародзіцы
• 
  Царква Праабражэння Гасподняга
• 
  Касцёл пасля вайны

Насельніцтва

• XIX стагоддзе: 1826 — 888 чал.; 1880 — 2 396 чал.; 1897 — 2 325 чал.
• XX стагоддзе: 1903 — 2 468 чал.; 1908 — 3 190 чал.; 1939 — 5,1 тыс. чал.; 1959 — 2,7 тыс. чал.; 1970 — 5,8 тыс. чал.; 1991 — 8,1 тыс. чал.
• XXI стагоддзе: 2002 — 7,7 тыс. чал.; 2004 — 7,7 тыс. чал.; 2006 — 7,9 тыс. чал.; 2008 — 7,7 тыс. чал.; 2009 — 7 991 чал. (перапіс); 2016 — 8 222 чал.; 2017 — 8 312 чал.

Эканоміка

Аснову эканомікі горада складаюць прадпрыемствы харчовай прамысловасці. Цэнтр мастацкіх рамёстваў (вышыўка, ткацтва і інш.).

Культура

Дзейнічаюць бібліятэкі, Дом культуры, Цэнтр рамёстваў, фальклору і этнаграфіі, Чачэрскі гісторыка-этнаграфічны музей.

Мас-медыя

Выдаецца раённая газета «Чачэрскі веснік».

Адукацыя

У Чачэрску працуюць 2 сярэднія, мастацкая, спартыўная школы.

Забудова

У цэнтры Чачэрску канцэнтруюцца 2—5-павярховыя будынкі. Заснаваны новы мікрараён з 3—5-павярховых жылых дамоў. Пераважае індывідуальная сядзібная забудова.

Турыстычная інфармацыя

Дзейнічае Чачэрскі гісторыка-этнаграфічны музей. Спыніцца можна ў гарадскай гасцініцы.

Славутасці

• Гістарычная забудова (ХІХ — пач. ХХ стст.; фрагменты)
• Замкавая Гара (археалагічны помнік, на паўночна-ўсходняй ускраіне горада) — старажытнае гарадзішча, колішні Чачэрскі замак
• Палацава-паркавы комплекс Чарнышовых (пач. ХІХ ст.)
• Ратуша (XVIII—XIX стст.)
• Сінагога
• Царква Праабражэння Гасподняга (1783)

Страчаная спадчына

• Касцёл Найсвяцейшай Тройцы (1784)
• Царква Нараджэння Божай Маці (1780)
• Царква Ушэсця Гасподняга (1780-я)

Галерэя

• 
  Вінны завод

Вядомыя асобы

• Сцяпан Скарапанаў, акадэмік НАН Беларусі.
• Мікалай Саўчанка, акадэмік НАН Беларусі, міністр аховы здароўя БССР ў 1966—1986 гг.
• Любоў Хатылёва, акадэмік НАН Беларусі.
• Інэса Драбышэўская, міністр аховы здароўя Рэспублікі Беларусь (1994—1997).
• Аляксандр Новікаў, доктар біялагічных навук.
• Аляксандр Болсун, кандыдат фізіка-матэматычных навук, дацэнт, сябра Беларускага фізічнага таварыства.
• Людміла Корхава, народная артыстка Беларусі.
• Маркс Аронавіч Крэмень, вучоны ў галіне педагогікі і псіхалогіі.
• Аксана Бязлепкіна, пісьменніца і літаратуразнаўца.
• Зінаіда Ключынская, чэмпіёнка свету па акадэмічнай грэблі.
• Васілій Секуноў, чэмпіён свету сярод студэнтаў па грэка-рымскай барацьбе (1957).
• Сяргей Пернікаў, член нацыянальнай каманды Рэспублікі Беларусь па вольнай барацьбе, чэмпіён Беларусі 2005, 2007.
• Надзея Міхалкова, член нацыянальнай каманды Рэспублікі Беларусь па вольнай барацьбе.
• Анатоль Іванавіч Машуцін (нар. 1943) — беларускі архітэктар.
• Таццяна Сцепчанкава, член нацыянальнай каманды Рэспублікі Беларусь па дзюдо і самба.
• Герц Ізраілевіч Хайкін (1903—?) — беларускі архітэктар.
• Ігар Мяфодзьевіч Чарняўскі (нар. 1955) — беларускі археолаг архітэктуры.

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 17: Хвінявічы — Шчытні / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2003. — Т. 17. — 512 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0279-2 (т. 17).
• Грынявецкі В. Чачэрск // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; маст. З. Э. Герасімовіч. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — С. 744. — 792 с. — ISBN 985-11-0378-0 (т. 2), ISBN 985-11-0315-2.
• Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т. 2, кн. 2. Гомельская вобласць / С. В. Марцэлеў; рэдкал.: Г. П. Пашкоў (дырэктар) і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 2005. — 520 с.: іл. — 4 000 экз. — ISBN 985-11-0330-6.
• Ткачоў М. Чачэрск Архівавана 12 снежня 2007. // Castrum, urbis et bellum: Зборнік навуковых прац, 2002. — 421 с.
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 6. Кн. 2: Усвея — Яшын; Дадатак / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 2003. — 616 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0276-8.
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom I: Aa — Dereneczna (польск.). — Warszawa, 1880.
• Чече́рск // Большая советская энциклопедия. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров; 1969—1978). (руск.)

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Чачэрск

• Геаграфічныя звесткі па тэме Чачэрск на OpenStreetMap
• Афіцыйны сайт Чачэрскага раённага выканаўчага камітэта Архівавана 14 студзеня 2007.
• м. Чачэрск на Radzima.org
• Чачэрск на сайце Глобус Беларусі (руск.)
• Чачэрск Архівавана 24 ліпеня 2008. на Залатое колца Гомельшчыны Архівавана 27 студзеня 2016. (руск.)