Ян Станкевіч

Ян Станкевіч
Дата нараджэння	26 лістапада 1891(1891-11-26) ці 23 лістапада 1891(1891-11-23)
Месца нараджэння	Арляняты, Ашмянскі павет, Віленская губерня, Расійская імперыя
Дата смерці	16 жніўня 1976(1976-08-16) (84 гады)
Месца смерці	Хотарн[d], акруга Пасейк[d], Нью-Джэрсі, ЗША
Месца пахавання	Беларускія могілкі ў Саўт-Рыверы
Грамадзянства	Расійская імперыя  БНР  Польская Рэспубліка  ЗША
Жонка	Марыя Станкевіч
Дзеці	Вячаслаў Станкевіч і Юрка Станкевіч
Род дзейнасці	мовазнавец, гісторык, палітык
Навуковая сфера	гісторыя і мовазнаўства
Месца працы	Варшаўскі ўніверсітэт Універсітэт Стэфана Баторыя Віленскі ўніверсітэт Наша Ніва
Навуковая ступень	доктар філалагічных навук
Альма-матар	Віленская беларуская гімназія Карлаў універсітэт факультэт мастацтваў Карлавага ўніверсітэта ў Празе[d] Ашмянскае гарадское вучылішча[d] Віленская каталіцкая духоўная семінарыя
Партыя	Беларуская незалежніцкая партыя
Член у	Беларускае навуковае таварыства Беларуская народная самапомач Віленская беларуская рада Арганізацыя беларускіх нацыяналістаў Беларуская цэнтральная рада Беларускае навуковае таварыства, 1942 Крывіцкае навуковае таварыства Беларуска-амерыканскае задзіночанне Беларускі камітэт, Камітэт беларускі Цэнтральная беларуская рада Віленшчыны і Гродзеншчыны
Цытаты ў Вікіцытатніку
Творы ў Вікікрыніцах
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Ян (Янка) Станкевіч (26 лістапада 1891, в. Арляняты, Ашмянскі павет — 16 жніўня 1976; Псеўданімы: Брачыслаў Скарыніч, Пётра з Арлянт, Янучёнак, Гжацкі) — беларускі мовазнаўца, гісторык, палітычны дзеяч. Доктар славянскай гісторыі і філалогіі (1926).

Біяграфія

У 1909 скончыў Ашмянскае гарадское вучылішча. Вучыўся ў Віленскай каталіцкай духоўнай семінарыі. Працаваў у газеце «Наша ніва».

У 1914 годзе ў час Першай сусветнай вайны мабілізаваны ў расійскую армію. У 1917 на Румынскім фронце трапіў у аўстрыйскі палон. Пасля вызвалення вярнуўся ў Вільню. Удзельнік з’езда беларускіх нацыянальных арганізацый у Мінску (сакавік 1917), з’езда настаўнікаў Мінскай губерні (май 1917). З снежня 1917 у Вільні, удзельнік стварэння Беларускага навуковага таварыства, у студзені 1918 абраны ў склад Віленскай беларускай рады, удзельнічаў у сесіі Рады БНР у Мінску (24-25.3.1918). У лістападзе 1918 кааптаваны ў склад Літоўскай Тарыбы. Пасля прыходу ў Вільню Чырвонай Арміі працаваў у літаратурна-выдавецкім аддзеле Наркамасветы Літоўска-Беларускай ССР, загадваў беларускім выдавецтвам «Веда». У час польска-савецкай вайны 1919—1920 гадоў член Цэнтральнай беларускай рады Віленшчыны і Гродзеншчыны, прэзідыума Беларускай цэнтральнай школьнай рады.

Скончыў Віленскую беларускую гімназію (1921), Карлаў універсітэт у Празе (1926). Доктар славянскай філалогіі і гісторыі (1926). Працаваў выкладчыкам беларускай мовы ў Варшаўскім універсітэце (1928—1932) і Універсітэце Стэфана Баторыя ў Вільні (1927—1940). Друкаваўся ў часопісе «Крывіч», заходнебеларускіх выданнях.

Я. Станкевіч быў паслом Сейму Польшчы (1928—1930). Як палітык з’яўляўся прыхільнікам польска-беларускага збліжэння, за што яго не раз крытыкавалі беларускія групоўкі.

У 1940 Янка Станкевіч выехаў у Варшаву, дзе далучыўся да дзейнасці Беларускага камітэта. Я. Станкевіч супрацоўнічаў з В. Іваноўскім, наладзіў кантакты з польскім антыфашысцкім падполлем, стварыў канспірацыйную групу пад назвай Партыя беларускіх нацыяналістаў (ПБН). Стратэгічнай мэтай гэтай дзейнасці з’яўлялася адбудова беларускай дзяржаўнасці ў апоры на Польшчу.

З восені 1941 Я. Станкевіч жыў у Менску, куды перамясціўся і ЦК ПБН, нядоўга працаваў у школьным аддзеле Мінскай управы. Станкевіч быў членам Беларускай народнай самапомачы, Беларускай незалежніцкай партыі, навуковага аддзела Беларускай цэнтральнай рады, адным з заснавальнікаў Беларускага навуковага таварыства. Выкладаў гісторыю Беларусі ў падафіцэрскай школе паліцыі ў Мінску. Прымаў удзел у Другім Усебеларускім кангрэсе.

З 1944 Я. Станкевіч апынуўся на эміграцыі. У Германіі ён аднавіў дзейнасць Беларускага навуковага таварыства. З 1949 Я. Станкевіч жыў у ЗША, удзельнічаў у працы Беларуска-амерыканскага задзіночання, Беларуска-амерыканскага звязу, выдаваў часопіс «Веда», «Незалежнік», супрацоўнічаў з Беларускім інстытутам навукі і мастацтва і яго выданнем «Запісы», часопісам «Сяўбіт», газетай «Бацькаўшчына» (Мюнхен), «Беларус» (Нью-Ёрк) і інш. Заснавальнік (разам са С. Станкевічам) Вялікалітоўскага фонду імя Л. Сапегі.

Навуковая дзейнасць

Я. Станкевіч аўтар прац па беларускай гісторыі, гістарыяграфіі, мовазнаўстве («Месца беларускага языка сярод іншых славянскіх языкоў і час яго ўзнікнення», 1930; «Час узнікнення беларускага і ўкраінскага народаў», 1931; «Крыўя-Беларусь у мінуласці», 1942; «Этнаграфічная і гістарычная тэрыторыі і граніцы Беларусі», 1953, на беларускай і англійскай мовах; «3 гісторыі Беларусі»,1958; Mova rukapisu Al Kitab. Kryvickaha muzeju Jvana Łuckieviča u Vilni. Čaść 1. Fonetyka, New York, 1954; «Нарысы з гісторыі Вялікалітвы-Беларусі», 1978). Беларусь называў Крывіяй (зыходзячы з «крывіцкай» канцэпцыі этнагенезу беларусаў) ці Вялікалітвой. Транслітарыраваў кітаб 1-й паловы 18 ст.(Кітаб Івана Луцкевіча). Падрыхтаваў «Беларуска-расійскі (Вялікалітоўска-расійскі) слоўнік» (выд. ў 1990).

Творы

Кнігі, брашуры

• Pròsty spòsab stàcca u karòtkim čàse hramatnym. Breslau: Priebatsch, 1918.
• Nowy lementar dla biełaruskich dzietak. Wilnia: Wydawiectwa Ministerstwa biełaruskich spraū litoūskaha haspadarstwa, 1920.
• Беларуская правапісь з практыкаваньнямі. Вільня: Беларускае выдавецкае т-ва, 1921.
• Нашто і як збіраць геаграфічныя і асабовыя назвы беларускія? Вільня: Беларускі студэнцкі саюз, 1931.
• Беларускія мусульмане і беларуская літаратура арабскім пісьмом. Вільня, 1933 (3-е выд. Мн., 1991).
• Апытальнік да збірання дыялектычных і некаторых агульных асаблівасцей беларускага (крывіцкага) языка / Таварыства прыяцеляў беларусаведы пры Універсітэце Сцяпана Батуры ў Вільні. Вільня, 1935.
• Зьмена граматыкі беларускага языка ў БСРР. Вільня, 1936 (рэпр. выд.: Мн., 1991).
• Гісторыя беларускага языка. Вільня, 1939 (рэпр. выд.: Мн., 1992).
• Biełaruskija (kryvickija) narodnyja pieśni j kazki. Wilnia, 1939.
• Курс гісторыі Крывіі — Беларусі. Прага, 1941.
• Крыўя-Беларусь у мінуласці. Мн.: Беларуская народная самапомач, 1942.
• Lemantar pierachodny z łacinicy na kirylicu. Miensk: vydańnie Biełaruskaje narodnaje samapomačy, 1942.
• Кніжка вучыцца чытаць і пісаць лацінкаю. Мн., 1943.
• Падручнік крывіцкай (беларускай) мовы: граматыка, правапіс, укладанні, прытарнаваныя вучыцца ў школе і дома: ч. 1―3. Рэгенсбург, 1946.
• Маленькі маскоўска-беларускі слоўнічак фразеолёгічны і прыказкаў / Пры учасці А. Адамовіча. Нью-Ёрк: Крывіцкае навуковае таварыства Пранціша Скарыны, 1952.
• Ethnographical and historical territories and boundaries of Whiteruthenia (Kryvia, Byelorussia). New York: The Francis Skoryna Kryvian (Whiteruthenian) Society of Arts and Sciences in the U.S., 1953.
• Этноґрафічныя й ґісторычныя тэрыторыі й граніцы Беларусі. Нью-Ёрк: Крывіцкае навуковае таварыства Пранціша Скарыны, 1953.
• Некаторыя праўніцкія тэрміны Беларускія. Нью-Ёрк, 1953.
• Mova rukapisu "Al kitab" kryvickaha muzeju Jvana Łuckieviča ū Vilni. New York: The Francis Skoryna Kryvian (Whiteruthenian) Society of Arts and Sciences in the U.S., 1954.
• Доля мовы беларускай (яе вонкашняя гісторыя) у розныя пэрыяды гісторыі Беларусі. Нью-Ёрк, 1954.
• Савецкае хвальшаваньне гісторыі Беларусі. Мюнхэн: Ін-т для вывучэньня СССР, 1956.
• Зь гісторыі Беларусі. Мюнхэн: Бацькаўшчына, 1958.
• З гісторыі русіфікацыі Вялікалітвы. New York: The Francis Skoryna Kryvian (Whiteruthenian) Society of Arts and Sciences in the U.S., 1967.
• Друкары Иван Хведаровіч Рагаза а Пётра Мсьціславец. Нью Ёрк, 1969.
• 3 украінскіх дачыненняў да Вялікалітвы-Беларусі. Нью Ёрк, 1970.
• Нарысы з гісторыі Вялікалітвы. Нью-Джэрсі, 1978.

Артыкулы

• Klicz // Biełarus. — 1914. — № 48.
• Беларусы — ўцекачы ў Расеі // Гоман. — 1917. — 12 кастрычніка.
• Беларускі рух сярод беларускага каталіцкага духавенства // Гоман. — 1917. — 19 кастрычніка.
• Польскае войска ў Расеі // Гоман. — 1918. — № 13.
• Будзьце актыўнымі // Гоман. — 1918. — № 75.
• З Сакольшчыны // Гоман. — 1918. — № 86.
• Пскоўская беларуская рада // Гоман. — 1918. — № 89.
• Беларусь, Літва і Балтыка // Гоман. — 1918. — № 92.
• Няхай жыве беларускае войска // Незалежная Беларусь. — 1919. — № 12.
• «Гаспадароў вязуць» // Беларуская думка. — 1919. — № 3.
• Беларуская школьная справа // Наша думка. — 1919. — № 3.
• Нашыя заданьні // Беларускі студэнт. — 1923. — № 2-3.
• Нацыянальны назоў беларусаў // Тамсама.
• З жыцця беларускай каталіцкай царквы // Тамсама.
• Народная мова ў цэрквах // Тамсама.
• Абвешчаньне незалежнасці Беларусі ў сьвятле ідэі гаспадарсьцьвенасці // Беларускі студэнт. — 1923. — № 4-5.
• Сялянства ў чужых краёх // Тамсама.
• Як у Радавай Беларусі рэагавалі на перасьледаваньне беларусаў палякамі // Тамсама.
• Свая дарога // Беларускі студэнт. — 1923. — № 6.
• Аб беларусах лаціньніках // Крывіч. — 1923 — № 2. С. 28-35.
• Жаноцкія назоўныя іменьні, што адпавядаюць мужчынскім з канчаткам на -ель (el-jo) і -цель (tel-jo) // Тамсама. С. 53.
• Маскальшчына і Эўропа // Крывіч. — 1923 — № 4. С. 37-40.
• Патрэбна борздая дапамога // Тамсама. С. 45-46 (аб беларускіх гімназіях у Польшчы)
• Праф. Карскі і яго «Беларусы» // Крывіч. — 1924. — № 8.
• Апавяданьне з «Аль-Кітабу» // Крывіч. — 1924. — № 9. С. 69-79.
• Пачатное О-Е у славянскіх мовах // Крывіч. — 1925. — № 10. С. 82-85.
• Narzecza języka białoruskiego // Sprawy Narodowościowe. — 1928. — № 5. S. 501-512.
• Беларускія плямёны і јіхняе расьсяленьне // Родная мова. — 1930. — № 1 — 2. — С.; № 3 — 4. (перадрук)
• Вялікі князь Вітаўт як беларускі гаспадар // Нёман. — 1932. — № 1.
• Reforma gramatyki języka białoruskiego w BSRR // Sprawy Narodowościowe. — 1934. — № 1. S. 31-39.
• Czas powstania narodów białoruskiego i ukraińskiego // Sprawy Narodowościowe. — 1934. — № 4-5. S. 444-453.
• Севяране — беларускае племя // Калосьсе. — 1936. — № 3.
• Новая праца з гісторыі беларускага языка // Калосьсе. — 1939. — № 2.
• Stan badań nad klasyfikacją dialektów języka białoruskiego // Balticoslavica. T. 2. Wilno, 1936. S. 108-128.
• Рэц. на: Stang Chr. Die westrussische Kanzleisprache der Großfürstentums Litauen. Oslo, 1935 // Тамсама. S. 374-398.
• Повесьці й апавяданьні беларускіх (крывіцкіх) летапісцаў // Маладая Беларусь. Кн. I. — Вільня, 1936. — С.
• Erklärungen zur Sprachmappe Weissruthenienlands // Bielarus — Weissruthenien: kurzer ethnographischer Entwurf. Prag: Weissruthenischer (krywitschen) Kulturverein Dr. F. Scaryna, 1939. S. 17-19.
• З гісторыі каталіцтва ў Беларусі (Крывіі) // Adradžeńnie. — 1946. — № 1.
• Літоўская плынь у нацыянальным адраджэньні беларускага народу // Бацькаўшчына. — 1949. — № 11.
• Беларускія плямёны // Веда. — 1952. — №№ 6, 7, 8, 9-10; 1953. — №№ 1-2, 3, 7-10.
• Вячаслаў Ластоўскі // Бацькаўшчына. — 1953. — № 48.
• Беларусь на конадні Першае сьветнае вайны // Бацькаўшчына. — 1954. — №№ 30-31, 32-33, 34, 36-37.
• Беларуска-мусульманская колёня на Брукліне ў Ню Ёрку // Веды. — 1954. Vol. 6. — № 1.
• З гісторыі Палесься // Палесьсе. — 1955. — № 1-2.
• Пра Беларускаю сялянска-работніцкаю грамаду // Бацькаўшчына. — 1956. — № 31.
• Нашаніўства і бальшавізм // Беларускі зборнік. Кн. 7. Мюнхэн: Ін-т для вывучэньня СССР, 1957.
• Узыходзіла сонца незалежнае Беларусі (да абвешчаньня незалежнасці Беларусі 25 сакавіка 1918. Успаміны) // Бацькаўшчына. — 1958. — №№ 11-13.
• Рома, экклезія, іконы // Божым шляхам. — 1966. — № 3.
• Гісторыя Беларусі і расейская чорная сотня // Спадчына. — 1998. — № 2. — С. 106-131.

Зборнікі

• Станкевіч Я. Гістарычны творы. Менск: Энцыклапедыкс, 2003. — 772 с. — ISBN 985-6599-77-6 (2-е выд.: Крыўя-Беларусь у мінуласці. — Вільня — Беласток: Інстытут беларусістыкі — Беларускае гістарычнае таварыства, 2010. — 772 с. — ISBN 83-60456-22-4.)
• Станкевіч Я. За родную мову и праўдзівы назоў. Смаленск: Інбелкульт, 2013. — 741 с. — ISBN 978-5-9904531-7-3

Літаратура

• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 6. Кн. 1: Пузыны — Усая / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 2001. — С. 404. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0214-8.
• Беларуская мова: энцыклапедыя / пад рэдакцыяй А. Я. Міхневіча. — Мінск : Беларуская Энцыклапедыя, 1994. — 653 с. — ISBN 5-85700-126-9. — С. 530.
• Станкевіч Ян // Беларускія пісьменнікі: Біябібліяграфічны слоўнік. У 6 т. / пад рэд. А. І. Мальдзіса. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 1995. — Т. 6. Таталаў — Яфімаў. Дадатак. — С. 674. — 684 с.; іл.. — ISBN 985-11-0022-6.
• Вабішчэвіч А. М., Ляхоўскі У. В. Станке́віч Янка // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 150. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15).
• Станке́віч Ян // Беларусь: энцыклапедычны даведнік / Рэдкал. Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. М. В. Драко, А. М. Хількевіч. — Мн.: БелЭн, 1995. — С. 684. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.
• Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі. Энцыклапедычны даведнік у 10 тамах (15 кнігах). Т. 2 / Укладальнік Л. У. Маракоў. — Смаленск, 2003.

Спасылкі

• «Крыўя-Беларусь у мінуласьці» Архівавана 26 снежня 2018.
• «Курс гісторыі Крывіі-Беларусі» Архівавана 20 снежня 2018.
• «Этнаграфічныя й гістарычныя тэрыторыі й граніцы Беларусі» Архівавана 7 жніўня 2018.
• «Повесьці й апавяданьні беларускіх (крывіцкіх) летапісцаў» Архівавана 26 снежня 2018.
• «Беларускія плямёны» Архівавана 12 снежня 2018.
• Беларуская лацінка ад Яна Станкевіча Архівавана 17 лістапада 2016. // Историческая правда
• Станкевіч Янка на сайце анлайн-энцыклапедыі «Беларусь у асобах і падзеях»