Vinčanska kultura

Vinčanska kultura predstavlja mlađeneolitsku i ranoeneolitsku kulturu jugoistočne Evrope (između prvih vijekova 5. milenija i prvih vijekova 4. milenija p.n.e).

Vinčanska kultura na Balkanu
Vinča figurina, British Museum
Prostiranje Vinčanske kulture

Lokacija

uredi

Vinčanska kultura je nazvana po lokalitetu Vinča, koje se nalazi na desnoj obali Dunava, u selu Vinča, 11 km nizvodno od Beograda. Iskopavanja započela su 1908. god.

Matična oblast Vinčanske kulture obuhvata prostor centralnog Balkana, a u trenutku kada je dostizala vrhunac podudarala se sa teritorijom koju je u mlađem i srednjem neolitu obuhvatala Starčevačka kultura.

Osobine

uredi

U neolitskoj arheologiji jugoistočne Evrope učvrstila se podjela na rani, srednji i mlađi neolit. Rani neolit je vrijeme dolaska neolitskog paketa (sa ili bez populacionih kretanja, svejedno) i hronološki se smješta oko 6000 - 5800 godine p.n.e. Srednji neolit je doba starčevačke kulture u užem smislu reči, dok je mlađi neolit vrijeme vinčanske kulture.

Nosioci vinčanske kulture imali su mješovitu ekonomiju. Osnovne djelatnosti bili su stočarstvo (govedo, svinja, ovca, koza i pas) i poljoprivreda (pšenica, ječam), ali su se bavili lovom, ribolovom i prikupljanjem divljih plodova (zova, kupina, divlje grožđe).[1]

Najranija metalurgija bakra u Evropi potiče sa vinčanskih lokaliteta Belovode i Pločnik u Srbiji.[2][3] Bila je to rana i limitirana forma proizvodnje. Izrađivali su se ukrasni detalji u proizvodnji keramike i sitnice bez upotrebne vrijednosti.[4]

Još uvek je nerazjašnjeno značenje tajanstvenih simbola koji su urezani na keramici i figurinama vinčanske kulture. Pretpostavlja se da su bili oznake vlasništva, kaucija, piktogrami ili slikovno ili fonetsko pismo.

Ovdje se javlja i svastika koja predstavlja jedan od prvih solarnih simbola u kulturama skoro svih krajeva svijeta.

Vinčanska kultura u Bosni i Hercegovini

uredi

U sjeveroistočnoj, odnosno istočnoj Bosni, vinčanska kultura utvrđena je na području između Drine i Bosne, odnosno Usore, a na jug se širi do doline Spreče, pa dolinom Bosne do Tešnja i dolinom Drine do Goražda. Najznačajnija njena nalazišta su Gornja Tuzla i Varoš, Luka kod Koraja (Lopare), Gradina u Gornjoj Slatini-Grbaci (Šamac), Gradić u Matiću (Orašje), Donja Tuzla, Lug kod Zupčića (Goražde), Debelo brdo u Ularicama, Vinogradine u Ševarlijama (stariji sloj) i Stjenčice u Šijama (sva oko Doboja) i Malo brdo u Kaloševiću kod Tešnja. Na navedenom području, predstavljena je svojom perifernom, dosta osiromašenom varijantom, sa skromnijim sadržajem. Vodeći keramički element predstavljaju bikonične zdjele i posude na nozi, te kanelirani ornamenti.[5]

Istočnobosansku varijantu odlikuju i neke posebnosti, nepoznate u drugim oblastima rasprostiranja vinčanske kulture (npr. šiljasto dno ili valovit obod na posudama-Gornja Tuzla).

Jedna od vrlo važnih osobina vinčanske kulture u istočnoj Bosni je i poznavanje bakra i tehnologije njegove prerade. Ova osobina je, za sada, vezana samo za naselje u Gornjoj Tuzli, gdje su, u tamošnjim slojevima III i II, pronađeni ukrasni predmeti od bakra, a u pojedinim slojevima je utvrđeno prisustvo bakarnog oksida.

Zahvaljujući njemačkom arheološkom institutu i fakultetu iz Kiela obavljena su 2009. geomagnetska snimanja u Lugu kod Goražda, koja su ustanovila naselje iz perioda Vinčanske kulture, staro više od sedam hiljada godina. Oko naselja nalazi se i jedan zaštitni jarak. Uz ostatke kuća, pronađeni su dijelovi alata, fragmenti kuhinjske keramike te niz drugih predmeta iz tog perioda. Botaničari iz Njemačke vrše i ispitivanje sastava zemljišta kako bi utvrdili i koje su se žitarice uzgajale u tom periodu s obzirom da je na ovom lokalitetu pronađen i žrvanj za mljevenje ječma.

Literatura

uredi
  • Vasić, Miloje (1932). Preistorijska Vinča I [Prehistoric Vinča I]. Beograd.
  • Vasić, Miloje (1936). Preistorijska Vinča II [Prehistoric Vinča II]. Beograd.
  • Vasić, Miloje (1936). Preistorijska Vinča III [Prehistoric Vinča III]. Beograd.
  • Vasić, Miloje (1936). Preistorijska Vinča IV [Prehistoric Vinča IV]. Beograd.
  • Chapman, John (1981a). Vinča kultura u jugoistočnoj Evropi: Studies in Chronology, Economy and Society. 1. Oxford: BAR.CS1 održavanje: ref=harv (link)

Reference

uredi

Vanjski linkovi

uredi