Biblëjô

Biblëjô, Swiãté Pismò (z grecczégò βιβλιον biblion - zwój papirusu, ksãga, w.l. biblia - ksãdzi) - zbiér ksąg, spisany pierwoszno pò hebrjskù, aramejskù i greckù, ùznôny przez żëdów i chrzescëjôn za zôwzãti przez Bòga. Biblëjô i apartné ji dzéle mają jinszé znaczenié nôbòżné dlô różnëch wëznań. Na chrzescëjańskô Biblëjã składô sã Stôri Testameńt i Nowi Testameńt. Biblëjô hebrajskô - Tanach òbjimô ksãdzi Stôrégò Testameńtù.

Zwój Torë w jãzëkù hebrajsczim

Kanón

Grecczi słowò kanón òznôczô strzëna, chternô służëła za miarã, stąd dalszé znaczenié - regla, prowadnik pòstãpòwania, wiarë. Kanón Swiãtégò Pisma òznôczô zbiérnik ksąg ùznônëch za zôwzãté i przez to za normã wiarë. Do IV staletégò n.e. nie bëło zadnégò kanonu Biblëji. Pierszé zmiónczi ò przëjãtim zestôwkù kanonicznich ksąg w antikòwim Kòscele pòkôzają sã w ùchòwônëch pismach chrzescëjansczich autorów IV s. - m.n. sw. Atanazégò, sw. Augustina, sw. Heronima, sw. Rufina. W tim czasù próbowano ùsztôłcëc òpòwiôdny kanón - m.jin. na synodach w Hippònie w 393r. i w Kartaginie w 397r. W kùńcu ùgòdzono kanón Biblëji na sobòrze Trëdencczim w 1546r.

Antikòwi dél manuskryptu Septuaginty (zwój Proroków miészich) ok. I s. p.n.e.

Stôri Testameńt

Na Stôri Testameńt skłôdaô sã w leżnoscë òd ùznanégò kanonu:

• 39 ksąg - kanón hebrajsczi ùznôny przez żëdów i wëznania protestancczé;
• 46 ksąg - kanón katolicczi;
• 49 ksąg - kanón prawosławnë.

Ksãdzi Stôrégò Testameńtu pòwstałë wedle różnich dzysdniowich badérów w cządze òd XII do II s. p.n e.. Zamkòscą Stôrégò Testameńtu je historëjô i spôdkòwizna żëdowsczégò narodu. Òne òstałë spisôné w jãzëkù hebrajsczim i aramejsczim.

Rãcznie przepisëwôny egzemplôrz Biblëji łacëzniané z 1407 r. do czëtani na głos w klôsztorze

Biblëja Gùtenberga pierszô ksążka drëkòwônô przë ùżëcim drëkarzczégò pisma

Dzél hebrajsczégò tekstu Ksãdzi Wińdzeniô rozdz. 20 (Dzesyńc Bòżëch Przëkôzaniów)

Dzęl Ewanielii Łukôsza w Kòdeksu Aleksandryjsczim z V stalatégò

Ksãdzi Stôrégò Testameńtu chrzescëjanie dzelą na:

• ksãdzi historëczné;
• ksãdzi profetëczné;
• ksãdzi didakticzné.

Wedle jinszégò pòdzélënkù, mającégò kòrzenie w żëdowiznie, są to Piãcoksąg Mòjżeszowi (żëd. Tora), Prorocy (żëd. Newiim) i Pisma (żëd. Ketuwim). Dlô Żëdów nôważniszô je nôstarszô czãsc Biblëji - Piãcoksąg Mòjżeszowi

• Na Piãcoksąg składają sã:
• Ksãga Pòczątków;
• Ksãga Wińdzeniô;
• Ksãga Kapłańskô;
• Ksãga Lëczbów;
• Ksãga Pòwtórzonégò Prawa.
• Ksãdzi Proroków to:
• Ksãga Jozuégò;
• Ksãga Sãdzów;
• Ksãga Samùela 1 i 2;
• Ksãga Królewskô 1 i 2;
• Ksãga Izajôsza;
• Ksãga Jeremiôsza;
• Ksãga Ezechiela;
• 12 proroków miészich (Ozejôsza, Joela, Amòsa, Abdiôsza, Jónôsza, Micheôsza, Nahùma, Habakùka, Sofóniôsza, Aggeùsza, Zachariôsza, Malachiôsza).
• Ksãdzi hagiograficzné - dzelą sã na ksãdzi pòeticczi i na Ksãdzi ò charakterze historëczno - legendarnim.
• Ksãga Psalmów;
• Ksãga Przësłowiów;
• Ksãga Hioba;
• Piesniô nad Piesniama;
• Ksãga Rut;
• Jamrotanié;
• Ksãga Kòheleta;
• Ksãga Esterë;
• Ksãga Daniela;
• Ksãga Ezdrôsza;
• Ksãga Nehemiôsza;
• Ksqga Kroników 1 i 2.

Nowi Testameńt

Dlô chrzescëjôn, ùznającëch swiãtosc Stôrégò Testameńtu, spòdlowé znaczenié mô téż Nowi Testameńt, spisany w grecczim jãzëkù w latach 52-98 n.e.Zamkòscą Nowégò Testameńtu je Ewanielia, abò "Dobrô Nowina", ò Bòżim królestwie i ò zbawienim rozpòwiôdanô przez Jezësa Christusa i Jegò ùczniów, a téż dzeje pierszich gmin chrzescëjônsczich. Żëdzë i jislam nie ùznają Nowégò Testameńtu za swiãté pisma, chòc jislam ùwôżô Jezësa za proroka. Nowi Testameńt skłôdô sã z 27 ksąg:

• Sztërë Ewanielie - zôpis żëcégò i ùczenié Jezësa Christusa:
• Ewanieliô wedle sw. Mateùsza;
• Ewanieliô wedlw sw. Marka;
• Ewanieliô wedle sw. Łukôsza;
• Ewanieliô wedle sw. Jana.
• Dzeje Apòstolsczi - ksãga ópisuje pòczątczi Kòscoła, pò wniebowstąpienim Jezësa, pòkôzoné na spódkù dzejnotë niechtërnech apòstołów (sw.Pioter, sw.Paweł, sw. Jakùb Starszi i Młodszi).
• Ksãdzi didakticzné - zbiér lëstów pisónych przez apostołów:
• 13 lëstów sw. Pawła z Tarsu;
• Lëst do Hebrajczików;
• 7 lëstów òglowich (sw. Jakùba, 1 i 2 sw. Piotra, 1,2 i 3 sw. Jana, sw. Judë Tadeusza).
• Apòkalipsa sw. Jana zwônô téż Òbjawienim sw. Jana.

Lekcjónôrz "To je Słowò Bòżé" (2007)

Eùgeniusz Gòłąbk przetołmacził na kaszëbsczi jãzëk "Swiãté Pismiona Nowégò Testamentu" (wédóné w 1993r.), Psalmë - "Knéga psalmów" (1999), a téż fragmentë ksãgów Stôrégò Testamentu, chtërne są w lekcjónôrzu "To je Słowò Bòżé" (2007). Z lekcjónarza kòrzëstają ùczãstnicë dosc pòpùlarnëch Mszi swiãtich z liturgią w jãzëkù kaszëbsczim.

Lëteratura

• Encyklopediô Biblëjnô. Wyd. trzecé pòprôwioné. Warszawa: Òficëna Wëdawniczô "Vocatio", 2004.
• Ewanielie na kaszëbsczi tołmaczoné, z greczi przełożił na kaszëbsczi jãzëk ò Adam Ryszard Sikora, Zarząd Główny Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego, Gdańsk 2010, ISBN 978-83-87258-39-9
• Jan Grodzëcczi. "Kòscół dogmatów i tradëcëji" 1963.
• Kaszëbskô Biblëjô; Nowi Testament; IV Ewanjelje, przełożëł Francyszk Grucza, Hlondianum Poznań 1992, ISBN 83-85203-06-0
• Ks. J. Karpecczi, "Różnice wëznaniowé", Warszawa 1961
• Swięté Pismiona Nowégo Testameńtu, skaszëbił E. Gołąbk, Gdańsk : Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie ; Pelplin : Wydawnictwo Diecezjalne, 1993, ISBN 83-85011-65-X[1]
• Witold Tëloch: Dzeje ksąg Starégò Testameńtu. Warszawa: Ksążka i Wiedza, 1985.

Bùtnowé lënczi

• [2] Przëkładë Biblëji
• [3] Ewanielie na kaszëbsczi tołmaczoné

Hewòtny artikel òstôł napisóny przez òsobã jakô nie znaje perfektno kaszëbsczégò. Jãzëkòwô pòprôwnosc negò artikla wëmôgô werifikacëji.