Карахансем

Сутук Абдукерим Бограхан мавзолейĕ. Кашкар çĕрĕ, Атуш х.

Карахансем (942 — 1212) — Карахан патшалăхĕнче хуçаланнă тĕрĕк ăрăвĕ.

В. В. Григорьев тухăç тĕпчевçин «Караханиды в Моверенахре» монографийĕ пичетрен тухнă хыççăн мĕнпур тĕнчери литературăра карахансем ятпа палăртаççĕ. В основе — титул хана, принявшего ислам: «Кара-хан». Торнберг нумизмат вĕсен титулĕпе ăрăва Илексем тесе асăнать. Урăххисем вĕсене Туркестанăн (Френ) уйгур ханĕсем, туркестан ханĕсем (Мунеджим-баши) теççĕ. Мăсăльман çăлкуçĕсенче ăрăва «Афросиаб килĕ» тенĕ.

Карахансен Мавераннахр çĕрĕнче тĕп хули Бухара, кайран Самарканд пулнă. 1210 тĕлнерех карахансене хорезмшахĕ Алла эд-Дин Мухаммед ылмаштарать.

940 çул тĕлнелле Тянь-Шаньри йăхсем Баласагун ярса илеççĕ те карлуксен хаганне астулран антарса çĕнĕ ăрăва астула лартаççĕ. Çенĕ патшалăхăн пĕрремĕш тăрăмĕсенчен пĕрри — Сатук Бограхан — ислама йышăнать, Абдулкерим ята «Карахан» титула илет.

Çак ăрăвăн чапли Шегаб эд-Дулэ (çĕр-шыв çăлтăрĕ) титуллă, Харун мăсăльман ячĕллĕ Богра-хан пулнă. Вăл Нух саманидсен Мавераннахрне туртса илет, унăн хыççăнхи ханĕ, Шемс эд-Доулэ (çĕр-шыв хĕвелĕ) Илек-иль-хан, Саманидсене пĕтерсе хурать.

Аслă хакансем (940 тлн.—1042)

1. Сатук Богра-хан - хакан (942—955).
2. Муса Байташ Богра-хан - хакан (955—970).
3. Харун I Богра-хан - хакан (970—993).
4. Хасан Али I - хакан (993—998).
5. Ахмад Арслан Кара-хан - хакан (998—1016).
6. Мухаммед I Арслан - хакан (1016—1024).
7. Юсуф Кадыр-хан - хакан (1024—1032.
8. Сулеймен Арслан-хан (1032—1042).

Хĕвелтухăç ханлăхĕ (1042—1211)

Çичшыв тăрăхĕ, Хĕвелтухăç Туркестан.Тĕп хула Баласагун, с 1130 Кашгар. Титул: хан.

1. Сулеймен Арслан-хан - хан (1042—1055)
2. Мухаммед II Богра-хан - хан (1055—1057).
3. Ибрахим I Богра-хан - хан (1057—1059).
4. Махмуд - хан (1059—1074).
5. Омар - хан (1074—1075).
6. Харун II Богра-хан - хан (1075—1102).
7. Джибраил Кадыр-хан - хан (1102—1103).
8. Ахмед Арслан-хан - хан (1103—1130).
9. Ибрахим II Богра-хан - хан (1130—1156)
10. Мухаммед III Богра-хан - хан (ок. 1156—1180).
11. Юсуф II Тамгач-хан - хан 1180—1205).
12. Мухаммед IV Богра-хан - хан (1205-1211)

Узкендри Хĕвелтухăç ханлăхĕ (1141—1212)

Вăтам Ази. Тĕп хула Узкенд. Титул: хан.

1. Хусайн - хан (1141—1156)
2. Махмуд - хан (1156—1162)
3. Ибрахим III Богра-хан - хан (1162—1178)
4. Ахмад 1178—1210
5. Махмуд 1210—1212

Хĕвеланăç ханлăхĕ (999—1212)

Вăтам Ази. Тĕп хула Самарканд. Титул: хан.

1. Наср I - хан 999—1012)
2. Ахмад - хан (1012—1016).
3. Мухаммед - хан (1016—1024).
4. Али-тегин - хан (1024—1034).
5. Юсуф - хан (1034).
6. Хусейн (1034—1042).
7. Мухаммед - первый Западно-Караханидский хан (1042—1052).
8. Ибрахим (1052—1067)
9. Наср II - хан(1067—1080).
10. Хасан-тегин - хан (1080).
11. Хизр-хан - хан (1080—1081).
12. Ахмад-хан - хан (1081—1095).
13. Махмуд-хан - хан (1095—1097).
14. Сулеймен-тегин - хан (1097—1098).
15. Джибраил Кадыр-хан - хан (1098—1102).
16. Мухаммед-тегин - хан (1102—1129).
17. Наср III - хан (1029).
18. Ахмад-хан - хан (1029—1030, 1132).
19. Ибрахим II Богра-хан - хан (1130—1132, 1141—1156).
20. Махмуд-хан III - хан (1132—1141).
21. Али - хан (1156—1163).
22. Масуд - хан (1163—1178).
23. Ибрахим IV Богра-ханĕ - хан (1178—1201).
24. Осман - хан (1201—1212).