Чул
Ку терминăн урăх пĕлтерĕшсем пур, Чул (пĕлтерĕшсем) пăхăр.
Чул, çутçанталăк чулĕ (выр. камень, ав.-выр. и вт.-слав. камы, камень, каминь[1]) — хытă тата металл мар сăрт-ту тăправĕ, е унăн пĕр татăкĕ.
Строительствӑри чулсем
[тӳрлет | кодне тӳрлет]Строительствӑпа отделка чулӗсем евӗрлӗ минералсемпе ту породисен чи анлӑ тӗсӗсем:
- Гранит-магматика йӑхӗнчен тухнӑ ҫутҫанталӑк чулӗ, вӑл кварцран, плагиоклазран, калиевӑй шпатран тата сӗледӑран тӑрать. Чечек гамми: сӑрӑ, хӗрлӗ, хӗрлӗ, хӗрлӗ, хӗрлӗ, кӗрен, кӗрен, хӑмӑр-хӗрлӗ, кӑвак-симӗс, пысӑк ҫутӑ пӑнчӑллӑ хура-симӗс. Чи ҫирӗп те ҫирӗп породӑсенчен пӗри. Строительствӑра облицовка материал вырӑнне усӑ кураҫҫӗ.
- Известнякпа доломит — юшкӑнлӑ ҫутҫанталӑк чулӗ, шурӑ тӗслӗ известняк карбонат кальци (кальцит), Хими составӗ — CaCO3•MgCO3.
- Мрамор — метаморфлӑ ту породи, известь, доломит, мергель тата ытти юшкӑнлӑ ытти породӑсене кристаллизациленӗ. ӗҫе, ҫав шутра полировкӑна, ҫӑмӑллӑнах тума пулать, ҫавӑнпа художествӑлла изделисем тума тата строительствӑра уйрӑм ӗҫсем тума усӑ кураҫҫӗ. Ҫирӗп мар пирки мраморпа механика е хими (сӑмахран, атмосфера) витӗм кӳрекен вырӑнсенче усӑ курмалла мар.
- Хӑйӑрлӑ вырӑн-юшкӑнлӑ ҫутҫанталӑк чулӗ, тӗпрен илсен, кварц пайӗсенчен тӑракан чул. Чечек гамми: сарӑ, сарӑ, хӑмӑр, сӑрӑ, сӑрӑ-симӗс ҫутҫанталӑк тӗсӗсем.
- Кварцит-ҫутҫанталӑк чулӗ, вӑл метаморфри сӑрт-ту породисене, тӗпрен илсен, кварцпа сӗлекесенчен тӑраканскерсене, пырса тивет. Тӗрлӗ тӗслӗ гамма: сӑрӑ-симӗс тата сарӑ-хӑмӑр тӗслӗ ҫутҫанталӑк тӗсӗсем, сӗлеки кӗмӗл тӗслӗ.
- Кварцито-хӑйӑрлӑ чул-чӑн-чӑн чул, юшкӑнран пулса кайнӑ монолит, ун порода евӗрлӗ минерал кварц пулса тӑрать. Тӗрлӗ тӗслӗ гамма: сарӑ, беженецсем, сӑрӑ тӗссем, ӳкерчӗкӗсем ҫап-ҫутӑ.
- Сланец — тӗрлӗ ту породисен пӗтӗмӗшле ячӗ, вӑл параллель сийӗпе тата уйрӑм сийсене пайланса кайма пултарнипе пӗрлешсе тӑрать; ҫутҫанталӑк чулӗ тӗксӗм-симӗс, сӑрӑ, хӑмӑр, сарӑ, хӗрлӗ тата ытти те.
- Порфир-ҫутҫанталӑк чулӗ, вӑл вӗт чуллӑ магматизмлӑ, шултра кварц кристалӗсем кӗртнӗ ту породине пырса тивет. Тӗрлӗ тӗслӗ гамма: тӗксӗм-хӗрлӗ, хӑмӑр тӗслӗ ҫутҫанталӑкӑн хура пӑнчисем.
- Оникс декоративлӑ-вак-тӗвек чул пулса тӑрать. Ҫак чулӑн тӗсӗ яланхи пек мар, илемлӗ те ҫинҫе йӗрсем ӑна тӗлӗнмелле илем кӳреҫҫӗ.
Ҫутҫанталӑк чулӗ ҫурт-йӗр, кӗпер е фасадсем тума ҫынсем усӑ куракан авалхи материалсенчен пӗри пулса тӑрать. Илемлӗхе, ҫирӗплӗхе тата вӑрӑмлӑха пула ҫутҫанталӑк чулӗ керменсене, храмсене, усадьбӑсене е ытти ҫуртсене илемлетме пултарать.
Хальхи строительствӑра пуринчен ытла ҫуртсен тулашӗпе шалти пит-куҫӗнче чӑн-чӑн чулсемпе усӑ кураҫҫӗ. Шалти хуплашка валли ятарлӑ мрамор е гранит шпалерсемпе усӑ кураҫҫӗ. Мозаика ӳкерчӗкӗсемпе тӗрӗллӗ тытӑмсен пӗрлешӗвӗ тулашри илемпе пуянлӑха палӑртать. Ҫутҫанталӑк чулӗ кивелнӗ, сивӗ тӑрать, нӳрӗке те ҫӑтса ямасть. Декоративлӑ искусство чулӗ — облицовка материалӗ, вӑл ҫутҫанталӑк чулӗ: травертин, бут, сланец е скала породисем.[2]
Асăрхавсем
[тӳрлет | кодне тӳрлет]- ^ ЭССЯ, 1983, с. 137, 138
- ^ Стена ҫине декораци чулӗ мӗнле ҫыпӑҫтар
Литература
[тӳрлет | кодне тӳрлет]- Элиаде М. Трактат по истории религий. В 2 т. — СПб.: Алетейя, 1999. — Т. 2. — 414 с. — (Миф, религия, культура). — ISBN 5-89329-160-3.
- Этимологический словарь славянских языков. Праславянский лексический фонд. Вып. 9 (*jьz - *klenьje) / Под ред. О. Н. Трубачёва. — М.: Наука, 1983. — 197 с.