Andromeda (galaeth)

Andromeda

Math	galaeth droellog
Enwyd ar ôl	Andromeda
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynol	Grŵp Lleol, [TSK2008] 222, M31 Group
Ffeiliau perthnasol ar Comin

Mae Galaeth Fawr Andromeda, neu Messier 31 (M31) a NGC 224, yn un o alaethau cymdogol Galaeth y Llwybr Llaethog, ein galaeth ni, wedi'i leoli yng nghytser Andromeda sydd i'w weld yn hemisffer y Gogledd ger gytser Cassiopeia. Galaeth Andromeda yw'r galaeth mwyaf yn y Grŵp Lleol (y galaethau agosaf i ni). Adnabyddir fel M31 oherwydd roedd yr alaeth yn rhif 31 yng Nghatalog Messier, a hefyd fel NGC 224 yn ôl ei leoliad yn y Catalog Cyffedinol Newydd o glystyrau sêr a gwrthrychau nifylaidd. Defnyddiwyd yr enw Nifwl Mawr Andromeda hyd at ddechrau yr 20g cyn i'w natur fel alaeth annibynnol o'n Galaeth ni cael ei ddarganfod gan Edwin Hubble.

Y seren ddisgleiriaf yng nghytser Andromeda yw'r seren ail faintioli Alpheratz; mae'r galaeth Andromeda yn gorwedd yn agos iddi yn awyr y nos. Enwir Andromeda ar ôl y dduwies Roeg Andromeda, merch Cepheus brenin Ethiopia gan Cassiope. Mae'r alaeth yn weladwy i'r llygaid noeth o safleoedd tywyll ymhell o oleuadau trefi.

Darlun yn oleuni gweladwy o ganol Galaeth Fawr Andromeda (M31) yn dangos yr ymchwydd. Mae cymylau o nwy a llwch oer yn dangos yn dywyll neu liw brown oherwydd effaith y llwch

Cysawd o fwy na 400 biliwn seren ydy'r alaeth, 2.5 miliwn o flynyddoedd goleuni (24 miliwn miliwn miliwn km, 15 milliwn miliwn miliwn milltir) o'r Ddaear. Mae'r alaeth yn cynnwys nwy rhwng y sêr, a llwch tu fewn i'r nwy. Mae'r rhan fwyaf o'r sêr, nwy a llwch yn bodoli mewn disg gwastad tenau. Yn gwasgaredig yn lawer mwy eang na'r sêr ydy mater tywyll a mae'r màs y mater tywyll yn llawer iawn mwy na'r màs mater gweladwy.

Yn y llun cyfansawdd uchod gwelir y gwrthgyferbyniad rhwng y tonnau llwch afreolaidd (pinc) o gwmpas y sêr ifanc yn yr alaeth a'r môr o sêr hŷn (glas), sydd mwy llonydd a rheolaidd. Mae Andromeda yn alaeth troellog ac yn nodweddiadol o'r dosbarth hwnnw; mae'r canol yn llawn o sêr tra bod y breichiau yn feithrinfeydd i sêr newydd. Mae llun isgoch yn ein galluogi i weld yn glir yr alaeth gyflawn, yn hytrach na goleuni gweladwy sydd yn cael ei sugno gan y llwch.

Llun cyfansawdd isgoch o alaeth Andromeda (gan Delesgop Gofod Spitzer NASA)