Neidio i'r cynnwys

Molwsg

Golygu dolenni
Oddi ar Wicipedia

Anifeiliaid di-asgwrn-cefn yn perthyn i'r ffylwm mawr Mollusca yw molysgiaid. Mae tua 70,000 o rywogaethau. Mae gan y rhan fwyaf o folysgiaid gragen.

Malacoleg yw'r astudiaeth o folysgiaid.

Cornu aspersum ( Helics aspersa gynt) – malwen tir comin

Molysgiaid yw'r ail ffylwm fwyaf o Infertebratau ar ôl yr Arthropod. Tua 85,000 rhywogaeth o folysgiaid sy'n bodoli.[1] Amcangyfrifir bod nifer y rhywogaethau ffosil rhwng 60,000 a 100,000 o rywogaethau ychwanegol.[2] Mae cyfran y rhywogaethau heb eu disgrifio'n iawn ac ychydig ohonynt sy'n cael eu hastudio'n drwyadl.[3]

Molysgiaid yw'r ffylwm morol mwyaf, ac mae'n cynnwys tua 23% o'r holl organebau morol a enwir hy a astudiwyd yn wyddonol. Mae nifer o folysgiaid hefyd yn byw mewn cynefinoedd dŵr croyw a daearol. Maent yn amrywiol iawn, nid yn unig o ran maint a strwythur anatomegol, ond hefyd o ran ymddygiad a chynefin. Rhennir y ffylwm fel arfer yn 7 neu 8 [4] dosbarth tacsonomaidd, y mae dau ohonynt wedi'u difodi'n gyfan gwbl. Gwyddom fod y molysgiaid 'cephalopod', fel sgwid, môr-gyllyll, a'r octopws, ymhlith y mwyaf datblygedig yn niwrolegol o'r holl infertebratau. Y cawr sgwid neu'r sgwid anferth yw'r infertebrat mwyaf y gwyddom amdanynt. Y gastropodau (malwod a gwlithod) yw'r molysgiaid mwyaf niferus o bell ffordd ac maent yn cyfrif am 80% o'r cyfanswm.

Y tair nodwedd fwyaf cyffredinol sy'n diffinio molysgiaid modern yw mantell gyda cheudod sylweddol a ddefnyddir ar gyfer anadlu ac ysgarthu, presenoldeb radwla (ac eithrio cregyn deuglawr), a strwythur y system nerfol. Ar wahân i'r elfennau cyffredin hyn, mae ganddynt amrywiaeth morffolegol fawr, felly mae llawer o werslyfrau'n seilio eu disgrifiadau ar "folysgiaid hynafiadol damcaniaethol". Mae cragen y llygad maharen, sydd wedi ei wneud o broteinau a citin, wedi'i atgyfnerthu gyda calsiwm carbonad, ac yn cael ei secretu gan fantell sy'n gorchuddio'r wyneb uchaf cyfan. Mae ochr isaf yr anifail yn cynnwys un "troed" cyhyrog. Er mai coelomatiaid yw molysgiaid, mae'r coelom yn tueddu i fod yn fach. Mae prif geudod y corff yn hemocoel (hy yn system gylchredol) gyda'r gwaed yn cylchredeg trwyddo; o'r herwydd, mae eu systemau cylchrediad gwaed yn agored yn bennaf. Mae system fwydo'r molysgiaid "cyffredinol" (ac enghreifftiol) hyn yn cynnwys "tafod", y radwla, a system dreulio gymhleth lle mae mwcws wedi'i fwrw allan a "blew" meicrosgopig wedi'i bweru gan gyhyr o'r enw cilia yn chwarae rolau pwysig ond amrywiol. Mae gan y molysgiaid cyffredinol ddau linyn, pâr o nerfau, neu dri mewn cragen ddeuglawr. Mae'r ymennydd, mewn rhywogaethau sydd ag un, yn amgylchynu'r oesoffagws. Mae gan y rhan fwyaf o folysgiaid lygaid, ac mae gan bob un ohonynt synwyryddion i ganfod cemegau, dirgryniadau a chyffyrddiadau. Mae'r math symlaf o system atgenhedlu molysgiaid yn dibynnu ar ffrwythloni allanol, ond ceir amrywiadau llawer mwy hefyd. Mae bron pob un yn cynhyrchu wyau, ac ohonynt mae larfâu'n deor. Mae'r ceudod coelomig yn cael yn gymharol fach ac mae ganddyn nhw gylchrediad gwaed agored ac organau tebyg i arennau ar gyfer ysgarthiad.

Ceir tystiolaeth dda o ymddangosiad y gastropodau, seffalopodau, a dwygragennau yn y cyfnod Cambriaid, 541–485.4 miliwn o flynyddoedd yn ôl. Fodd bynnag, mae hanes esblygiad dyfodiad molysgiaid o'r Lophotrochozoa hynafol a'u harallgyfeirio i ffurfiau byw a ffosil adnabyddus yn dal i fod yn destun dadlau brwd ymhlith gwyddonwyr.

Amonit wedi'i ffosileiddio yn cael ei arddangos yn Amgueddfa Genedlaethol Ynysoedd y Philipinau

Mae molysgiaid wedi bod ac yn dal i fod yn ffynhonnell bwysig o fwyd i fodau dynol modern. Mae risg o wenwyn bwyd yn bodoli o docsinau a all gronni mewn rhai molysgiaid o dan amodau penodol, fodd bynnag, ac oherwydd hyn, mae gan lawer o wledydd reoliadau i leihau'r risg hon. Mae molysgiaid, ers canrifoedd, hefyd wedi bod yn ffynhonnell nwyddau moethus pwysig megis perlau, porffor Tyrian, a sidan môr. Mae eu cregyn hefyd wedi cael eu defnyddio fel arian mewn rhai cymdeithasau cyn-ddiwydiannol.

Mae llond llaw o folysgiaid weithiau'n cael eu hystyried yn berygl neu'n blâ; mae brathiad yr octopws torchog glas yn aml yn angheuol, ac mae brathiad Octopws Cawraidd y Môr Tawel yn achosi llid a all bara dros fis. Gall pigiadau o rai rhywogaethau o gregyn conau trofannol mawr ladd hefyd, ond mae eu gwenwynau soffistigedig, er eu bod yn hawdd eu cynhyrchu, wedi dod yn arfau pwysig mewn ymchwil niwrolegol. Mae sgistosomiasis (a elwir hefyd yn bilharzia, bilharziosis, neu dwymyn malwod) yn cael ei drosglwyddo i bobl gan organeb letyol (hosts) y malwod dŵr, ac mae'n effeithio ar tua 200 miliwn o bobl. Gall malwod a gwlithod hefyd fod yn blâu amaethyddol difrifol, ac mae cyflwyno rhai rhywogaethau o falwod yn ddamweiniol neu’n fwriadol i amgylcheddau newydd wedi niweidio rhai ecosystemau’n ddifrifol .

Geirdarddiad

[golygu | golygu cod]

Daw'r gair molwsg o'r Lladin molluscus, o mollis, 'meddal'. Roedd molysgws yn addasiad o τὰ μαλάκια Aristotle. ta malákia (y rhai meddal; < μαλακός malakós "meddal"), a gymhwysodd ar gyfer y môr-gyllyll.[5] Yr enw ar yr astudiaeth wyddonol o folysgiaid felly yw malacoleg.

Diffiniad

[golygu | golygu cod]

Nodweddion mwyaf cyffredinol strwythur corff molysgiaid yw mantell gyda cheudod sylweddol a ddefnyddir ar gyfer anadlu ac ysgarthu, a threfniadaeth y system nerfol. Mae gan lawer ohonynt gragen o galch.

Mae molysgiaid wedi datblygu strwythurau corfforol eang a gwahanol, ac mae'n anodd dod o hyd i synapomorphies (nodweddion diffiniol) i bob grŵp modern.[6] Nodwedd fwyaf cyffredinol molysgiaid yw eu bod yn unsegmentedig ac yn gymesur ddwyochrog.[7] Mae'r canlynol yn bresennol ym mhob molysgiaid modern:[8]

  • Mantell (neu palium) yw rhan ddorsal wal y corff sy'n secretu sbigylau, platiau neu gregyn calchaidd. Mae'n gorgyffwrdd â'r corff gyda digon o le sbâr i ffurfio ceudod mantell.
  • Mae'r anws a'r organau cenhedlu yn agor i geudod y fantell.
  • Ceir dau bâr o brif linynnau'r nerfau.[9]
Mae tua 80% o'r holl rywogaethau molysgiaid hysbys yn gastropodau (malwod a gwlithod), gan gynnwys y cowri hwn (malwen y môr). [10]

Mae amcangyfrifon o rywogaethau byw o folysgiaid sydd wedi'u cofnodi yn amrywio o 50,000 i uchafswm o 120,000 o rywogaethau.[11] Mae'n anodd amcangyfrif cyfanswm y rhywogaethau a ddisgrifir oherwydd yr holl gyfystyron sydd heb eu datrys. Ym 1969 amcangyfrifodd David Nicol gyfanswm tebygol y rhywogaethau o folysgiaid byw yn 107,000, ac roedd tua 12,000 ohonynt yn gastropodau dŵr croyw a 35,000 yn byw ar y tir. Byddai'r Deufalfiaid yn cyfrif am tua 14% o'r cyfanswm a'r pum dosbarth arall yn llai na 2%.[12] Yn 2009, amcangyfrifodd Chapman nifer y rhywogaethau byw o folysgiaid a ddisgrifiwyd yn 85,000.[11] Amcangyfrifodd Haszprunar yn 2001 tua 93,000 rhywogaeth a enwir,[13] sy'n cynnwys 23% o'r holl organebau morol a enwir.[14] Mae molysgiaid yn ail yn unig i arthropodau o ran nifer y rhywogaethau anifeiliaid sy'n fyw heddiw[10] — ymhell y tu ôl i'r arthropodau, gyda 1,113,000 rhywogaeth ond ymhell ar y blaen i gordogion gyda 52,000 rhywogaeth.[9][11] a 70,000 o rywogaethau ffosil,[8] er bod rhaid i gyfanswm y rhywogaethau o folysgiaid sydd erioed wedi bodoli fod lawer gwaith yn fwy na'r nifer sy'n fyw heddiw.[15]

Ceir amrywiaeth fawr o wahanol Molysgiaid wedi mwy o ffurflenni nag unrhyw anifail ffurfiau, mwy nag unrhyw ffylwm arall o anifail, mae'n debyg, gan gynnwys malwod, gwlithod a gastropodau eraill; cregyn bylchog a chregyn deuglawr eraill; môr lewys (sgwidiau) a seffalopodau eraill; ac is-grwpiau eraill llai adnabyddus ond yr un mor nodedig. Mae mwyafrif y rhywogaethau'n dal i fyw yn y cefnforoedd, ond mae rhai yn ffurfio rhan sylweddol o'r ffawna dŵr croyw a'r ecosystemau'r tir. Mae molysgiaid yn amrywiol iawn mewn rhanbarthau trofannol a thymherus, ond gellir eu canfod ar bob lledred.[6] Fel y nodwyd, mae tua 80% o'r holl rywogaethau o folysgiaid hysbys yn gastropodau.[10] Dywedir fod y cephalopoda fel y sgwid, yr ystifflog (cuttlefish) ac octopysau ymhlith yr infertebratau mwyaf datblygedig yn niwrolegol.[16] Canfuwyd y sgwid cawraidd (Architeuthis dux) yn ddiweddar, ond nid yn ei ffurf oedolyn;[17] dyma un o'r infertebratau mwyaf. Daliwyd sbesimen yn ddiweddar o'r sgwid anferthol (Mesonychoteuthis hamiltoni), oedd yn mesur 10 metr o hyd ac yn pwyso 500 kg, sydd mae'n debyg ychydig yn fwy.

Molwsg hynafol damcaniaethol

[golygu | golygu cod]
Diagram anatomegol o folwsg hynafol damcaniaethol

Oherwydd yr ystod eang o amrywiaeth anatomegol ymhlith molysgiaid, mae llawer o werslyfrau’n cychwyn ar bwnc anatomeg molysgiaid trwy ddisgrifio’r hyn a elwir yn arch-folwsc, y molwsg cyffredinol damcaniaethol, neu folysgiaid hynafol damcaniaethol i ddangos y nodweddion mwyaf cyffredin a geir yn y ffylwm. Mae'r darlun hwn yn debyg iawn i'r monoplacophoran modern.[6][18]

Mae'r molwsg cyffredinol hwn yn gymesur ddwyochrol ac mae ganddo gragen sengl debyg i lygad maharen ar ei ben. Mae'r gragen yn cael ei secretu gan fantell sy'n gorchuddio'r wyneb uchaf ac mae'r ochr isaf yn cynnwys "troed" cyhyrog sengl. Yr ymysgaroedd (neu visceropallium), yw'r rhan metabolig meddal, heb gyhyr y molysgiaid. Mae'n cynnwys organau'r corff.[7]

Dosbarthiad

[golygu | golygu cod]

Mae barn yn amrywio ynghylch nifer y dosbarthiadau o folysgiaid; er enghraifft, mae'r tabl isod yn dangos saith dosbarth byw,[13] a dau ddosbarth a ddifodwyd. Er eu bod yn annhebygol o ffurfio cytras (clade) mae rhai'n cyfuno'r Caudofoveata a'r Solenogasters yn un dosbarth, yr Aplacophora.[18][9] Mae dau o'r "dosbarthiadau" a gydnabyddir yn gyffredin yn hysbys o ffosilau'n unig.[10]

Esblygiad

[golygu | golygu cod]

Cofnod ffosil

[golygu | golygu cod]

Ceir tystiolaeth dda o ymddangosiad y gastropodau (ee, Aldanella), seffalopodau (ee, Plectronoceras) a chregyn deuglawr (Pojetaia, Fordilla) tua chanol y Cambrian c. 500 miliwn o flynyddoedd yn ôl, er y gellir dadlau bod pob un o'r rhain yn perthyn i linach bôn eu dosbarthiadau'n unig.[19] Fodd bynnag, mae hanes esblygiadol dyfodiad molysgiaid o'r grŵp hynafol Lophotrochozoa, a'u harallgyfeirio i'r ffurfiau byw a ffosil adnabyddus, yn dal i gael ei drafod yn frwd.

Ceir dadl ynghylch a yw rhai ffosilau Ediacaraidd a Chambriaidd Cynnar yn folysgiaid mewn gwirionedd. Disgrifiwyd y Kimberella, o tua 555 miliwn o flynyddoedd yn ôl, gan rai paleontolegwyr fel "tebyg i folwsg",[20][21] ond mae eraill yn amharod i fynd ymhellach na "tebygol o fod yn anifail cyfochrog (bilateria),[22][23] os hynny.[24]

Credir bod y ffosil Helcionellid bychan Yochelcionella yn folwsg cynnar[25]
Mae cregyn torchog troellog yn ymddangos mewn llawer o gastropodau.[9]

Mae coeden deulu esblygiadol y molwsg hefyd yn bwnc dadleuol. Yn ogystal â'r dadleuon ynghylch a oedd Kimberella ac unrhyw un o'r "halwaxiids" yn folysgiaid neu'n perthyn yn agos i folysgiaid,[21][22][26][27] ceir dadleuon am y berthynas rhwng y dosbarthiadau o folysgiaid byw.[23] Mewn gwirionedd, efallai y bydd yn rhaid ailddiffinio rhai grwpiau a ddosberthir yn draddodiadol fel molysgiaid fel rhai gwahanol ond perthynol. [28]

Mae’r perthnasoedd esblygiadol o fewn y molysgiaid hefyd yn cael eu trafod, ac mae’r diagramau isod yn dangos dau adluniad a gefnogir yn eang:

Y defnydd gan ddyn

[golygu | golygu cod]

Am filoedd o flynyddoedd, mae molysgiaid wedi bod yn ffynhonnell fwyd i bobl, yn ogystal â bod yn nwyddau moethus ffasiynol, yn enwedig perlau, lliw porffor Tyrian a sidan y môr, a chyfansoddion cemegol. Mae eu cregyn hefyd wedi cael eu defnyddio fel math o arian cyfred mewn rhai cymdeithasau cyn-ddiwydiannol. Gall nifer o rywogaethau o folysgiaid frathu neu bigo bodau dynol, ac mae rhai wedi dod yn blâu amaethyddol.

Y defnydd gan fodau dynol

[golygu | golygu cod]

  Mae molysgiaid, yn enwedig cregyn deuglawr ee cregyn bylchog a chregyn gleision, wedi bod yn ffynhonnell fwyd bwysig ers o leiaf dyfodiad bodau dynol modern, ac mae hyn yn aml wedi arwain at orbysgota.[29] Mae molysgiaid eraill sy'n cael eu bwyta'n gyffredin yn cynnwys octopysau a môr lawes (sgwidiau), gwichiaid, wystrys a chregyn bylchog.[30] Yn 2005, roedd Tsieina'n pysgota 80% o'r molysgiaid byd-eang, gan rwydo bron i 11,000,000 tunnell. Yn Ewrop, Ffrainc oedd arweinydd y diwydiant o hyd.[31] Mae rhai gwledydd yn rheoleiddio mewnforio a thrin molysgiaid a bwyd môr eraill, yn bennaf i leihau'r risg o wenwyn o docsinau a all weithiau gronni yn yr anifeiliaid.[32]

Photo of three circular metal cages in shallows, with docks, boathouses and palm trees in background
Fferm wystrys perlog dŵr heli yn Seram, Indonesia

Gall y rhan fwyaf o folysgiaid â chregyn gynhyrchu perlau, ond dim ond perlau cregyn deuglawr a rhai gastropodau, y mae eu cregyn wedi'u leinio â nacre, sy'n werthfawr.[9] Cynhyrchir y perlau naturiol gorau gan y wystrys perlog morol, Pinctada margaritifera a Pinctada mertensi, sy'n byw yn nyfroedd trofannol ac isdrofannol y Cefnfor Tawel. Mae perlau naturiol yn ffurfio pan fydd gwrthrych estron bach (ee gronyn o dywod) yn mynd yn sownd rhwng y fantell a'r gragen.

Niwed i fodau dynol

[golygu | golygu cod]

Pigiadau a brathiadau

[golygu | golygu cod]
Mae brathiad gan yr octopws modrwyau glas (un o'r 4 Hapalochlaena) yn gallu lladd oedolyn.[33]

Mae rhai molysgiaid yn pigo neu'n brathu, ond mae cyfanswm y marwolaethau o wenwynau molysgiaid yn llai na 10% o'r rhai sy'n deillio o bigiadau slefrod môr.[34]

Mae pob octopws yn wenwynig,[35] ond dim ond ychydig o rywogaethau sy'n fygythiad sylweddol i fodau dynol. Mae octopysau modrwyau glas yn y genws Hapalochlaena, sy'n byw o amgylch Awstralia a Gini Newydd, yn brathu bodau dynol dim ond os cânt eu pryfocio'n ddifrifol,[33] ond mae eu gwenwyn yn lladd 25% o weithiau. Ceir rhywogaeth drofannol arall, Octopus apollyon, sy'n achosi llid difrifol a all bara am dros fis hyd yn oed os caiff ei drin yn gywir,[36] a gall brathiad Octopus rubescens achosi necrosis sy'n para mwy na mis os na chaiff ei drin, a chur pen a gwendid sy'n para am dros wythnos hyd yn oed os caiff ei drin.[37]

Photo of cone on ocean bottom
Gall malwod côn byw fod yn beryglus i gasglwyr cregyn, ond maent yn ddefnyddiol i ymchwilwyr ymn maes niwroleg.[38]

Mae pob rhywogaeth o falwod côn yn wenwynig a gallant bigo'n boenus wrth eu trin, er bod llawer o rywogaethau'n rhy fach i achosi llawer o risg i bobl, a dim ond ychydig o farwolaethau a gofnodwyd. Mae eu gwenwyn yn gymysgedd cymhleth o docsinau, rhai'n gweithredu'n gyflym ac eraill yn arafach ond yn fwy marwol.[38][39][34][40] Mae effeithiau tocsinau plisgyn côn unigol ar systemau nerfol dioddefwyr mor fanwl gywir fel eu bod yn arfau defnyddiol ar gyfer ymchwil mewn niwroleg, ac mae maint bach eu moleciwlau'n ei gwneud hi'n hawdd eu syntheseiddio.[38][41]

Fectorau clefydau

[golygu | golygu cod]
Fesiglau croen a grëir gan dreiddiad Schistosoma. (Ffynhonnell: CDC )

Mae sgistosomiasis (a elwir hefyd yn bilharzia, bilharziosis neu dwymyn y falwen), clefyd a achosir gan y llyngyr llyngyr Schistosoma, yn “ail yn unig i falaria fel y clefyd parasitig mwyaf dinistriol mewn gwledydd trofannol. Amcangyfrifir bod 200 miliwn o bobl mewn 74 o wledydd wedi'u heintio â'r afiechyd – 100 miliwn yn Affrica yn unig.”[42] Mae gan y paraseit 13 o rywogaethau hysbys, ac mae dwy ohonynt yn heintio bodau dynol. Nid molysgiaid mo'r parasit ei hun, ond mae gan bob rhywogaeth falwod dŵr croyw lletyol.[43]

Plâu

[golygu | golygu cod]

Gall rhai rhywogaethau o folysgiaid, yn enwedig rhai malwod a gwlithod, fod yn bla difrifol i gnydau,[44] a phan gânt eu cyflwyno i amgylcheddau newydd, gallant anghydbwyso ecosystemau lleol. Un pla o'r fath, yw'r falwen Affricanaidd enfawr Achatina fulica, a gyflwynwyd gan ddyn i sawl rhan o Asia, yn ogystal ag i lawer o ynysoedd yng Nghefnfor India a'r Cefnfor Tawel. Yn y 1990au, cyrhaeddodd y rhywogaeth hon India'r Gorllewin. Bu ymdrechion i'w rheoli trwy gyflwyno'r falwen ysglyfaethus Euglandina rosea yn drychinebus, wrth i'r ysglyfaethwr anwybyddu Achatina fulica a mynd ymlaen i ddifa sawl rhywogaeth frodorol o falwod yn llwyr.[45]

Gweler hefyd

[golygu | golygu cod]

Cyfeiriadau

[golygu | golygu cod]
  1. ↑ Rosenberg, Gary (2014). "A new critical estimate of named species-level diversity of the recent mollusca". American Malacological Bulletin 32 (2): 308–322. doi:10.4003/006.032.0204.
  2. ↑ Taylor, P.D.; Lewis, D.N. (2005). Fossil Invertebrates. Harvard University Press.
  3. ↑ Fedosov, Alexander E.; Puillandre, Nicolas (2012). "Phylogeny and taxonomy of the Kermia–Pseudodaphnella (Mollusca: Gastropoda: Raphitomidae) genus complex: A remarkable radiation via diversification of larval development". Systematics and Biodiversity 10 (4): 447–477. doi:10.1080/14772000.2012.753137. http://www.sevin.ru/laboratories/Marine_Invertebrates/fedosov/Fedosov_Puillandre_2012.pdf. Adalwyd 2022-01-26.
  4. ↑ Phylogeny and evolution of the Mollusca. W. F. Ponder, David R. Lindberg. Berkeley: University of California Press. 2008. ISBN 978-0-520-25092-5. OCLC 152581003.CS1 maint: others (link)
  5. ↑ Aristotle (1902). "Book I part 1, Book IV part 1, etc.". History of Animals.
  6. ↑ 6.0 6.1 6.2 Giribet, G.; Okusu, A.; Lindgren, A.R.; Huff, S.W.; Schrödl, M.; Nishiguchi, M.K. (May 2006). "Evidence for a clade composed of molluscs with serially repeated structures: monoplacophorans are related to chitons". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 103 (20): 7723–7728. Bibcode 2006PNAS..103.7723G. doi:10.1073/pnas.0602578103. PMC 1472512. PMID 16675549. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=1472512.
  7. ↑ 7.0 7.1 Hayward, PJ (1996). Handbook of the Marine Fauna of North-West Europe. Oxford University Press. tt. 484–628. ISBN 978-0-19-854055-7.
  8. ↑ 8.0 8.1 Brusca, R.C.; Brusca, G.J. (2003). Invertebrates (arg. 2). Sinauer Associates. t. 702. ISBN 978-0-87893-097-5.
  9. ↑ 9.0 9.1 9.2 9.3 9.4 Ruppert, E.E.; Fox, R.S.; Barnes, R.D. (2004). Invertebrate Zoology (arg. 7). Brooks / Cole. ISBN 978-0-03-025982-1.
  10. ↑ 10.0 10.1 10.2 10.3 Ponder, W.F.; Lindberg, D.R., gol. (2008). Phylogeny and Evolution of the Mollusca. Berkeley, CA: University of California Press. t. 481. ISBN 978-0-520-25092-5.
  11. ↑ 11.0 11.1 11.2 Chapman, A.D. (2009). Numbers of Living Species in Australia and the World (arg. 2nd (printed)). Canberra: Australian Biological Resources Study. ISBN 978-0-642-56860-1. Cyrchwyd 2010-01-12.; ISBN 978-0-642-56861-8 (online edition).
  12. ↑ Nicol, David (June 1969). "The Number of Living Species of Molluscs". Systematic Zoology 18 (2): 251–254. doi:10.2307/2412618. JSTOR 2412618.
  13. ↑ 13.0 13.1 Haszprunar, G. (2001). "Mollusca (Molluscs)". Encyclopedia of Life Sciences. John Wiley & Sons, Ltd. doi:10.1038/npg.els.0001598. ISBN 978-0470016176.
  14. ↑ Hancock, Rebecca (2008). "Recognising research on molluscs". Australian Museum. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2009-05-30. Cyrchwyd 2009-03-09.
  15. ↑ Raup, David M.; Stanley, Steven M. (1978). Principles of Paleontology (arg. 2). W.H. Freeman and Co. tt. 4–5. ISBN 978-0716700227.
  16. ↑ Barnes, R.S.K.; Calow, P.; Olive, P.J.W.; Golding, D.W.; Spicer, J.I. (2001). The Invertebrates: A synthesis (arg. 3). UK: Blackwell Science.
  17. ↑ Kubodera, T.; Mori, K. (December 22, 2005). "First-ever observations of a live giant squid in the wild". Proceedings of the Royal Society B 272 (1581): 2583–2586. doi:10.1098/rspb.2005.3158. PMC 1559985. PMID 16321779. http://www.canarias7.es/pdf/docs/informecalamargigante.pdf. Adalwyd 2008-10-22.
  18. ↑ 18.0 18.1 Healy, J.M. (2001). "The Mollusca". In Anderson, D.T. (gol.). Invertebrate Zoology (arg. 2). Oxford University Press. tt. 120–171. ISBN 978-0-19-551368-4.
  19. ↑ Budd, G. E. & Jensen, S. A critical reappraisal of the fossil record of the bilaterian phyla. Biol. Rev. 75, 253–295 (2000).
  20. ↑ Fedonkin, M.A.; Waggoner, B.M. (August 28, 1997). "The Late Precambrian fossil Kimberella is a mollusc-like bilaterian organism". Nature 388 (6645): 868. Bibcode 1997Natur.388..868F. doi:10.1038/42242. https://archive.org/details/sim_nature-uk_1997-08-28_388_6645/page/868.
  21. ↑ 21.0 21.1 Fedonkin, M.A.; Simonetta, A.; Ivantsov, A.Y. (2007). "New data on Kimberella, the Vendian mollusc-like organism (White Sea region, Russia): palaeoecological and evolutionary implications". Geological Society, London, Special Publications 286 (1): 157–179. Bibcode 2007GSLSP.286..157F. doi:10.1144/SP286.12. http://www.geosci.monash.edu.au/precsite/docs/workshop/prato04/abstracts/fedonkin2.pdf. Adalwyd 2008-07-10.
  22. ↑ 22.0 22.1 Butterfield, N.J. (2006). "Hooking some stem-group "worms": fossil lophotrochozoans in the Burgess Shale". BioEssays 28 (12): 1161–6. doi:10.1002/bies.20507. PMID 17120226.
  23. ↑ 23.0 23.1 Sigwart, J. D.; Sutton, M. D. (October 2007). "Deep molluscan phylogeny: synthesis of palaeontological and neontological data". Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences 274 (1624): 2413–2419. doi:10.1098/rspb.2007.0701. PMC 2274978. PMID 17652065. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=2274978. For a summary, see "The Mollusca". University of California Museum of Paleontology. Cyrchwyd 2008-10-02.
  24. ↑ Budd, G. E., and S. Jensen. 2016: The origin of the animals and a "Savannah" hypothesis for early bilaterian evolution. Biological Reviews 7:Online ahead of print.
  25. ↑ Runnegar, B.; Pojeta Jr, J. (October 1974). "Molluscan Phylogeny: the Paleontological Viewpoint". Science 186 (4161): 311–317. Bibcode 1974Sci...186..311R. doi:10.1126/science.186.4161.311. JSTOR 1739764. PMID 17839855.
  26. ↑ Caron, J.B.; Scheltema, A.; Schander, C.; Rudkin, D. (July 13, 2006). "A soft-bodied mollusc with radula from the Middle Cambrian Burgess Shale". Nature 442 (7099): 159–163. Bibcode 2006Natur.442..159C. doi:10.1038/nature04894. PMID 16838013. https://archive.org/details/sim_nature-uk_2006-07-13_442_7099/page/159.
  27. ↑ Butterfield, N.J. (May 2008). "An Early Cambrian Radula". Journal of Paleontology 82 (3): 543–554. doi:10.1666/07-066.1. https://archive.org/details/sim_journal-of-paleontology_2008-05_82_3/page/543.
  28. ↑ Goloboff, Pablo A.; Catalano, Santiago A.; Mirande, J. Marcos; Szumik, Claudia A.; Arias, J. Salvador; Källersjö, Mari; Farris, James S. (2009). "Phylogenetic analysis of 73 060 taxa corroborates major eukaryotic groups". Cladistics 25 (3): 211–230. doi:10.1111/j.1096-0031.2009.00255.x. PMID 34879616.
  29. ↑ Mannino, M.A.; Thomas, K.D. (2002). "Depletion of a resource? The impact of prehistoric human foraging on intertidal mollusc communities and its significance for human settlement, mobility and dispersal". World Archaeology 33 (3): 452–474. doi:10.1080/00438240120107477. JSTOR 827879.
  30. ↑ Garrow, J.S.; Ralph, A.; James, W.P.T. (2000). Human Nutrition and Dietetics. Elsevier Health Sciences. t. 370. ISBN 978-0-443-05627-7.
  31. ↑ "China catches almost 11 m tonnes of molluscs in 2005". FAO. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2016-01-23. Cyrchwyd 2008-10-03.
  32. ↑ "Importing fishery products or bivalve molluscs". United Kingdom: Food Standards Agency. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2012-11-19. Cyrchwyd 2008-10-02.
  33. ↑ 33.0 33.1 Alafaci, A. (5 June 2018). "Blue ringed octopus". Australian Venom Research Unit. Cyrchwyd 2008-10-03.
  34. ↑ 34.0 34.1 Williamson, J.A.; Fenner, P.J.; Burnett, J.W.; Rifkin, J. (1996). Venomous and Poisonous Marine Animals: A Medical and Biological Handbook. UNSW Press. tt. 65–68. ISBN 978-0-86840-279-6.
  35. ↑ Anderson, R.C. (1995). "Aquarium husbandry of the giant Pacific octopus". Drum and Croaker 26: 14–23.
  36. ↑ Brazzelli, V.; Baldini, F.; Nolli, G.; Borghini, F.; Borroni, G. (March 1999). "Octopus apollyon bite". Contact Dermatitis 40 (3): 169–70. doi:10.1111/j.1600-0536.1999.tb06025.x. PMID 10073455.
  37. ↑ Anderson, R.C. (1999). "An octopus bite and its treatment". The Festivus 31: 45–46.
  38. ↑ 38.0 38.1 38.2 Concar, D. (19 October 1996). "Doctor snail—Lethal to fish and sometimes even humans, cone snail venom contains a pharmacopoeia of precision drugs". New Scientist. https://www.newscientist.com/article/mg15220523.900-doctor-snail--lethal-to-fish-and-sometimes-even-humans-cone-snail-venom-contains-a-pharmacopoeia-of-precision-drugs-david-concar-finds-out-how-the-toxins-target-nerve-cells.html. Adalwyd 2008-10-03.
  39. ↑ Concar, D. (19 October 1996). "Doctor snail—Lethal to fish and sometimes even humans, cone snail venom contains a pharmacopoeia of precision drugs". New Scientist. Retrieved 2008-10-03.
  40. ↑ Livett, B. "Cone Shell Mollusc Poisoning, with Report of a Fatal Case". Department of Biochemistry and Molecular Biology, University of Melbourne. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2012-12-01. Cyrchwyd 2008-10-03.
  41. ↑ Haddad Junior, V.; Paula Neto, J.O.B.D.; Cobo, V.L.J. (September–October 2006). "Venomous mollusks: The risks of human accidents by conus snails (gastropoda: Conidae) in Brazil". Revista da Sociedade Brasileira de Medicina Tropical 39 (5): 498–500. doi:10.1590/S0037-86822006000500015. PMID 17160331.
  42. ↑ "The Carter Center Schistosomiasis Control Program". The Carter Center. Cyrchwyd 2008-10-03.
  43. ↑ Brown, D.S. (1994). Freshwater Snails of Africa and Their Medical Importance. CRC Press. t. 305. ISBN 978-0-7484-0026-3.
  44. ↑ Barker, G.M. (2002). Molluscs As Crop Pests. CABI Publications. ISBN 978-0-85199-320-1.
  45. ↑ Civeyrel, L.; Simberloff, D. (October 1996). "A tale of two snails: is the cure worse than the disease?". Biodiversity and Conservation 5 (10): 1231–1252. doi:10.1007/BF00051574.

Dolenni allanol

[golygu | golygu cod]
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Molwsg&oldid=12907492"