Basel Convention

Basel Convention

United Nations treaty

Siɣili-lana yuli	Basel
Dini be shɛli	Basel
Tiŋgbaŋ yaɣili calinli	47°33′38″N 7°35′26″E
Saha sheli	21 Silimin gɔli March 1989
Pilibu saha	5 Silimin gɔli May 1992
Lahabaya dundɔŋ din mali dihitabili	https://basel.int
Depositary	United Nations Secretary-General
Dahinshɛli din tam kanli zuɣu	5 Silimin gɔli May 1992

E-Class

Basel Laɣingu Anfooni

Basel Laɣingu di nyεla laɣingu shεli ban taɣiri ban ʒiri barina nεma n yiri tingba’ shεla kpεri tingban’ shεŋa, sokam tooi mi li la Basel conven-tion, di nyεla tinduli zaligu din daa yinani ti baligi barina nεma ʒi n-looi tingban’ shεŋa ka nia kuli nyεla di ni gu ka taɣi barina nεma ʒin yi tingban’ shεŋa din pun lεbigi zaŋ kpe tingban’ shεŋa din lεbigi ni (LDCs). Amaa di bi maani bee guri binyεra din saɣindi pɔhim zuɣu tuma (Radioactive waste). Di lahi nyεla laɣingu nia ni di baligi binyεra din tahiri barina na, ni che ka tingbani namatεri be viεnyεla ka di nyε di nyabili zaŋ ti di ʒamana , ka lahi sɔn LDCs ka bε tooi gbubi tingbana namatεri saɣimbu soya viεnyεla. Laɣingu ŋɔ daa kpala silimiingoli March biεɣu pishi ni yin dali yuuni 1989, amaa ka daa pili tuma la silimiin goli May daabaanu dali yuuni 1992

Taarihi

Zalisi ni kpaŋsira zaŋ chaŋ namatεri polo tiŋ’ shεŋa din pun lεnigi la 1070s yuuni, binyεra labbu yiriŋ din tahihiri barina binyεra na daa nyε din du pam. Yaha ka lahi che ka binyεra ʒi n-looi tinduya yεla bi lahi to ka che LDCs suhu ye tinduyanima laɣiri zuɣu. saha ŋɔ barina biinyεra di bahibamdi LDCs kuli zoola yoma.

Talahi tuma

Yεl’ shεŋa m-beni zaŋ chaŋ nεma ʒi n-kpe mini di ʒi n-yi tingban’ shεŋa ni, binshεŋa n tu ni di baŋ, dina n-nyε binyεra ʒi n-kpe mini di yibu zuɣu yulibu tingbani kam. Dimbɔŋɔ zuɣu ka zaligu zaɣisi binkura bee neenkura ʒi n-yi mini di kpεbu na tingbana sunsuuni.

OECD laɣingu gba malila di gba ni mali so’ shεli n-yuuni binkura din mali barina zaŋ kpe bee n-yi kpe tingban’ shεŋa ŋan OECD niriba. Dimbɔŋɔ chεmi ka OECD tingbana che ka bε tuɣi niŋdi daabilim tingbana kamani Amarika ban na bi saɣi ti Basel laɣingu ŋɔ.

Tingban’ shεŋa ŋan be laɣingu ŋɔ tu ni bε ti zali’ shεŋa ŋan din gbubi binkura ʒi  n-yi tingban’ shεli din ka bε laɣingu ŋɔ ni n-kpe na.

Zaligu din pahiri anahi Basel laɣingu zalikpana kundi ni wuhiya ban yεra ni di tu ni bε baligi daa ti binkura  maalibu. Bε niŋdila ŋɔ n-kpaŋsiri  bε tingbana maa ni bε di ʒiri binkura yiri kpεra tingban’ shεŋa, ka lahi che bo soya n-kpaŋsi binyεra maalibu, ka di tu ni tabi sɔŋ beni zaŋ chaŋ binkura baligibu ni saɣiri taribu. Basel laɣingu ŋɔ bε saɣi ni bε ʒi binkura n-yi bee n-kpena tingban’ shεŋa din ka Basel laɣingu ŋɔ ni.

Laɣingu ŋɔ wuhiya ni barina binkura ʒi n-yi bee n-kpe tingban’ shεli zuɣu yulibu nyεla taali amaa di bi wuhi di ni yεn doli tum tuma.

Basel laɣingu ŋɔ zalikpana din pahiri pia ni ayi wuhiya ni, tingban’ shεŋa din be laɣingu ŋɔ nit u bε doli milinsi soya din yεn che ka bε tooi zali zalisi ni so’ shεŋa din tuhi zaŋ ti barina binkura ʒi n-yi kpe tingban’ shεŋa ni.

Baselnima Karibu/Zaɣisibu soya Taɣibu

Bε ni daa tuui deei laɣingu ŋɔ, tingban’ bihi ban na bε lεbigi mini namatεri laɣinsi daa ŋmε nangbankpeeni wuhi ni din a bi chaŋ katiŋa. Tingbana mini ʒengama zuɣu laɣinsi daa yεliya ni tu ka ni bε zaɣisi barina neen’ kura ʒi n-kpe LDCs tinsi ni.

Bε ni daa tuui deei laɣingu ŋɔ, tingban’ bihi ban na bε lεbigi mini namatεri laɣinsi daa ŋmε nangbankpeeni wuhi ni din a bi chaŋ katiŋa. Tingbana mini ʒengama zuɣu laɣinsi daa yεliya ni tu ka ni bε zaɣisi barina neen’ kura ʒi n-kpe LDCs tinsi ni.

Gbaabu din daa gbaai 1995 Basel ʒia ka di daa nyεla LDC nima n daa ʒini li,Greenpeace n-ti pahi Europea  tingban’ bɔbigu  kamani Denmark,  n daa che ka bε saɣiti ni bε taɣimi 1995 Basel Ban Amendment ka di pa lεbi Basel convetion. Lala taɣibu ŋɔ, tingbana phiniii ni ayɔbu n daa saɣi ti li n-ti pahi European Union.