Μετάξι

Το μετάξι είναι μία υφαντική ίνα ζωικής προέλευσης, που βγαίνει από τον μεταξοσκώληκα, όταν φτιάχνει το κουκούλι, για να περάσει μια ορισμένη φάση στη μεταμόρφωσή της. Πριν την ολοκλήρωση της μεταμόρφωσης τους σκοτώνονται, συνήθως με βρασμό, μέσα στο κουκούλι τους, έτσι ώστε να αποφευχθεί το σπάσιμο του όταν αυτά, ως πεταλούδες πλέον, βγουν στον έξω κόσμο.

Η λέξη μετάξι πιθανόν να εισήχθη στο Βυζάντιο από Αρμένιους εμπόρους, όπου στη γλώσσα τους γράφεται ως Մետաքս και προφέρεται Metak’s.

Τρόπος κατασκευής

Ο μεταξοσκώληκας κατασκευάζει την ίνα αυτή από το έκκριμα των αδένων του, που όταν έρχεται σε επαφή με τον αέρα, στερεοποιείται και παίρνει τη μορφή συνεχούς και πολύ λεπτής ίνας, που μόνο κάτω από την επίδραση κάποιας εξωτερικής αιτίας μπορεί να κοπεί. Στην επεξεργασία των κουκουλιών για να βγει το μετάξι, ακολουθείται μια δύσκολη και σύνθετη διαδικασία. Η κλωστή πρέπει να είναι συνεχής κι ομοιόμορφη. Το ακατέργαστο μετάξι, αρκετά υγροσκοπικό, αποτελείται από φιβροΐνη, (που είναι πρωτεΐνη άσπρου ή κρεμ χρώματος) κατά 60-70% και κατά 20-22% από σερικίνη (κι αυτή πρωτεΐνη). Το υπόλοιπο αποτελείται από διάφορες άλλες ύλες. Η παγκόσμια παραγωγή του ακατέργαστου μεταξιού φτάνει στις 30.000 περίπου τόνους τον χρόνο. Η μεγαλύτερη παραγωγός χώρα στον κόσμο είναι η Ιαπωνία, με 11.000 τόνους κι ακολουθεί η Κίνα με 7.000

Τα τελευταία χρόνια, η παραγωγή έχει σημαντικά μειωθεί εξαιτίας του τεχνητού μεταξιού και των συνθετικών υλών. Στην Ελλάδα, η παραγωγή από 3.000 τόνους τον χρόνο κουκούλια, έφτασε τους 630 τόνους, με τάση να μειωθεί ακόμη περισσότερο.

Εκτός όμως από το ζωικό μετάξι υπάρχει και το φυτικό, που παράγεται από τις ίνες μερικών φυτών που ανήκουν στην οικογένεια των ασκληπιαδιδών ή και των αποκυνιδών.

Ιστορία

Η μεταξουργία ήταν γνωστή πριν από 4.500 χρόνια στην Κίνα, όπως αναφέρουν τα αρχαία κείμενα. Λέγεται ότι η αυτοκράτειρα Σι Λινγκ-τσι το 2650 π.Χ. ανακάλυψε την ιδιότητα και την αξία των κουκουλιών του μεταξοσκώληκα και κατασκεύασε μέσα στα ανάκτορα σηροτροφείο, μεταξουργείο και υφαντουργείο με εργάτες τις ευγενείς κυρίες της Αυλής. Από τότε η αυτοκράτειρα αυτή λατρεύτηκε ως θεά του μεταξοσκώληκα και οι Κινέζοι κράτησαν μυστικό τον τρόπο κατασκευής του μεταξιού, διατηρώντας έτσι το μονοπώλιο μέχρι τον 5ο αι. μ.Χ. που μεταδόθηκε στην Περσία και τον 6ο αι. στο Βυζάντιο.
Στην αρχαία Ελλάδα το μετάξι ήταν γνωστό ως «σήρ» και το μεταξωτό ύφασμα ως «σηρικός». Ήταν γνωστό ότι παράγεται από τον μεταξοσκώληκα σε χώρα που ονόμαζαν «Σηρία» (Κίνα), ενώ τους κινέζους αποκαλούσαν «Σήρες». Ο Αριστοτέλης (Ιστ. Ζώων, 5.55) αναφέρει ότι οι γυναίκες της Κω γνώριζαν την κατεργασία του. Το μετάξι ήταν γνωστό πριν από την εκστρατεία του Αλεξάνδρου, αφού έχει βρεθεί στον Κεραμικό σε ταφή εγγονής του Αλκιβιάδη.
Σύμφωνα με πληροφορίες Βυζαντινών συγγραφέων, ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Ιουστινιανός έστειλε στην Κίνα δύο μοναχούς, ειδικά για το μετάξι, το οποίο εκείνη την εποχή είχε διαδοθεί σε μεγάλο βαθμό (το χρησιμοποιούσε ακόμα και η εκκλησία) και ήταν συγχρόνως πανάκριβο. Οι δύο μοναχοί παρακολούθησαν όλη τη διαδικασία εκτροφής του μεταξοσκώληκα και παραγωγής του μεταξιού και φεύγοντας έκρυψαν μέσα στα κούφια μπαστούνια τους αρκετό μεταξόσπορο, που μετέφεραν στο Βυζάντιο. Στα πρώτα χρόνια η βυζαντινή αυλή κρατούσε μυστικό τον τρόπο παραγωγής του μεταξιού από τον υπόλοιπο λαό, που πίστευε ότι το μετάξι προερχόταν από κάποια φυτική ουσία. Σιγά σιγά όμως η τεχνική ξέφυγε από τα ανάκτορα και η μεταξουργία αναπτύχθηκε σε μεγάλο βαθμό σ` όλη την Ελλάδα και ιδιαίτερα στην Πελοπόννησο, που ονομάστηκε από τότε Μοριάς, εξαιτίας της καλλιέργειας της μουριάς. Τον 8ο αι. η μεταξουργία διαδόθηκε στους Άραβες, ύστερα από επιδρομή που έκαναν στην Πελοπόννησο, το 1130 μ.Χ. διαδόθηκε στη Σικελία και από εκεί στην Ιταλία, όπου δημιουργήθηκαν μεγάλα κέντρα βιοτεχνίας μεταξιού (Φλωρεντία, Βενετία, Γένουα, Λούκα, Μιλάνο). Στην Αβινιόν κατά τον 14ο αι. η μεταξουργία υποστηρίχθηκε από τους Πάπες και γενικά σ` όλα τα κράτη οι ηγεμόνες φρόντισαν να την αναπτύξουν με κάθε τρόπο.