Πέτρους Κρίστους

Πέτρους Κρίστους
Όνομα στη μητρική γλώσσα	Petrus Christus (Ολλανδικά)
Γέννηση	1410 (περίπου) ή 1425 ή 1415 Μπάαρλε-Χέρτογκ
Θάνατος	1475 και 2  Σεπτεμβρίου 1475 Μπρυζ
Χώρα πολιτογράφησης	Νότιες Κάτω Χώρες
Ιδιότητα	ζωγράφος και εικονογράφος χειρογράφων
Συγγενείς	Petrus Christus II (εγγονός)
Κίνημα	Πρώιμη φλαμανδική ζωγραφική
Καλλιτεχνικά ρεύματα	Πρώιμη φλαμανδική ζωγραφική
Σημαντικά έργα	Χρυσοχόος, πιθανώς ο Άγιος Ελίγιος, στο εργαστήριό του, Πορτρέτο νεαρής κοπέλας και Η Ισαβέλα της Πορτογαλίας με την Αγία Ελισάβετ
Σχετικά πολυμέσα

Ο Πέτρους Κρίστους (Petrus Christus, περ. 1410/1420 - 1475/1476) ήταν πρώιμος Φλαμανδός ζωγράφος που δραστηριοποιήθηκε στη Μπρυζ από το 1444, όπου, μαζί με τον Χανς Μέμλινγκ έγινε ηγετική φυσιογνωμία μετά τον θάνατο του Γιαν βαν Άικ. Επηρεάστηκε από τους βαν Άικ και Ρόχιερ φαν ντερ Βάιντεν και είναι γνωστός για τις καινοτομίες του στη γραμμική προοπτική, όπως και για τη λεπτολόγο τεχνική του, που μοιάζει να έχει προέλθει από τις μικρογραφίες και τις εικονογραφήσεις χειρογράφων. Σήμερα του αποδίδονται με βεβαιότητα περίπου 30 έργα. Στα πλέον γνωστά περιλαμβάνονται το Πορτρέτο ενός Καρτουσιανού Μοναχού (1446) και το Πορτρέτο νεαρής κοπέλας (1470, Βερολίνο. Και τα δύο είναι ιδιαίτερα καινοτόμα, καθώς εμφανίζουν τις κεντρικές μορφές σε πολύ λεπτομερές βάθος και όχι σε απλό φόντο.

Ο Κρίστους παρέμενε άγνωστος επί αιώνες και η σημαντικότητά του ως ζωγράφου αναδείχτηκε από τους σύγχρονους ιστορικούς τέχνης. Ο Τζόρτζιο Βαζάρι μετά βίας τον αναφέρει στις βιογραφίες του των ζωγράφων, που συνέγραψε κατά την περίοδο της Αναγέννησης, ενώ τα σχεδόν σύγχρονά του αρχεία απλώς τον αναφέρουν ανάμεσα σε πολλούς άλλους. Στις αρχές προς μέσα του 19ου αιώνα, ο Γκούσταφ Βάαγκεν (Gustav Friedrich Waagen), που τον αναφέρει με το «γαλλικό» όνομα «Pierre Christophsen» και ο Γιόχαν Ντάβιντ Πάσσαφαντ (Johann David Passavant) συνετέλεσαν σημαντικά στην αποκάλυψη βιογραφικών στοιχείων του Κρίστους και στην απόδοση καλλιτεχνικών δημιουργιών σε αυτόν.

Βίος

Η Ισαβέλα της Πορτογαλίας με την Αγία Ελισάβετ, 1457-60. Groeningemuseum, Μπρυζ

Ο Ευαγγελισμός, περ. 1450, Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης (Νέα Υόρκη)

Ο Κρίστους γεννήθηκε στο Μπάαρλε-Χέρτογκ (Baarle-Hertog) ανάμεσα στην Αμβέρσα και τη Μπρέντα. Μαθήτευσε πιθανόν στο εργαστήριο του Γιαν βαν Άικ και θεωρήθηκε διάδοχός του, γι' αυτό και ορισμένες φορές οι πίνακές του συγχέονται με αυτούς του βαν Άικ. Όταν ο βαν Άικ απεβίωσε το 1441 πιστεύεται ότι ο Κρίστους ανέλαβε το εργαστήριο του δασκάλου του.

Ο Κρίστους απέκτησε την ιδιότητα του πολίτη της Μπρυζ το 1444, τρία χρόνια μετά τον θάνατο του βαν Άικ, εκμεταλλευόμενος το διάταγμα που εξέδωσε ο Φίλιππος Γ΄ ο Καλός σχετικά με τα άτομα που του χρωστούσαν ύστερα από την επανάσταση της Μπρυζ του 1436 - 1438. Αν ήταν ενεργός μαθητής του βαν Άικ το 1441, θα μπορούσε να έχει αποκτήσει την «υπηκοότητα» αυτή αυτόματα, ύστερα από τη δοκιμαστική περίοδο ενός έτους και μιας ημέρας. Ο Κρίστους μπορεί να ήταν ο διάδοχος του βαν Άικ στο εργαστήριο της Μπρυζ, αλλά πιθανόν δεν ήταν μαθητής του. Πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι, αν και επί μακρόν είχε θεωρηθεί ότι βρισκόταν στη σκιά του προκατόχου του, ο Κρίστους ήταν ανεξάρτητος ζωγράφος του οποίου η εργασίες δείχνουν σημαντικές επιρροές από τους, μεταξύ άλλων, Ντίρικ Μπάουτς, Ρομπέρ Καμπέν και Ρόχιερ φαν ντερ Βάιντεν.

Η Αποκαθήλωση, περ. 1455-60. Βασιλικά Μουσεία Καλών Τεχνών Βελγίου, Βρυξέλλες

Είναι άγνωστο αν ο Κρίστους επισκέφθηκε την Ιταλία και γνωστοποίησε το στυλ και τεχνικά επιτεύγματα της βορειοευρωπαϊκής ζωγραφικής απευθείας στον Αντονέλλο ντα Μεσσίνα και άλλους Ιταλούς καλλιτέχνες, είναι όμως γνωστό ότι πίνακές του αγοράστηκαν από Ιταλούς. Ένα έγγραφο στο οποίο πιστοποιείται η παρουσία ενός «Piero da Bruggia» (Πέτρου της Μπρυζ;) στο Μιλάνο πιθανόν υποδεικνύει ότι επισκέφθηκε την πόλη το ίδιο διάστημα με τον Αντονέλλο και ίσως οι δύο καλλιτέχνες να συναντήθηκαν. Η συνάντηση αυτή ίσως «ευθύνεται» για τις αξιοσημείωτες ομοιότητες που εμφανίζει το πορτρέτο ενός άνδρα που αποδίδεται στον Κρίστους (Μουσείο της Κομητείας του Λος Άντζελες) με πολλά από τα πορτρέτα του Αντονέλλο, περιλαμβανομένης και της αυτοπροσωπογραφίας στην Εθνική Πινακοθήκη Λονδίνου. Εξηγεί, επίσης, πώς οι Ιταλοί καλλιτέχνες έμαθαν σχετικά με τα ελαιοχρώματα και πώς οι βορειοευρωπαίοι σχετικά με τη γραμμική προοπτική. Ο Αντονέλλο, μαζί με τον Τζιοβάνι Μπελλίνι ήταν από τους πρώτους Ιταλούς ζωγράφους που χρησιμοποίησαν ελαιοχρώματα, όπως οι Ολλανδοί σύγχρονοί τους. Η δημιουργία του Κρίστους «Η Παρθένος και το Βρέφος επί θρόνου με τους Αγίους Φραγκίσκο και Ιερώνυμο» (Φρανκφούρτη, ίσως 1457 - το τρίτο ψηφίο είναι μη αναγνώσιμο) είναι το πρώτο έργο βορειοευρωπαϊκής ζωγραφικής που εμφανίζει ακριβή γραμμική προοπτική.

Η σύνθεση μιας «Αποκαθήλωσης» (σήμερα βρίσκεται στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης) είναι εμφανώς η πηγή έμπνευσης για ένα μαρμάρινο ανάγλυφο που δημιούργησε ο Αντονέλλο Γκατζίνι (Antonello Gagini) στον καθεδρικό ναό του Παλέρμο, ώστε έχει υποδειχτεί ότι ο πίνακας του Κρίστους έχει δημιουργηθεί κατά παραγγελίαν Ιταλού πελάτη.

Μια όψιμη εργασία του, το «πορτρέτο νεαρής κοπέλας» συγκαταλέγεται στα αριστουργήματα της πρώιμης ολλανδικής ζωγραφικής, σηματοδοτώντας νέα εξέλιξη στην ολλανδική κατασκευή πορτρέτων: Δεν απεικονίζει πλέον το (καθιστό) πρόσωπο σε ουδέτερο φόντο, αλλά σε συμπαγή χώρο που ορίζεται από τους τοίχους του βάθους. Ο Κρίστους ήδη είχε τελειοποιήσει αυτή τη μορφή σε δύο πορτρέτα που ζωγράφισε το 1446. Η άγνωστη γυναίκα, της οποίας η πανέμορφη ενδυμασία υποδεικνύει ότι πιθανόν είναι Γαλλίδα, ακτινοβολεί μια αύρα διακριτικότητας και ευγένειας, ενώ εμφανίζεται κάπως εξωπραγματική με το κομψό στυλιζάρισμα της μορφής της.

Ο Κρίστους απεβίωσε στη Μπρυζ το 1475 ή το 1476. Ο Χανς Μέμλινγκ τον διαδέχθηκε ως ο επόμενος μεγάλος ζωγράφος της Μπρυζ.

Έργο

Πορτρέτο νεαρής κοπέλας, περ. 1470. Gemäldegalerie, Βερολίνο

Ο Κρίστους δημιούργησε τουλάχιστον έξι ενυπόγραφα και χρονολογημένα έργα, τα οποία αποτελούν τη βάση για την απόδοση σε αυτόν και άλλων έργων. Αυτά είναι: «Πορτρέτο του Edward Grymeston» (δανεισμένο στην Εθνική Πινακοθήκη Λονδίνου, 1446) το «πορτρέτο Καρτουσιανού μοναχού» (Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης Νέας Υόρκης, 1446), ο αποκαλούμενος «Ο Άγιος Ελίγιος στο εργαστήριό του» (Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης, Συλλογή Robert Lehman, 1449), «Η Παρθένος περιθάλπουσα το Βρέφος» (σήμερα στο Βασιλικό Μουσείο Καλών Τεχνών Αμβέρσας, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten) 1449), οι αποκαλούμενες «Πτέρυγες του πολυπτύχου του Βερολίνου» (περιλαμβάνει τον «Ευαγγελισμό» τη «Γέννηση» και την «Κρίση», Gemäldegalerie, 1452) και «Η Παρθένος και το Βρέφος επί θρόνου με τους Αγίους Φραγκίσκο και Ιερώνυμο» (Φρανκφούρτη, ίσως 1457 - το τρίτο ψηφίο είναι μη αναγνώσιμο). Επιπλέον, ένα ζεύγος πινάκων στο Groeningemuseum της Μπρυζ (Ευαγγελισμός και Γέννηση) φέρουν χρονολογία 1452 αλλά η αυθεντικότητά τους είναι αμφισβητούμενη.

Εικονοθήκη

• Έργα του Πέτρους Κρίστους
• 
  «Πορτρέτο Καρτουσιανού μοναχού» (Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης Νέας Υόρκης, 1446)
• 
  «Ο Άγιος Ελίγιος στο εργαστήριό του» (Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης, Συλλογή Robert Lehman, 1449)
• 
  Παναγία Βρεφοκρατούσα, περ. 1450. Gemäldegalerie, Βερολίνο
• 
  Ευαγγελισμός, 1452. Gemäldegalerie
• 
  Παναγία Βρεφοκρατούσα, 1460-65. Μουσείο Πράδο, Μαδρίτη
• 
  Η Παρθένος του ξηρού δένδρου, περ. 1462-65. Thyssen-Bornemisza Museum, Μαδρίτη
• 
  Η Υπέρτατη Κρίσις, 1452. Gemäldegalerie
• 
  Η Γέννηση, περ. 1460s. Εθνική Πινακοθήκη Τέχνης Ουάσιγκτον
• 
  Η Παρθένος και ο Ιησούς με τους Αγίους Ιερώνυμο και Φραγκίσκο

Δείτε επίσης

• Κατάλογος Φλαμανδών ζωγράφων

Περαιτέρω ανάγνωση

• Ainsworth, Maryan W., ed. Petrus Christus in Renaissance Bruges: An Interdisciplinary Approach. New York: Metropolitan Museum of Art, 1995. ISBN 0-87099-751-3
• Ainsworth, Maryan W. (1994). Petrus Christus: Renaissance master of Bruges. New York: The Metropolitan Museum of Art. ISBN 9780870996948. 
• Kemperdick, Stephan. The Early Portrait, from the Collection of the Prince of Liechtenstein and the Kunstmuseum Basel. Munich: Prestel, 2006. ISBN 3-7913-3598-7
• Martens, Maximiliaan P.J. "New Information on Petrus Christus's Biography and the Patronage of His Brussels Lamentation." Simiolus: Netherlands Quarterly for the History of Art. 20.1 (1990–1991): 5–23. Print.
• Schabacker, Peter H. Petrus Christus. Utrecht, 1974.
• Upton, Joel M. Petrus Christus: His Place in Fifteenth-Century Flemish Painting. University Park and London: Pennsylvania State University Press, 1990. ISBN 0-271-00672-2
• Sterling, Charles (March 1971). «Observations on Petrus Christus». The Art Bulletin 53 (1): 1–26. doi:10.2307/3048794. https://archive.org/details/sim_art-bulletin_1971-03_53_1/page/n8. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Fifteenth- to eighteenth-century European paintings: France, Central Europe, the Netherlands, Spain, and Great Britain, a collection catalog fully available online as a PDF, which contains material on Petrus Christus (cat. no. 12)