Σαντέκ Χαν Ζαντ

Σαντέκ Χαν Ζαντ
Γενικές πληροφορίες
Γέννηση	18ος αιώνας Malayer
Θάνατος	1782 Σιράζ
Χώρα πολιτογράφησης	Ιράν
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	πολιτικός
Οικογένεια
Τέκνα	Τζαφάρ Χαν
Γονείς	Inaq Khan
Οικογένεια	Δυναστεία των Ζαντ
Αξιώματα και βραβεύσεις
Αξίωμα	Σάχης (1779–1781)

Ο Σαντέκ Χαν Ζαντ, περσικά: صادق‌خان زند‎‎, (απεβ.. 1781), γνωστός και ως Moχάμαντ Σαντέκ, ήταν ο τέταρτος σάχης της δυναστείας των Ζαντ τού Ιράν από τις 22 Αυγούστου 1779 έως τις 14 Μαρτίου 1781.

Βιογραφία

Υπόβαθρο και πρώιμη ζωή

Ο Σαντέκ Χαν ανήκε στη φυλή Zαντ, μία μικρή και ελάχιστα γνωστή φυλή των Λακς, έναν κλάδο των Λουρς , που μπορεί να ήταν αρχικά Κούρδοι. Οι Ζαντ ήταν συγκεντρωμένοι στα χωριά Παρί και Καμαζάν στην περιοχή Μαλαγιέρ, αλλά βρέθηκαν επίσης να περιφέρονται στην κεντρική οροσειρά τού Ζάγκρου και στην ύπαιθρο τού Χαμαντάν. Ο Σαντέκ Χαν ήταν γιος κάποιου Iνάκ Χαν Ζαντ και είχε 3 αδελφές, έναν αδελφό ονόματι Kαρίμ Χαν και δύο ετεροθαλή αδέλφια, που ονομάζονταν Zακί Χαν και Eσκαντάρ Χαν Ζαντ. Το 1722 η αυτοκρατορία των Σαφαβιδών ήταν στα πρόθυρα της κατάρρευσης: το Ισπαχάν και το μεγαλύτερο μέρος του κεντρικού και ανατολικού Ιράν είχαν καταληφθεί από την αφγανική δυναστεία Χοτάκ, ενώ οι Ρώσοι είχαν κατακτήσει πολλές πόλεις στο βόρειο Ιράν. Την ίδια περίπου εποχή, η Οθωμανική αυτοκρατορία εκμεταλλεύτηκε την παρακμή τού Ιράν για να κατακτήσει μεγάλο αριθμό δυτικών συνοριακών περιοχών. Εκεί αντιμετώπισαν τολμηρή αντίθεση από τις τοπικές φυλές, συμπεριλαμβανομένων των Ζαντ, οι οποίοι υπό τον αρχηγό Mεχντί Χαν Ζαντ παρενοχλούσαν τις δυνάμεις τους και τους εμπόδιζαν να προχωρήσουν περαιτέρω στο Ιράν.

Το 1732 ο Nαντέρ Κολί Μπεγκ, ο οποίος είχε αποκαταστήσει την κυριαρχία των Σαφαβιδών στο Ιράν και είχε γίνει ο de facto κυρίαρχος της χώρας, έκανε μία εκστρατεία στην οροσειρά τού Zάγκρου τού δυτικού Ιράν, για να υποτάξει τις φυλές, τις οποίες θεωρούσε ληστρικές. Πρώτα νίκησε τους Μπαχτιαρί και τους Φεϊλίς, τους οποίους ανάγκασε να μεταναστεύσουν μαζικά σε μεγάλους αριθμούς στο Χορασάν. Στη συνέχεια απέσπασε τον Mεχντί Χαν Ζαντ και τις δυνάμεις του από το οχυρό τους στο Παρί, σκοτώνοντας τον τελευταίο και 400 συγγενείς του Ζαντ. Τα επιζώντα μέλη της φυλής αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν μαζικά υπό την ηγεσία τού Ινάκ Χαν Ζαντ και τού μικρότερου αδελφού του Μπουντάκ Χαν Ζαντ στο Aμπιβάρντ και το Νταργκάζ, όπου τα ικανά μέλη της ενσωματώθηκαν στον στρατό τού Ναντέρ.

Υπηρεσία υπό τον Kαρίμ Χαν Ζαντ

Το 1774 ο Μαμελούκος κυβερνήτης της οθωμανικής επαρχίας του Ιράκ, Ομάρ Πασάς άρχισε να αναμιγνύεται στις υποθέσεις τού υποτελούς πριγκιπάτου τού Μπαμπάν, το οποίο από το τέλος τού προκατόχου του Σουλεϊμάν Αμπού Λαϊλά Πασά το 1762, είχε περιέλθει όλο και περισσότερο στην επιρροή τού Ζαντ κυβερνήτη τού Aρνταλάν, Χοσρόβ Χαν Μποζόργκ. Αυτό έκανε τον Ομάρ Πασά να αποπέμψει τον ηγεμόνα των Μπαμπάν, Μουχάμαντ Πασά και να διορίσει τον Αμπντολλά Πασά ως νέον ηγεμόνα του. Αυτό, και η κατάσχεση από τον Ομάρ Πασά των υπολειμμάτων Ιρανών προσκυνητών, που είχαν αποβιώσει κατά τη διάρκεια της πανώλης που κατέστρεψε το Ιράκ το 1773, και η απαίτησή του να πληρώνουν οι Ιρανοί προσκυνητές για να επισκεφθούν τους ιερούς σιιτικούς τόπους Νατζάφ και Καρμπάλα, έδωσε στον Καρίμ Χαν το casus belli να κηρύξει τον πόλεμο κατά των Οθωμανών.

Υπήρχαν επίσης και άλλοι λόγοι, για να κηρύξει πόλεμο ο Καρίμ Χαν: η Μασχάντ, όπου βρισκόταν το ιερό τού Ιμάμ Ρεζά, δεν ήταν υπό τον έλεγχο των Ζαντ, πράγμα που σήμαινε ότι η ελεύθερη είσοδος στα ιερά τού Ιράκ είχε μεγαλύτερη σημασία για τον Καρίμ Χαν, από ό,τι είχε στους προκατόχους του σάχες των Σαφαβιδών και των Αφσαριδών. Ο στρατός των Ζαντ ήταν δυσαρεστημένος και προσπάθησε να αποκαταστήσει τη φήμη του μετά από ταπεινωτικές γκάφες τού Ζακί Χαν στο νησί Ορμούζ. Το πιο σημαντικό, η Βασόρα ήταν ένα εξέχον εμπορικό λιμάνι, το οποίο είχε ξεπεράσει την ανταγωνιστική πόλη Μπουσέρ στο Φαρς το 1769, όταν η Εταιρεία Ανατολικών Ινδιών εγκατέλειψε την πόλη για τη Βασόρα.

Οι δυνάμεις των Ζαντ υπό τον Αλί-Μοράντ Χαν Ζαντ (ανιψιό τού Σαντέκ Χαν) και τον Ναζάρ Αλί Χαν Ζαντ συγκρούστηκαν σύντομα με τις δυνάμεις του Πασά στο Κουρδιστάν, όπου τους κράτησαν μακριά, ενώ ο Σαντέκ Χαν, με στρατό 30.000, πολιόρκησε τη Βασόρα τον Απρίλιο του 1775. Η αραβική φυλή αλ-Μουνταφίκ, η οποία ήταν σύμμαχος με τον κυβερνήτη της Βασόρα, αποσύρθηκε γρήγορα χωρίς καμία προσπάθεια να αποκρούσει τον Σαντέκ Χαν από το να περάσει από το Σατ αλ-Αράμπ, ενώ ο Μπανού Καμπ και οι Άραβες τού Μπουσέρ τον προμήθευαν με βάρκες και προμήθειες.

Ο Καρίμ Χαν Ζαντ με τον Οθωμανό απεσταλμένο Βεχμπί Εφέντι.

Ο Σουλεϊμάν Αγκά, ο οποίος ήταν ο διοικητής τού φρουρίου της Βασόρας, αντιστάθηκε στις δυνάμεις τού Σαντέκ Χαν με αποφασιστικότητα, γεγονός που έκανε τον τελευταίο να δημιουργήσει μία περικύκλωση, η οποία θα διαρκούσε περισσότερο από έναν χρόνο. Ο Χένρι Μουρ, ο οποίος ανήκε στην εταιρεία των Ανατολικών Ινδιών, επιτέθηκε σε μερικά από τα υπολείμματα στρατού τού Σαντέκ Καν, προσπάθησε να μπλοκάρει το Σατ αλ-Αράμπ και στη συνέχεια αναχώρησε για τη Βομβάη. Λίγους μήνες αργότερα, τον Οκτώβριο, μία ομάδα πλοίων από το Ομάν έδωσε προμήθειες και στρατιωτική βοήθεια στη Βασόρα, γεγονός που ανύψωσε σημαντικά το ηθικό των δυνάμεών της. Ωστόσο, η συνδυασμένη επίθεσή τους την επόμενη ημέρα φάνηκε να αμφιταλαντεύεται: τα πλοία τού Ομάν επέλεξαν τελικά να αποσυρθούν πίσω στο Μουσκάτ κατά τη διάρκεια του χειμώνα, προκειμένου να αποφύγουν περαιτέρω απώλειες.

Λίγο αργότερα έφθασαν ενισχύσεις από τη Βαγδάτη, οι οποίες απωθήθηκαν από τους Χαζαΐλ, μία σιιτική αραβική φυλή, που ήταν σύμμαχος με τις δυνάμεις των Zαντ. Την άνοιξη του 1776, η στενή περικύκλωση από τον Σαντέκ Χαν είχε ως αποτέλεσμα οι υπερασπιστές να βρίσκονταν στα πρόθυρα της πείνας: ένα σημαντικό μέρος των δυνάμεων της Βασόρα είχε εγκαταλείψει τον Σουλεΐμάν Αγκά, ενώ οι φήμες για πιθανή εξέγερση έκαναν τον Σουλεΐμάν Αγκά να παραδοθεί στις 16 Απριλίου 1776.

Παρόλο που ο ικανός Οθωμανός σουλτάνος Μουσταφά Γ΄ (βασ. 1757-1774) είχε αποβιώσει και τον είχε διαδεχθεί ο ανίκανος αδελφός του Αμπντούλ Χαμίτ Α΄ (βασ. 1774-1789), και παρά την πρόσφατη οθωμανική ήττα από τους Ρώσους, η οθωμανική απάντηση στον Οθωμανο–ιρανικό πόλεμο ήταν ασυνήθιστα αργή. Τον Φεβρουάριο τού 1775, πριν η ανακοίνωση της πολιορκίας της Βασόρας φθάσει στην Κωνσταντινούπολη, και ενώ το μέτωπο τού Ζάγκρου ήταν προσωρινά ειρηνικό, ο Οθωμανός πρέσβης Βεχμπί Εφέντι στάλθηκε στο Σιράζ. Έφθασε στο Σιράζ περίπου την ίδια περίοδο, που ο Σαντέκ Χαν πολιόρκησε τη Βασόρα, «αλλά δεν είχε την εξουσία να διαπραγματευτεί γι' αυτή τη νέα κρίση».

Το 1778 ο Καρίμ Χαν είχε κάνει συμβιβασμό με τους Ρώσους για μία συνεργατική επίθεση στην ανατολική Μ. Ασία. Ωστόσο, η εισβολή δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ, λόγω τού θανάτου τού Καρίμ Χαν την 1η Μαρτίου 1779, αφού ήταν άρρωστος για έξι μήνες, πιθανότατα λόγω φυματίωσης. Ο Σαντέκ Χαν και οι δυνάμεις του εγκατέλειψαν σύντομα τη Βασόρα.

Βασιλεία

Η αυλή τού Σαντέκ Χαν Ζαντ.

Το τέλος τού Καρίμ Χαν τον Μάρτιο του 1779 ακολούθησε αγώνας εξουσίας. Οι γιοι του Mοχάμαντ Αλί Χαν και Aμπόλ-Φαθ Χαν ανακηρύχθηκαν συγκυβερνήτες, αλλά η κυριαρχία τους ήταν μόνο ονομαστική. Η πραγματική εξουσία βρισκόταν στα χέρια τού θείου τους Ζακί Χαν Ζαντ. Μετά τη δολοφονία τού Ζακί Χαν από τους κατοίκους τού Ισπαχάν, υπήρξε εκτεταμένη εξέγερση. Ο Αλί-Μοράντ Χαν Ζαντ, ο διοικητής τού βασιλικού στρατού, ο οποίος στάλθηκε για να υπονομεύσει μία επίθεση των Κατζάρ στον βορρά, πρόδωσε τον Aμπόλ-Φαθ και άφησε την πρωτεύουσα ανυπεράσπιστη. Ο Σαντέκ Χαν, υποστηριζόμενος από τον ιμάμη των Nιζαρί Aμπού-λ-Χασάν Αλί, συγκέντρωσε στρατό στο Kερμάν και εισέβαλε στο Σιράζ, όπου αντιμετώπισε μικρή αντίσταση. Στις 22 Αυγούστου 1779, ο Aμπόλ-Φαθ απεβίωσε από καρδιακή προσβολή και ο Σαντέκ Χαν έγινε σάχης τού Ιράν.

Η αιτία τού θανάτου του δεν είναι γνωστή, αλλά τον διαδέχθηκε ο Aλί-Μοράντ.

Πηγές

• Fisher, William Bayne· Avery, P. (1991). The Cambridge History of Iran. 7. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0521200954. 
• Perry, John R. (2011). "Karim Khan Zand". Encyclopaedia Iranica, Vol. XV, Fasc. 6. pp. 561–564.
• Perry, John R. (2010). "Zand dynasty". Encyclopaedia Iranica, Vol. XV, Fasc. 6.
• Perry, John R., Karīm Khān Zand: a history of Iran, 1747–1779 University of Chicago Press, 1979, (ISBN 978-0-226-66098-1) and One World Publications, 2006 (ISBN 978-1-85168-435-9).
• Malcolm, John, Sir, The history of Persia, from the most early period to the present time containing an account of the religion, government, usages, and character of the inhabitants of that kingdom in 2 volumes; London : Murray, 1815.; re-published by Adamant Media Corporation 2004 vol 1. (ISBN 978-1-4021-5134-7)ISBN 978-1-4021-5134-7; vol. 2 (ISBN 978-1-4021-5205-4).
• Perry, J. R. (1984). ĀḠĀ MOḤAMMAD KHAN QĀJĀR. I, Fasc. 6. σελίδες 602–605. 
• Hambly, Gavin R.G (1991). «Agha Muhammad Khan and the establishment of the Qajar dynasty». The Cambridge History of Iran, Vol. 7: From Nadir Shah to the Islamic Republic. Cambridge: Cambridge University Press. σελίδες 104–144. ISBN 9780521200950. 
• Perry, John (1991). «The Zand dynasty». The Cambridge History of Iran, Vol. 7: From Nadir Shah to the Islamic Republic. Cambridge: Cambridge University Press. σελίδες 63–104. ISBN 9780521200950. 
• Bakhash, S. (1983). "ADMINISTRATION in Iran vi. Safavid, Zand, and Qajar periods ". Encyclopaedia Iranica, Vol. I, Fasc. 5. pp. 462–466. . : External link in |article= (help)

Garthwaite, Gene R. (2005). The Persians. Wiley. pp. 1–311. ISBN 9781557868602.

• Garthwaite, Gene R. (2005). The Persians. Wiley. σελίδες 1–311. ISBN 9781557868602. 
• Shaw, Stanford (1991). «Iranian relations with the Ottoman Empire in the eighteenth and nineteenth centuries». The Cambridge History of Iran, Vol. 7: From Nadir Shah to the Islamic Republic. Cambridge: Cambridge University Press. σελίδες 297–314. ISBN 9780521200950.