rzucić

From Wiktionary, the free dictionary
Jump to navigation Jump to search

Old Polish

[edit]

Etymology

[edit]

Inherited from Proto-Slavic *řutiti. First attested in the 14th century.

Pronunciation

[edit]
  • IPA(key): (10th–15th CE) /r̝ut͡ɕit͡ɕ/
  • IPA(key): (15th CE) /r̝ut͡ɕit͡ɕ/

Verb

[edit]

rzucić pf (imperfective rzucać)

  1. (attested in Greater Poland) to throw (to release (an object) with some force from one's hands, an apparatus, etc. so that it moves rapidly through the air)
    • 1960 [1417], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty pyzdrskie, volume II, number 501, Pyzdry:
      Yako Scarbimir *Wyrzchoslawo sepal, targal y przesz trzy zagony rzuczyl
      [Jako Skarbimir Wirzchosławę siepał, targał i przez trzy zagony rzucił]
    1. to move (to cause something to begin to change place)
      • 1461–1467, Sermones. Rękopiśmienne ekscerpty pochodzące z rkpsu Archiwum i Biblioteki Krakowskiej Kapituły Katedralnej o sygn. 230 (dawna sygn. 1421/108 Mns) z roku 1461-1467, page 400r:
        Mel autem quadruplicem habet naturam, sc. incisiuam, vnde laxativum, incensitiuam, vnde est calefactiuum, mundificatiuam, vnde valet in causis oculorum, curatiuam, vnde valet in causis wlnerum roszdzela, myakczi, rzvczi, zapye[kla], zagrzewa, ocziscza, vsdrawya
        [Mel autem quadruplicem habet naturam, sc. incisiuam, vnde laxativum, incensitiuam, vnde est calefactiuum, mundificatiuam, vnde valet in causis oculorum, curatiuam, vnde valet in causis wlnerum rozdziela, miękczy, rzuci, zapie[kla], zagrzewa, oczyszcza, uzdrawia]
    2. (figuratively, attested in Lesser Poland) to entrust a concern to someone [with na (+ accusative) ‘to whom’]
      • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎[1], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 54, 25:
        Rzuczi na gospodna peczø twoiø o on cze odkarmy
        [Rzuci na Gospodna pieczą twoję, a on cie odkarmi]
    3. to destroy; to ruin; to thwart [with instrumental]
      • 1901 [1471], Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie, volume V, page 90:
        Rzączą precipitabo
        [Rzucę precipitabo]
      • 1930 [c. 1455], “Neh”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎[2], 9, 26:
        Otstøpywszi ot cyebye, rzucyly twim zakonem za swe zadki
        [Otstąpiwszy ot ciebie, rzucili twym zakonem za swe zadki]
  2. (reflexive with się) to leave or jump away suddenly
    • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎[3], page 131:
      On nądzny Zyd rozgnyeval szye..., rzuczywschy szye v Yesuszow stavek y skazyl y
      [On nędzny Żyd rozgniewał sie..., rzuciwszy sie w Jesusow stawek i skaził ji]
  3. (reflexive with się) to hug, to embrace [with ku (+ dative) ‘whom/what’]
    • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎[4], page 53:
      Elzbyeta vydząc dzyevyczą Marya..., rzvczywschy szye k nyey, oblapywschy ya y zavolala vyelkym glossem
      [Elżbieta widząc dziewicę Maryją..., rzuciwszy sie k niej i obłapiwszy ją i zawołała wielkim głosem]
  4. (reflexive with się, attested in Lesser Poland, Greater Poland) to attack [with na (+ accusative) ‘whom’]
    • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎[5], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 58, 3:
      Rzuczili sø se na mø moczni
      [Rzucili są sie na mię mocni]
    • c. 1500, Wokabularz lubiński, Lubiń: inkunabuł Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie, sygn. Inc. 78d., page 69r:
      Inuadere anlauffen oder angan rzvczycz szyą cum impetu, vnde solemus dicere: invasit in me vlg. rzvczyl szya ną myą id est super me
      [Inuadere anlauffen oder angan rzucicz się cum impetu, vnde solemus dicere: invasit in me vlg. rzucił sie na mię id est super me]
    1. (figuratively, attested in) to take, to possess [with na (+ accusative) ‘whom’]
  5. to jump down suddenly
    • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎[7], page 106:
      Ona vyschedschy rzekomo przynyescz y rzvczyla szye z dachv
      [Ona wyszedszy rzekomo przynieść i rzuciła sie z dachu]
  6. (reflexive with się) to fall on something with a flourish
    • 1930 [c. 1455], “I Par”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎[8], 10, 4:
      Tedi pochicyw Saul myecz, nastawyw przecyw sobye rzucyl syø nan
      [Tedy pochyciw Saul miecz [swoj], nastawiw przeciw sobie, rzucił się nań]
  7. (reflexive with się) to gush, to flow
    • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎[9], page 834:
      Czo szye podknąl... to szye z yego svyąthych ran krew rzuczyla przez oną pavloką
      [Co sie potknął... to sie z jego świętych ran krew rzuciła przez onę pawłokę]

Derived terms

[edit]
nouns
verbs
verbs
[edit]
adjectives
nouns

Descendants

[edit]
  • Polish: rzucić
  • Silesian: rzucić

References

[edit]
  • Boryś, Wiesław (2005) “rzucić”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
  • Mańczak, Witold (2017) “rzucić”, in Polski słownik etymologiczny (in Polish), Kraków: Polska Akademia Umiejętności, →ISBN
  • Bańkowski, Andrzej (2000) “rzucić”, in Etymologiczny słownik języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish)
  • B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “rzucić, rzucić się”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN
  • Ewa Deptuchowa, Mariusz Frodyma, Katarzyna Jasińska, Magdalena Klapper, Dorota Kołodziej, Mariusz Leńczuk, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, editors (2023), “rzucić się”, in Rozariusze z polskimi glosami. Internetowa baza danych [Dictionaries of Polish glosses, an Internet database] (in Polish), Kraków: Pracownia Języka Staropolskiego Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk

Polish

[edit]

Etymology

[edit]

Inherited from Old Polish rzucić.

Pronunciation

[edit]
 
  • Audio 1; “rzucić”:(file)
  • Audio 2; “rzucić się”:(file)
  • Rhymes: -ut͡ɕit͡ɕ
  • Syllabification: rzu‧cić

Verb

[edit]

rzucić pf (imperfective rzucać)

  1. (transitive) to throw; to pitch, to toss, to cast (to release (an object) with some force from one's hands, an apparatus, etc. so that it moves rapidly through the air) [with accusative or instrumental ‘whom/what’, along with w (+ accusative) ‘at whom’ or o (+ accusative) ‘against what’]
  2. (transitive) to cast (to give light or shadow) [with na (+ accusative) ‘at/on what’]
  3. (transitive) to quit (to stop doing something, e.g. smoking)
    Synonyms: opuścić, porzucić
  4. (transitive, colloquial) to dump (to end a relationship or end contact with)
    Synonyms: opuścić, porzucić
  5. (transitive) to blurt out (to utter something quickly and briefly)
  6. (transitive, colloquial) to jot down (to record on some surface) [with na (+ accusative) ‘onto what’]
    Synonym: przelać
  7. (transitive) Used as a light verb.
  8. (transitive) to speak (to utter something) [with accusative or instrumental]
  9. (transitive) to throw (to move something suddenly or violently) [with accusative or instrumental]
  10. (transitive) to shake, to jolt (to cause a sudden and unintentional movement of something) [with accusative or instrumental]
    Synonym: potrząsnąć
  11. (transitive) to send off (to direct someone someone or have them do something) [with do (+ genitive) ‘to what’]
    Synonym: wyprawić
  12. (transitive, colloquial) to put up (to make available for sale, usually in reference to little accesible goods in stores during Communist Poland) [with do (+ genitive) ‘where’]
  13. (transitive, martial arts) to throw (to grab with one's hands and throw to the ground)
  14. (transitive, sports) to shoot (to score a goal with a ball)
  15. (transitive) to throw (to knock someone over, hit someone against something)
  16. (transitive) to connect (to build, to construct something that connects two opposite points)
  17. (transitive) to get, to settle (to decide about someone's place of residence or work)
  18. (transitive) to shake (to cause something to move up and down)
  19. (transitive, obsolete, rare) to throw on (to begin to wear)
    • 1896, Sewer (Ignacy Maciejowski), Zyzma: powieść współczesna‎[10], page 66:
      Zbudziło go silne stukanie do drzwi […] Rzucił' na siebie szlafrok i otworzył.
      A strong knocking at the door awoke him […] He threw on a robe and opened it.
  20. (transitive, obsolete, hunting, of animals) to give birth
  21. (transitive, Middle Polish) to release, to let out
    Synonym: wypuścić
  22. (reflexive with się) to throw oneself (to attack physically) [with na (+ accusative) ‘at whom’] [with z (+ instrumental) ‘with what’]
    Synonym: napaść
  23. (reflexive with się) to throw oneself (to move in a particular direction quickly)
    Synonyms: pobiec, popędzić
  24. (reflexive with się) to throw oneself (to jump or fall somewhere aiming for a particular location)
  25. (reflexive with się) to throw oneself at (to do something with great commitment) [with na (+ accusative) or do (+ genitive) ‘at what’]
  26. (reflexive with się) to jolt, to shake (to move suddenly and unintentionally)
  27. (reflexive with się) to blurt out (to express one's opposition or annoyance suddenly) [with z (+ instrumental) ‘what’]
  28. (reflexive with się, of diseases) to get (to cause a disease somewhere in the body) [with na (+ accusative) ‘what’]
  29. (reflexive with się, colloquial) to up and leave (to leave suddenly)
  30. (reflexive with się, colloquial) to snap (to react suddenly)
  31. (reflexive with się, colloquial) to blow (to spend frivolously)
  32. (reflexive with się, obsolete) to throw up (to vomit)
    Synonym: zwymiotować
  33. (reflexive with się, Middle Polish, of tears) to well up (to begin to shed)
  34. (reflexive with się, Middle Polish) to speak against; to profane
  35. (reflexive with się, Middle Polish) to appropriate (to take property)
    Synonyms: grabić, zagarniać

Conjugation

[edit]
Conjugation of rzucić pf
person singular plural
masculine feminine neuter virile nonvirile
infinitive rzucić
future tense 1st rzucę rzucimy
2nd rzucisz rzucicie
3rd rzuci rzucą
impersonal rzuci się
past tense 1st rzuciłem,
-(e)m rzucił 		rzuciłam,
-(e)m rzuciła 		rzuciłom,
-(e)m rzuciło 		rzuciliśmy,
-(e)śmy rzucili 		rzuciłyśmy,
-(e)śmy rzuciły
2nd rzuciłeś,
-(e)ś rzucił 		rzuciłaś,
-(e)ś rzuciła 		rzuciłoś,
-(e)ś rzuciło 		rzuciliście,
-(e)ście rzucili 		rzuciłyście,
-(e)ście rzuciły
3rd rzucił rzuciła rzuciło rzucili rzuciły
impersonal rzucono
conditional 1st rzuciłbym,
bym rzucił 		rzuciłabym,
bym rzuciła 		rzuciłobym,
bym rzuciło 		rzucilibyśmy,
byśmy rzucili 		rzuciłybyśmy,
byśmy rzuciły
2nd rzuciłbyś,
byś rzucił 		rzuciłabyś,
byś rzuciła 		rzuciłobyś,
byś rzuciło 		rzucilibyście,
byście rzucili 		rzuciłybyście,
byście rzuciły
3rd rzuciłby,
by rzucił 		rzuciłaby,
by rzuciła 		rzuciłoby,
by rzuciło 		rzuciliby,
by rzucili 		rzuciłyby,
by rzuciły
impersonal rzucono by
imperative 1st niech rzucę rzućmy
2nd rzuć rzućcie
3rd niech rzuci niech rzucą
passive adjectival participle rzucony rzucona rzucone rzuceni rzucone
anterior adverbial participle rzuciwszy
verbal noun rzucenie

Derived terms

[edit]
nouns
phrases
verbs
verbs
[edit]
nouns

Further reading

[edit]
  • rzucić in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
  • rzucić się in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
  • rzucić in Polish dictionaries at PWN
  • Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “rzucić”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
  • Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “rzucić się”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
  • “RZUCIĆ”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku [Electronic Dictionary of the Polish Language of the XVII and XVIII Century], 07.04.2011
  • “RZUCIĆ%20SIĘ”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku [Electronic Dictionary of the Polish Language of the XVII and XVIII Century], 17.09.2008
  • Samuel Bogumił Linde (1807–1814) “rzucić”, in Słownik języka polskiego
  • Aleksander Zdanowicz (1861) “rzucić”, in Słownik języka polskiego, Wilno 1861
  • J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, editors (1912), “rzucić”, in Słownik języka polskiego (in Polish), volume 5, Warsaw, page 823
  • rzucić in Narodowy Fotokorpus Języka Polskiego
  • rzucić się in Narodowy Fotokorpus Języka Polskiego

Silesian

[edit]

Etymology

[edit]

Inherited from Old Polish rzucić.

Pronunciation

[edit]

Verb

[edit]

rzucić pf

  1. (reflexive with sie) to throw oneself

Conjugation

[edit]
Conjugation of rzucić pf
person singular plural
masculine feminine neuter virile nonvirile
infinitive rzucić
future tense 1st rzucã rzucymy
2nd rzucisz rzucicie
3rd rzuci rzucōm
past tense 1st rzuciłch,
rzuciłech,
rzucił żech 		rzuciłach
rzuciła żech 		rzuciłoch1)
rzuciło żech1) 		rzucilimy,
rzucilichmy 		rzuciłymy,
rzuciłychmy
2nd rzuciłś,
rzuciłeś,
rzucił żeś 		rzuciłaś
rzuciła żeś 		rzuciłoś1)
rzuciło żeś1) 		rzuciliście,
rzucili żeście 		rzuciłyście,
rzuciły żeście
3rd rzucił rzuciła rzuciło rzucili rzuciły
pluperfect tense2)
 1st bōłch rzucił,
bōłech rzucił,
bōł żech rzucił 		byłach rzuciła
była żech rzuciła 		byłoch rzuciło1)
było żech rzuciło1) 		byli my rzucili,
bylichmy rzucili 		były my rzuciły,
byłychmy rzuciły
2nd bōłś rzucił,
bōłeś rzucił,
bōł żeś rzucił 		byłaś rzuciła
była żeś rzuciła 		byłoś rzuciło1)
było żeś rzuciło1) 		byliście rzucili,
byli żeście rzucili 		byłyście rzuciły,
były żeście rzuciły
3rd bōł rzucił była rzuciła było rzuciło1)
 		były my rzucili,
byłychmy rzucili 		były rzuciły
conditional 1st bych rzucił bych rzuciła byście rzucili by my rzuciły,
bychmy rzuciły
2nd byś rzucił byś rzuciła byście rzucili byście rzuciły
3rd by rzucił by rzuciła by rzuciło by rzucili by rzuciły
imperative 1st niych rzucã rzućmy
2nd rzuć rzućcie
3rd niych rzuci niych rzucōm
passive adjectival participle rzucōny rzucōnŏ rzucōne rzucyni rzucōne
verbal noun rzucynie
1) Personal neuter forms might be considered nonstandard, protological, or nonce, appearing mostly in literature to refer to grammatically neuter nouns, however might also be used for people who prefer neuter forms.
2) The pluperfect is either archaic or obsolete and now used for conditional in the past.

Derived terms

[edit]
verbs

Further reading

[edit]
Retrieved from "https://en.wiktionary.org/w/index.php?title=rzucić&oldid=82133962"