xa

See also: Appendix:Variations of "xa"

Apalaí

Etymology

From Portuguese chá, from Cantonese 茶 (caa⁴, “tea”), from Proto-Sino-Tibetan *s-la.

Noun

xa

1. tea

Catalan

Etymology

Borrowed from Persian شاه (šâh).

Pronunciation

• IPA^(key): (Central, Balearic, Valencia) [ˈʃa]

Noun

xa m (plural xas)

1. shah (a king of Persia or Iran)

Further reading

• “xa” in Diccionari de la llengua catalana, segona edició, Institut d’Estudis Catalans.
• “xa”, in Gran Diccionari de la Llengua Catalana, Grup Enciclopèdia Catalana, 2024
• “xa” in Diccionari normatiu valencià, Acadèmia Valenciana de la Llengua.
• “xa” in Diccionari català-valencià-balear, Antoni Maria Alcover and Francesc de Borja Moll, 1962.

Cocopa

Noun

xa

1. water

References

• James Mack Crawford, Cocopa Dictionary (1989)

Eastern Pomo

Noun

xa

1. water

References

• Sally McLendon, A grammar of Eastern Pomo (1975)

Galician

Pronunciation

• IPA^(key): /ˈʃa/ [ˈʃa]
• Rhymes: -a
• Hyphenation: xa

Etymology 1

From Old Galician-Portuguese ja, from Latin iam.

Adverb

xa

1. already

Conjunction

xa

1. sometimes … sometimes

   Synonym: ora

   Xa ri, xa chora. ― Sometimes they laugh, other times they cry.

Etymology 2

From and older *jãa, from Latin Diāna. Cognate with Asturian xana, Old French gene, Romanian zână.

Alternative forms

• xan

Noun

xa f (plural xas)

1. (folklore) ghost, phantom
2. (folklore) fairy
   • 1886, M. Nunez González, O muíño dos tíos Mariquiñas:

     un térmeno medio entre os trasnos e as almas en pena; pero que participaban un pouco máis desta última condición, sólo que eran moi pacífecas, pois nunca se soubo que se metesen con nadie non metendose primeiro con elas. A estas pantasmas chamabanlle xás; abundaban como as moscas no mes da Agosto, e eran pola súa bondá, pouco temidas dos labregos.

     ... a middle term in between elves and banshees, but a little closer to the latter ones and more peaceful, since they never messed with nobody if not disturbed first. These ghosts were called xas; they abounded as flies in August, and, because of they good temper, they were little feared by the peasants.

Etymology 3

Ultimately from Persian شاه (šâh).

Noun

xa m (plural xas)

1. shah (title of Persian kings)

References

• Ernesto Xosé González Seoane, María Álvarez de la Granja, Ana Isabel Boullón Agrelo (2006–2022) “ja”, in Dicionario de Dicionarios do galego medieval (in Galician), Santiago de Compostela: Instituto da Lingua Galega
• Antón Luís Santamarina Fernández, Ernesto Xosé González Seoane, María Álvarez de la Granja, editors (2003–2018), “xa”, in Tesouro informatizado da lingua galega (in Galician), Santiago de Compostela: Instituto da Lingua Galega
• Rosario Álvarez Blanco, editor (2014–2024), “xa”, in Tesouro do léxico patrimonial galego e portugués (in Galician), Santiago de Compostela: Instituto da Lingua Galega, →ISSN
• Xans on the Galician Wikipedia.Wikipedia ^gl

Gun

Alternative forms

• hà (Nigeria)

Pronunciation

• IPA^(key): /xà/

Noun

xà (Benin)

1. basket

Paipai

Noun

xa

1. water

Somali

Noun

xa ?

1. The name of the Latin-script letter X/x.

See also

• (Latin-script letter names) ba, ta, jeem, xa, kha, deel, ra, siin, shiin, dha, cayn, gayn, fa, qaff, kaaf, laan, miim, nun, waw, ha, ya, a, e, i, o, u

Tagalog

Pronunciation

• (Standard Tagalog) IPA^(key): /siˈa/ [ˈʃa]
  • IPA^(key): (no yod coalescence) /siˈa/ [ˈsja]
• Rhymes: -a

Pronoun

xa (Baybayin spelling ᜐᜒᜌ) (text messaging, Internet slang)

1. Alternative form of siya

Tày

Etymology

From Proto-Tai *kraᴬ (“to seek”). Cognate with Northern Thai ᩉᩣ, Lao ຫາ (hā), Lü ᦠᦱ (ḣaa), Tai Dam ꪬꪱ, Shan ႁႃ (hǎa), Tai Nüa ᥑᥣᥴ (xáa), Ahom 𑜁𑜡 (khā) or 𑜁𑜞𑜠 (khra), Zhuang ra, Saek หร่า, Thai หา (hǎa).

Pronunciation

• (Thạch An – Tràng Định) IPA^(key): [saː˧˧]
• (Trùng Khánh) IPA^(key): [saː˦˥]

Verb

xa (賒,車,俥)

1. to search, look for

   xa pi̱ noọng ― to search for brothers

   xa fừn ― to gather firewood

   xa chèn ― to earn money

2. to want

   Mầư xa thai lỏ?

   You wanna die?

Synonyms

• tím
• thắp

Derived terms

• xa pắt

 

References

• Hoàng Văn Ma, Lục Văn Pảo, Hoàng Chí (2006) Từ điển Tày-Nùng-Việt [Tay-Nung-Vietnamese dictionary] (in Vietnamese), Hanoi: Nhà xuất bản Từ điển Bách khoa Hà Nội
• Lương Bèn (2011) Từ điển Tày-Việt [Tay-Vietnamese dictionary]‎^[1][2] (in Vietnamese), Thái Nguyên: Nhà Xuất bản Đại học Thái Nguyên
• Lục Văn Pảo, Hoàng Tuấn Nam (2003) Hoàng Triều Ân, editor, Từ điển chữ Nôm Tày [A Dictionary of (chữ) Nôm Tày]‎^[3] (in Vietnamese), Hanoi: Nhà xuất bản Khoa học Xã hội

Tipai

Noun

xa

1. (Jamul) water

References

• Amy Miller, A Grammar of Jamul Tipay

Venda

Verb

xa

1. to dry up

Vietnamese

Pronunciation

• (Hà Nội) IPA^(key): [saː˧˧]
• (Huế) IPA^(key): [saː˧˧]
• (Saigon) IPA^(key): [saː˧˧]

• Audio (Saigon):

  (file)

Etymology 1

Sino-Vietnamese word from 賒.

Attested in Phật thuyết đại báo phụ mẫu ân trọng kinh (佛說大報父母恩重經) as 可耶 (MC khaX yae) (modern SV: khả da), 可賒 (MC khaX syae) (modern SV: khả xa) and 可車 (MC khaX tsyhae) (modern SV: khả xa).

Displaced native ngái in the major dialects.

Adjective

xa

1. far

   Synonym: ngái

   Antonym: gần

   rất gần rất xa ― so close, (yet) so far [song name]

Derived terms

• bao xa
• cao chạy xa bay
• cao xa
• chia xa
• điều khiển từ xa
• gần đất xa trời
• gần xa
• lo xa
• nhảy xa
• nhìn xa trông rộng
• nói gần nói xa
• phòng xa
• sâu xa
• tầm nhìn xa
• vùng sâu vùng xa
• xa cách
• xa khơi
• xa lạ
• xa lánh
• xa lắc xa lơ
• xa lìa
• xa rời
• xa tít
• xa vắng
• xa vời
• xa xa
• xa xăm
• xa xôi
• xa xưa

 

Etymology 2

Sino-Vietnamese word from 車. Compare hè and hạ, chè and trà.

Noun

xa

1. (xiangqi, chess) Rare form of xe.

Derived terms

• chiến xa
• hoả xa
• xa lộ

 

Etymology 3

Sino-Vietnamese word from 奢.

Adjective

xa

1. (only in compounds) extravagant, wasteful

Derived terms

• kiêu xa
• xa hoa
• xa xỉ
• xa xỉ phẩm

 

Xhosa

Pronunciation

• IPA^(key): [kǁá]

Conjunction

xá

1. when, if [with participial]