Aŭtuna kolĥiko

Kiel legi la taksonomion Aŭtuna kolĥiko
Biologia klasado
Regno: Plantoj Plantae Divizio: Angiospermoj Magnoliophyta Klaso: Unukotiledonuloj Monocotyledones Ordo: Lilialoj Liliales Familio: Kolĥikacoj Colchicaceae Genro: Kolĥiko Colchicum Specio: C. autumnalis
Dunomo
Colchicum autumnalis
Aliaj Vikimediaj projektoj

Aŭtuna kolĥiko (Colchicum autumnale) estas plantospecio, kiu apartenas al la familio de la Kolĥikacoj (Colchicaceae). La aŭtuna kolĥiko estas vaste disvastigita. Ĝia veneno estas uzata en medicino kaj plantbredado.

Priskribo kaj ekologio

ilustraĵo el Otto Wilhelm Thomé,
Flora von Deutschland, Österreich und der Schweiz (1885)

floroj

parto de la floro kun la tri liberaj blankaj pistiloj

folioj kaj nematuraj kapsulfruktoj en frua somero

Aŭtuna kolĥiko estas multjara, ekstreme venena herba planto, kiu atingas altecon de 8 ĝis 30 cm. La planto estas geofito, kio signifas, ke plantpartoj daŭras, dum la malfavoraj jartempoj, subgrunde. Dum la vintro la bulbo estis forkonsumita kaj kreskas nova bulbo super la malnova. Samtempe la flankŝoso kreskas al nova bulbo. En somero kolĥiko formas brunskvaman bulbon kun diametro 2,5 ĝis 5 cm kaj longeco de ĝis 7 cm. En baza rozedo staras mallarĝaj folioj kiuj aperas kune kun la fruktaro en la frua somero. La folioj longas ĝis 40 cm.

Formiĝas unu ĝis tri floroj pro planto. La duseksaj, radiosimetriaj floroj estas trinombraj. La ses samformaj, ofte malbrile roseaj ĝis violaj, malofte blankaj florfolioj estas kunkreskintaj al longa tubo. Ekzistas ses stamenoj. La el tri karpeloj kunkreskinta ovario troviĝas profunde en la tero. La tri pistiloj estas ĝis la bazo liberaj.

La polenigado okazas per insektoj (entomofilio), ekzemple fare de abeloj kaj muŝoj; la specio estas memfekunda. La flortempo estas de septembro ĝis oktobro, malofte ankaŭ en printempo.

La oblongaj-ovformaj kapsulfrukto nur jam aperas dum la maturiĝado en frua somero (majo ĝis junio). La malgrandaj nigre brunaj semoj posedas blankan oleosomon, kiu servas al la disvastigo de la semoj pere de formikoj (formikoĥorio) ankaŭ disvastigo pere de vento eblas.

La kromosomnombro estas 2n = 38, malofte 36.

kolĥikoj en Marchfeld en Malsupra Aŭstrio

Disvastigo

La kolĥiko estas submediteranea-subatlantika flaŭroelemento. La planto disvastiĝis de suda Irlando, la suda duono de Britio, Francujo kaj la norda ibera duoninsulo trans suda Mezeŭropo kaj la norda Italujo orienten ĝis la norda balkana duoninsulo kaj al la okcidento de Ukrainio. Pli norde la planto mankas (Skotlando, Danujo, suda Skandinavio).

Kolĥiko kreskas interalie sur humidaj herbejoj La planto preferas sunaj ĝis duonombraj lokoj. Ĝi preferas ventprotektitaj kreskejoj.

Enhavosubstancoj

emia formulo de alokolĥicino

kemia formulo de la alkaloido kolĥicino

Veneneco

Ĉiam okazas venenigado pro la erara interŝanĝo kun ursa ajlo, ankaŭ kun morta sekvo.

Ĉiuj partoj de kolĥiko enhavas la tre venenan alkaloidon kolĥicino, kapilara kaj mitoza veneno. La plej alta procentaĵo estas en la folioj ĝis 1,8 %. Sed ankaŭ en la semoj (0,5 %), kaj bulboj (0,2 %) kaj floroj (0,03 %) enhavas sufiĉe da kolĥiĉino por kaŭzi venenigadon.

semoj de kolĥiko kun 1-mm-skalo.

kolĥiko, bildo el Hieronymus Bock: Kräuterbuch 1546

Taksonomio

Kolĥiko estis menciata la unuan fojon en 1753 fare de Carl von Linné en Species Plantarum. sinonimo por Colchicum autumnale L. estas i. a. Colchicum commune NECK. kaj Colchicum crociflorum SIMS. La scienca genra nomo venas de pejzaĝo Kolĥido ĉe la Nigra Maro, kiu situas en la hodiaŭa Kartvelio. Tie ankaŭ estu la hejmlando de legenda Medea, potenca sorĉistino en helenaj mitoj.

Fontoj

Literaturo

• Pedanius Dioscurides aus Anazarba: Fünf Bücher über die Heilkunde. (übersetzt von Max Aufmesser). In: Altertumswissenschaftliche Texte und Studien. Band 37, Olms-Weidmann, Hildesheim 2002, ISBN 3-487-11604-9, S. 248.
• Homöopathisches Repertorium, Deutsche Homöopathie Union (DHU).
• Norbert Enders: Bewährte Anwendung der homöopathischen Arznei 2. Die Arznei und ihre Anwendung. 2., überarb. Auflage. Haug, Stuttgart 2005, ISBN 3-8304-7214-5.
• Andrew Lockie, Ursula Bischoff (Übers.): Das große Lexikon der Homöopathie. Dorling Kindersley, Starnberg 2000, ISBN 3-8310-0005-0.
• Duden. Band 7, Etymologie. Mannheim 1963, Stichwort "Zeit", ISBN 3-411-00907-1.
• Wolfram Buff, Klaus von der Dunk:Giftpflanzen in Natur und Garten. Paul Parey. Berlin/Hamburg, dua eldono. 1988. ISBN 3-489-55222-9

Eksteraj ligiloj

• Thomas Meyer: Datenblatt mit Bestimmungsschlüssel und Fotos bei Flora-de: Flora von Deutschland (alter Name der Webseite: Blumen in Schwaben)
• Bey dem Grabe zweier Kinder, die Gift gegessen hatten (Grablied von Michael von Jung über eine Vergiftung mit Herbstzeitlosen-Samen, 1839)