Kościerzyna
| Kościerzyna | |||||
| germane: Berent | |||||
|
|
| ||||
| Flago | Blazono | ||||
 | |||||
| urba komunumo • historia reĝa urbo de Pollando-Litovio • urbeto | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
| |||||
|
| |||||
 Mapo
| |||||
| Genitivo de la nomo | Kościerzyny | ||||
| Provinco | Pomerio | ||||
| Distrikto | distrikto Kościerzyna | ||||
| Komunumo | komunumo Kościerzyna | ||||
| Speco de komunumo | Urba | ||||
| Urba komunumo | Jes | ||||
| Urborajtoj | 1398 | ||||
| Koordinatoj | 54° 7′ N, 17° 59′ O (mapo)54.11666666666717.983333333333Koordinatoj: 54° 7′ N, 17° 59′ O (mapo) | ||||
| Alto super la marnivelo | 150 m | ||||
| Areo | 15,83 km² | ||||
| Loĝantaro | 23723 (en 2021) | ||||
| Loĝdenso | 1 462,1 loĝ./km² | ||||
| Poŝtkodo | 83-400 do 83-401 | ||||
| Telefona antaŭkodo | 58 | ||||
| Aŭtokodo | GKS | ||||
| TERYT | 6222906011 | ||||
| Estro | Zdzisław Czucha | ||||
| Titolo de estro | Urbestro | ||||
| Adreso de estraro | ul. 3-go Maja 9 | ||||
| Poŝtkodo de estraro | 83-400 | ||||
| Telefono de estraro | 58 680-23-00 | ||||
| Fakso de estraro | 58 680-23-20 | ||||
| Komunuma retejo | http://www.koscierzyna.gda.pl | ||||
Kościerzyna (prononcu: Koŝcjeĵina; kaŝube: Kòscérzna; germane: Berent, antaŭe Bern) estas urbo en la provinco (historie vojevodio) Pomerio de Pollando. Ĝi apartenas al samnoma komunumo kaj estas la administra centro de ankaŭ samnoma distrikto Kościerzyna. Fine de 2021 en la urbo vivis 23 723 loĝantoj.
Situo
[redakti | redakti fonton]Kościerzyna troviĝas en la suda parto de Kaŝubia Lagaro, en la regiono Kaŝubio. La alteco super la maro: 150 m. Apude multaj lagoj: Lago Gałęźne (Gaŭenĵne), Kapliczne (Kapliĉne), Wierzysko (Vjeĵisko), Garczyn (Garĉin), Sudomie (Sudomje) kaj Osuszyno (Osuŝino). Danke al la bela pejzaĝo la urbo Kościerzyna estas populara turisma centro.
En la centro estas la Monto de Princino Gertruda.
Partneraj urboj
[redakti | redakti fonton]
Cölbe en Germanio
Priluki en Ukrainio
El Padul en Hispanio
Sanary-sur-Mer en Francio
Pniewy en Pollando
Historio
[redakti | redakti fonton]Historio de Kościerzyna en la Mezepoko
[redakti | redakti fonton]
La komenco de la urbo estas de la fino de 13a jc. Komence tio estis nur setlejo kiu estis ĉe la defend-kastelo (burgo). La unuan fojon en historio ĝi esti menciita en la jaro 1284 kiel la sidejo de la Princino Gertruda, kiu regis sur la apudaj terenoj donacitaj al la princino de la Pomeria Princo Samboro la 2-a. La Princino Gertruda estis la plej juna filino de de la Princo Samboro la 2-a el Tczew. En la jaro 1312 la ĉirkaŭaĵo de Kościerzyna estis prenita de la Ŝtato de la Teŭtona Ordeno. En la jaro 1346 la teŭtonoj donis la lokig-rajtojn laŭ leĝo de Chełmno ([ĥeŭmno]) (aŭ Chełmno nad Wisłą / Chełmno ĉe Vistulo, ĝis 1920 germane Culm an der Weichsel, 1940-45 Kulm). Antaŭ la jaro 1398 Kościerzyna ricevis la plenajn urborajtojn. Tiam oni decidis pri la urboplaco kaj la apudaj stratoj.
Al Pollando la urbo doniĝis post la Dektrijara milito (1454-1466) laŭ la Paca Traktato de Toruno el la jaro 1466, kaj tie ekestis la sidejo de polaj starostoj (distrikt-estroj). La Ofico de Starost transiradis de generacio al generacio. La plej longe regis en Kościerzyna la Denhoff-familio (ĉirkaŭ 100 jaroj, ekz. Stanisław Ernest Denhoff), Kostków-familio kaj Wilkanowski-familio. Dum la mezo de la 15a jc la urbo estis malriĉa kaj havis nur 300 loĝantojn. Ili okupiĝis ĉefe pri agrokulturo, metio kaj bier-farado. La biero de Kościerzyna estis transportita ankaŭ al Gdansko.[1]
Historio de Kościerzyna en la 16a jc
[redakti | redakti fonton]En la 16a jc Kościerzyna estis daŭre la agrokultura centro. De la 16a jc Kościerzyna forte estis ligita kun familio Kostków de la blazono Dąbrowa. La reprezentantoj de tiu familio oficis kiel starostoj (distriktestroj) ĝis la komenco de 17a jc. La unua el ili estis Stanisław Kostka (1540-1555). Liaj posteuloj estis: Krzysztof Kostka (1555-1594), Krzysztof junior Kostka (1594-1602), Anna Kostka el familio Pilecki (1602-1603). En Kościerzyna naskiĝis ankaŭ Stanisław Bolesław Kostka, kiu dufoje estis delegito el Okcidenta Prusio en berlina parlamento en la jaroj 1907 kaj 1912 kiel reprezentantoj de la Distrikto Grudziądzki. Post la reakiro de sendependeco de Pollando li estis en la jaro 1920 kiel komisara Urbestro de Radzyń Chełmiński, kaj en la sekvonta jaro 1921 li estis la unua elektita dum balotoj la Urbestro de Świecie ĉe la Vistulo kaj li plenumis tiun postenon ĝis la 19a de januaro 1935.[1]
Historio de Kościerzyna en la 17a kaj 18a jc
[redakti | redakti fonton]
La trifojaj incendioj (brulegoj) de la urbo dum la 17a jc, trairoj de la armeoj kaj epidemio de pesto rezultis la malgrandiĝon de la loĝantaro. Laŭ la skribaj informoj el la dua duono de la 18a jc en la urbo loĝis nur 602 personoj. Tie naskiĝis Stanisław Ernest Denhoff (naskiĝis en la jaro 1673 en Kościerzyna – mortis 1728 Gdansko) - la litova Granda Hetmano (Granda Militestro), Starosto de Kościerzyna.
Rezulte de la unua dispartigo de Pollando en la jaro 1772 Kościerzyna eniris Prusion, malgraŭ tio la plimulto de la loĝantoj estis poloj. Fine de la 18a jc en Kościerzyna ekkreskis la juda socio. Tial en la jaro 1786 sur la tereno de la urbo estis establigita juda tombejo. Post la detruo de la juda tombejo dum la Dua Mondmilito, en la jaro 1939, kaj konstruado de novaj kvartal-loĝoj en la jaroj 1972-1976 restis neniaj spuroj de ĝi. La same okazis kun la sinagogo konstruita en la jaro 1845 ĉe la strato Psia (Hunda), nun ĉe la strato Tkaczyka, en la jao 1939 germanoj 100% detruigis ĝin, hodiaŭ la loko post la sinagogo estas tute libera de iaj konstruaĵoj.[1]
Historio de Kościerzyna en la 19a jc
[redakti | redakti fonton]Post la kreo en la jaro 1818 de la Distrikto Kościerski en la urbo aperis la setlantoj el Germanio, ĉefe la oficistoj kaj metiistoj. Tiam ekkomencis granda disvolvo de la urbo Kościerzyna. Oni konstruis la fervoj-linion al Gdansko, ankaŭ la bier-fabrikon, tabak-fabrikon kaj laktejon. Krome oni konstruis la lernejon por knabinoj (pensionaton), la porinstruistan seminarion kaj la viran gimnazion (pensionaton). En la 19a jc pligrandiĝis la politiko pri germanigado nomata kulturkampf (kulturbatalo). Dum la sepdekaj jaroj de la 19a jc Kościerzyna fariĝis la forta centro de poleco kaj la loko por disvolvo de la kaŝubaj ideoj. Sur la tereno de la urbo la 23an de februaro 1896 estis establigita la Gimnastika Societo "Falko", kiu servis en la batalo por nacieca konscio de poloj.[1]
Historio de Kościerzyna en la komenco de la 20a jc
[redakti | redakti fonton]Komence de la 20a jc daŭris la disvolvo de la urbo. En Kościerzyna estis establigita la Popola Banko kaj la Societo de Popolaj Legejoj, oni ekkomenis eldonadi la kaŝuba revuo „Gryf” (Grifo) kaj estis establigita la Kaŝuba Domo „Bazar” (Bazara) kun koncertejo, restoracio kaj hotelo. Post la Unua Mondmilito Kościerzyna doniĝis al Pollando.
Post la Traktato de Versajlo en la jaro 1920 oni decidis pri la limo inter Pollando kaj Germanio. Rezulte de ĝi la distrikto Berent eniris Pollandon. Dum la dudeko da jaroj en la intermilita tempo ekkomencis disvolvi la industrio. En la jaro 1926 estis establigita unu el la plej granda en Pollando la viandproduktejo. Dum tiu tempo Kościerzyna estis grava turisma centro. Funkciis tie 4 hoteloj, 3 tutjaraj pensionoj, 7 restoracioj kaj 2 kafejoj.
En la jaro 1931 tra Kościerzyna estis konstruita la karba fervojo, de Silezio al Gdynia, do tra tuta Pollando.[1]
Historio de Kościerzyna dum la Dua Mondmilito
[redakti | redakti fonton]
La disvolvon de la urbo rompis la eksplodo de la Dua Mondmilito. En la jaro 1939 Kościerzyna estis enkorpigita al la germania Tria Regno. Dum la germania okupacio (okupado) la loĝantoj de Kościerzyna estis persekutitaj, murditaj, transportitaj al la germanaj ekstermejoj (koncentrejoj) kaj perforte forloĝigitaj al la Ĝenerala Gubernio. La pola respondo en la ĉirkaŭaĵo de Kościerzyna dum la Dua Mondmilito estis la subtera agado de la partizanoj de la: Kaŝa (Konspira) Milita Organizaĵo „Gryf Pomorski” / "Pomeria Grifo", kiun gvidis loĝanta en Wejherowo Augustyn Westphal (1884-1946). La 8an de marto 1945 en la urbon eniris la sovetia Ruĝa Armeo. Tamen la kontakto de la loĝantoj kun la sovetiaj soldatoj, ofte farataj per ili la raboj kaj seksperfortoj - lasis nur la negativajn rememorojn.[1]
Historio de Kościerzyna post la fino de la Dua Mondmilito
[redakti | redakti fonton]Post la fino de Dua Mondmilito la urbo havis nur 8 milojn da loĝantoj. Dum la sesdekaj jaroj de la 20a jc la loĝantaro plinombriĝis danke al konstruo de novaj loĝ-kvartaloj. Nun loĝas en la urbo ĉirkaŭ 25 mil da loĝantoj. Dum la okdekaj jaroj estis komencita konstruado de nova granda hospitalo, finkonstruita en la jaro 1998. Danke al la entreprenomo de la loĝantoj, post la ekonomia krizo de la naŭdekaj jaroj de la 20a jc, nun la ekonomia situacio pliboniĝas. Disvolviĝas la turismo en la urbo kaj ĉirkaŭaĵo.[1]
Bibliografio:
- Andrzej Bogucki (1997): Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” na Pomorzu 1893-1939 / La Gimnastika Societo "Falko" en Pomerio dum la jaroj 1893-1939, Centrum Informacji Naukowej Sokolstwa Polskiego / Scienca Inform-centro de Falkado, Bydgoszcz.
- Przemysław Burchard (1990): Pamiątki i zabytki kultury żydowskiej w Polsce / Memoraĵoj kaj historiaj monumentoj de juda kulturo en Pollando, Eldonejo Piotrowski, Varsovio.
- Jarosław Ellwart (2000): Kaszuby / Kaŝubio, Region / Regiono, Gdynia.
- Barbara Fabiszewska (2012): Materiały do biografii genealogii i historii rodu Kostków herbu Dąbrowa / Materialoj por genealogio kaj historio de familio Kostkóe de la blazono Dąbrowa, Wydawnictwo Stowarzyszenie Rodu Kostków / Eldonmejo de la Societo de Familio Kostków, Bjalistoko.
- Krzysztof Grau, Działalność Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Kościerzynie w latach 1896-1939 / La agado de la Gimnastika Societo "Falko" en Kościerzyna dum la jaroj 1896-1939, „Kościerskie Zeszyty Muzealne / Muzeaj Kajeroj de Kościerzyna, n-ro 4, 2010, Kościerzyna.
- Marian Kallas, Andrzej Bukowski (1994): Kościerzyna. Zarys dziejów miasta do 1939 roku / La skizo de historio pri la urbo ĝis la jaro 1939, Errata / Eratumo, Toruno.
- Jerzy Antoni Kostka (2010): Kostkowie herbu Dąbrowa / La familio Kostków de la blazono Dąbrowa, Eldonejo Z. P. POLIMER, Koszalin.
- Janina Młyńska-Niwińska (2010): Rodzinne historie po mieczu i kądzieli / La familiaj historio de patrina kaj vira flanko. Wspomnienia / Rememoroj, Eldonejo Finna, Gdansko.
- Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski (1883): Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich / Geografia vortaro de Kongresa Pollando kaj aliaj slavaj landoj, vol. 5, Nakładem Władysława Walewskiego / Eldono de Władysław Walewski, Varsovio.
-
La Urbodomo (Ratusz) de Kościerzyna -
La vapor-lokomotivoj de la iama fervojo Kościerzyna-Gdynia -
La vapor-lokomotivo "Costerina" Gdynia - Kościerzyna -
La skanseno (subĉiela muzeo) de lokomotivoj -
La parto de la iama malnova fabriko ĉe la strato Miodowa (miela) -
La Longa Strato (Długa) al la Urboplaco (Rynek) de Kościerzyna -
La strato Tkaczyka en Kościerzyna -
La Fervoja Muzeo en Kościerzyna, en la iama lokomotivejo -
Diesellok SP47-001 (la dizelmotora-lokomotivo) en la Fervoja Muzeo en Kościerzyna -
La Urbodomo (Ratusz) en Kościerzyna, nun la Muzeo de Tero de Kościerzyna -
La urboplaco (Rynek) en Kościerzyna -
La Longa Strato (Długa) en Kościerzyna -
La Preĝejo de la Triunuo en Kościerzyna -
La su-orienta flanko de Urboplaco (Rynek) en Kościerzyna -
La brikdomoj ĉe la strato Longa (Długa) en Kościerzyna -
La preĝejo de la Reviviĝo, el la 19a jc, antaŭe ĝi estis evangelia -
La strato Longa / Długa en Kościerzyna
-
La strato de Traugutt, kun videbla en la fono la preĝejo de la Reviviĝo
