Metz
| Metz | |||
| esperante: Messo | |||
| komunumo | |||
 | |||
|
|||
| Oficiala nomo: Metz | |||
| Ŝtato' |  Francio
| ||
|---|---|---|---|
| Regiono | Grand Est | ||
| Departemento | Moselle Prefektejo | ||
| Kantono | Kvar kantonoj ties ĉefurbo | ||
| Arondismento | Metz-Ville ĉefurbo | ||
| Interkomunumreto | Metz-Metropolo | ||
| Riveroj | Moselle, Seille | ||
| Situo | Metz | ||
| - koordinatoj | 49° 07′ 13″ N 06° 10′ 40″ O / 49.12028 °N, 6.17778 °O (mapo) | ||
| Plej alta punkto | |||
| - alteco | 256 m s. m. | ||
| Plej malalta punkto | |||
| - alteco | 162 m s. m. | ||
| Areo | 41,94 km² (4 194 ha) | ||
| Loĝantaro | 122 838 (2008) | ||
| Denseco | 2 928,9 loĝ./km² | ||
| Urbestro | Dominique Gros | ||
| Horzono | MET (UTC+1) | ||
| - somera tempo | MET (UTC+2) | ||
| Poŝtkodo | 57000, 57050, 57070 | ||
| INSEE | 57463 | ||
  Situo de Metz enkadre de Francio
| |||
 Situo de Metz enkadre de Loreno
| |||
 Vikimedia Komunejo: Metz
| |||
| Retpaĝo: www.metz.fr | |||
Laŭloka nomo : Messin 
| |||
Metz ([mɛs], esperante Messo)[1][2][3][4][5] estas urbo en nordorienta Francio kaj la ĉefurbo de departemento Moselle (nomata laŭ la rivero Mozelo). Laŭ la stato de 2021 en la urbo vivis 120 874 loĝantoj sur areo de 41,94 kvadrataj kilometroj, kio rezultigas loĝdenson de 2 882 loĝantoj/km².
Geografio
[redakti | redakti fonton]Metz situas ĉirkaŭ la loko kie la rivero Seille enfluas la Mozelon.
Metz havas 3 insulojn loĝatajn: Petit Saulcy, Grand Saulcy kaj Chambière. La insuloj estas ligitaj inter si kaj al la urbo per pontoj: la Moyen Pont (la Meza Ponto), la Pont des Morts (la Ponto de la Mortintoj), la Pont de la Préfécture (la Prefekteja Ponto), la Pont Moreau, la Pont Saint-Georges kaj la Pont des Grilles.
La plej gravaj urboj ĉirkaŭ Metz estas:
La teritorio havas komunan limon kun la ĉirkaŭaj komunumoj Pouilly, Ars-Laquenexy, Le Ban-Saint-Martin, Coincy, Longeville-lès-Metz, Lorry-lès-Metz, Marly, La Maxe, Montigny-lès-Metz, Peltre, Plappeville, Saint-Julien-lès-Metz, Vantoux kaj Woippy.
Demografio
[redakti | redakti fonton]La loĝantaro de Metz regule kreskis de post la Dua Mondmilito. Tiu demografia kreskado neniam interrompiĝis, eĉ se ĝi estis tre malrapida ekde la 1970-aj jaroj. Tio esceptigas Metz inter la grandaj urboj de Francio, kiuj preskaŭ ĉiuj renkontis demografie-retrokreskajn fazojn dum la 1970-aj aŭ 1980-aj jaroj.
Historio
[redakti | redakti fonton]
Prahistorio
[redakti | redakti fonton]La plej malnovaj okupspuroj en la ejo de Metz datiĝas 200.000 jarojn antaŭ Jesuo Kristo. En 1882, la plej grava kaj antikva trovaĵo de Mozelo okazis: oni trovis pugnokojnon aŭ bifacon, malkaŝigitan de paleolitika sablotrabo en Montigny-lès-Metz, kaj kiu datiĝus la 3an glaciigon de la kvaternara erao (inter ĉ la -300 000aj ĝis -120 000aj jaroj). La homoj kiuj vivis tiuepoke estis ĉasantoj kaj plukantoj, ili vivis laŭ la malhejmosida vivmaniero propra ĉe la migrantoj kaj delokiĝis laŭ la nutraĵtrovado.
Ĉefurbo de Aŭstrazio
[redakti | redakti fonton]Messo estis ĉefurbo de Aŭstrazio de 561 ĝis 751. La unua reĝo de Aŭstrasio en Messo estis Sigisbert la 1-a. En 566 ĉe Messo li edziĝis kun la visigota princino Brunehault. Sankta Sigisbert la reĝo Sigibert la 3-a fondis apud la urbo la abatejo Sankta Marteno.
De la eliro el Loreno ĝis la eniro en Francio
[redakti | redakti fonton]En 959 Messo eliras el Loreno kiam Bruno la frato de Oto la 1-a dispartigis la Lorenon. En 1234 la urbanoj forpelis ĝian episkopon do Messo iĝis respubliko. En 1356 en Messo Karolo la 4-a aprobis la Oran buleon kiu organizis la unuan germanan imperion. En 1427 Messo militas kontraŭ Loreno. Oni nomas ĉi-tiu milito, la poma korbopleno militon. Ĝia deveno estis kverelo por pomoj. En 1552 Messo eniras en Francio kiam la reĝo Henriko la 2-a ekokupis la tri episkopujojn (Metz, Toul kaj Verdun).
Nuntempa epoko
[redakti | redakti fonton]En 1861 okazis la Universala ekspozicio de agrikulturo, industrio, hortikulturo kaj belarto. Metz estis sieĝita dum la franco-germana milito de 1870. Forlasita de la plimulto de la francaj deputitoj, inkluzive la lorenaj deputitoj de la Meurthe, kiuj voĉdonis preskaŭ unuanime ĝian aneksigon, Metz estis religita al la nova germana imperio, ratifita per la traktato de Frankforto kaj iĝis ĉefurbo de la distrikto Loreno (Lothringen) en la Reichsland Alzaco-Mozelo de 1871 ĝis 1919.
Post la aneksado kaj la foriro de la Metz-anoj korligitaj al Francio, la urbo daŭris pligrandiĝi kaj transformiĝi. Aperis grandegaj konstruaĵoj de nov-romana aŭ nov-gota stilo. Okupita kaj aneksita denove dum la Dua Mondmilito, Metz-on liberis la 95a divido de usona infanterio je la 18a de novembro 1944. Post la malfacilaj bataloj, germana generalo donis la kromnomon "The Iron Men of Metz" (La ferhomoj de Metz) al usonaj soldatoj pro esti la unua armeo kiu kaptis tiun urbon perforte.
Nuntempe, la milita rolo de Metz malkreskis, kaj la urbo diversigis siajn agadojn. Ĝi tiel povis plue kreski malgraŭ la malfaciloj ekonomikaj kiu daŭre frapis la Lorenon.
Geografia aparteno de Metz tra la historio
[redakti | redakti fonton]- 843 (Verduna Traktato): Lotaringio
925-1766: Sankta Romia Imperio de Germana Nacieco, Duklando Loreno
1766-1871: Francio
1871-1918: Germana Imperio- 1918-1940: Francio
1940-1944: Nazia Germanio- ekde 1944: Francio
Kulturo
[redakti | redakti fonton]Kiel urbo de la Granda Regiono, Metz partoprenis la programon de la Eŭropa jaro de la Kultura Ĉefurbo 2007.
Granda literatura festivalo, nomata La Libra Somero, okazas en Metz ĉiujare ekde 1987.
Esperanto
[redakti | redakti fonton]Metz estas la naskiĝurbo de Marie Larroche kaj Raymond Schwartz. En la urbo ekzistas Esperanto-klubo.
Referencoj
[redakti | redakti fonton]- ↑ artikolo en Plena Ilustrita Vortaro de Esperanto, eldono 1970 p. 687 ĝis eldono 2020, reta versio
- ↑ Gaston Waringhien: vortaro Grand Dictionnaire Espéranto-Français, 1-a eldono 1957, 2-a eldono 1976 kaj 3-a reeldono 1994 (ISBN 2-9508809-0-8)
- ↑ Ĵak le Puil kaj Jean-Pierre Danvy: Grand Dictionnaire Français-Espéranto, eldono de 1992 (ISBN 2-9507376-0-9), paĝo 934
- ↑ artikolo "Esperanta mapo de Eŭropa franclingvio" en retejo de la asocio SAT-Amikaro, la franclingva branĉo de Sennacieca Asocio Tutmonda, arkivigite laŭ stato de julio 2021
- ↑ Noto: La meza sono "s" estas pro tio, ke la regiona franca prononco de la urbo estas [mɛs], ne [mɛts] kiel en la germana (kvankam nuntempe ankaŭ multaj franclingvanoj ekster la regiono prononcas ĝin [mɛts]), kaj la duobla konsonanto en la formo "Messo" praviĝis pro tio, ke la esperanta vorto meso jam estas katolika diservo. Notu ke la urbanoj en la franca nomatas en vira formo messins [mɛsɛ̃] kaj en virina formo messines [mɛsiːn].
Vidu ankaŭ
[redakti | redakti fonton]- Metz-Chambière (stacidomo)
- Metz-Devant-les-Ponts (stacidomo)
- Metz-Marchandises (stacidomo)
- Metz-Nord (stacidomo)
- Metz-Sablon (stacidomo)
- Metz-Ville (stacidomo)
- Flughaveno Metz-Nancy-Loreno
Eksteraj ligiloj
[redakti | redakti fonton]- Oficiala retpaĝaro de la urbodomo (france)
- Oficiala paĝo en la retejo Facebook (precipe france)
- Retpaĝaro por turistoj, arkivigite en oktobro 2005 kaj en oktobro 2013 (jen france kaj germane)
- Metz.Online.Fr (france, parto laŭ stato de 2008)
- La juda tombejo en Metz, arkivigite en aprilo 2005 kaj en oktobro 2013 (angle)
En tiu ĉi artikolo estas uzita traduko de teksto el la artikolo Metz en la franca Vikipedio.