Monaĥejo Geghard
| Monaĥejo Geghard | ||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||||||||||||||
| monaĥejo, kristana preĝejo [+] | ||||||||||||||||||||||||||||
| Koordinatoj | 40° 8′ 26″ N, 44° 49′ 7″ O (mapo)40.14046844.818594Koordinatoj: 40° 8′ 26″ N, 44° 49′ 7″ O (mapo) | |||||||||||||||||||||||||||
 |
||||||||||||||||||||||||||||
| Monaĥejo Geghard | ||||||||||||||||||||||||||||
 Vikimedia Komunejo: Geghard [+] |
||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||
La Monaĥejo Geghard (armene Գեղարդ) estas unika religia konstruaĵo en la provinco de Kotajko en Armenio, parte elfosita en monto, ĉirkaŭata de krutaĵoj. Ĝi estas en la listo de Monda heredaĵo de Unesko.
Dum la ĉefa kapelo estis konstruita en 1215, la monaĥa komplekso estis konstruita en la 4-a jarcento de Sankta Gregorio la Iluminanto en la loko de (sankta) akvofonto en la interno de kaverno kiu estis fama ekde antaŭkristanaj tempoj. Tial la monaĥejo estis origine nomata Ajrivank, kio signifas «La Monaĥejo de la Kaverno». Tamen, la nomo nuntempe uzata estas Geghard, aŭ la tuta nomo Geghardavank (Գեղարդավանք), kio signifas «la Monaĥejo de la Lanco», kio venas de la Sankta Lanco kiu vundis Jesuon dum la Pasiono, laŭ la armena tradicio ĝi estis portata al Armenio de la Apostolo Tadeo, kaj konservata inter aliaj relikvoj. Nuntempe ĝi estas en la trezorejo de Eĉmiadzin kaj videbla en la muzeo.
La spektindaj krutaĵoj kiuj ĉirkaŭas la monaĥejon estas parto de la gorĝo de la rivero Azat, kaj ankaŭ estas inkludataj kune kun la monaĥejo en la listo de Tutmonda Heredaĵo de Unesko. Kelkaj el la preĝejoj de la monaĥa komplekso estas tute elfositaj en la krutaĵoj, aliaj estas kavernoj adaptitaj al preĝejoj, dum aliaj estas ellaboritaj strukturoj, kun sekcioj de muroj arkitekture kompleksaj kiuj funkcias kiel ĉambroj en la profundo de la krutaĵo. Tiu kombino kune kun multnombraj starigitaj ĥaĉkaroj estas unikaĵo, kaj unu el la plej oftaj turismaj celoj de Armenio.
La plejmulto el la vizitantoj de Geghard ankaŭ elektas la vizitadon al la proksima templo de Garni, templo simila al la greka Partenono iom pli malsupre en la rivero Azat. Vizitado de ambaŭ lokoj dum unu sola vojaĝo estas tre ofte menciata kiel Garni-Geghard en turismaj reklamoj.
Historio
[redakti | redakti fonton]
La monaĥejo estis fondita en la 4-a jarcento, laŭ tradicio de Sankta Gregorio la Iluminanto mem. La ejo konsistas el akvofonto kiu troviĝas en kaverno, jam sankta loko ekde paganaj tempoj, tial unu el la nomoj per kiuj ĝi estis konata estas Ajrivank (la ''Monaĥejo de la Kaverno''). La unua monaĥejo estis detruita dum invadoj de la araboj en la 9-a jarcento dum la araba konkero de Armenio.
Nenio restis de la strukturoj de Ajrivank, la unua jam kristana monaĥejo. Laŭ armenaj historiistoj de la 4-a, 8-a kaj 10-a jarcentoj la monaĥejo konsistis, krom religiaj konstruaĵoj, el bone konataj loĝejoj kaj servaj instalaĵoj. Ajrivank multe suferis en 923 de Nasr, vicreganto de araba kalifo en Armenio, kiu prirabis ĝian valoran posedaĵon, inkluzive unikajn manuskriptojn, kaj forbruligis la grandiozajn strukturojn de la monaĥejo. Tertremoj ankaŭ estas unu el la naturaj katastrofoj kiuj multe damaĝis ĝin.
Kvankam ekzistas surskriboj kun rilatoj al la 1160-aj jaroj, la ĉefa preĝejo de la monaĥeja komplekso estis ekkonstruita en 1215 sub la aŭspicioj de la fratoj Zakare kaj Ivane, la generaloj de reĝino Tamara de Kartvelio, kiuj denove akiris la plej grandan parton de Armenio kiu tiam estis sub la okupado de la turkoj. La gavito, parte memstara, parte ĉizita en la klifo, datiĝas de antaŭ 1225, kaj serio de kapeloj hakitaj en la roko datiĝas de la mezo de la 13-a jarcento post la aĉeto de la monaĥejo princo Proŝ Ĥaghbakjan , vasalo de la zakaridoj. kaj fondinto de la Proŝjan-a princlando. Dum mallonga periodo la Proŝjan-oj konstruis la kavernajn strukturojn, kiuj alportis al Geghard merititan famon, la duan kavernan preĝejon, la familian tombon de Ĵamatun.Papak kaj Ruzukan, halo por kunvenoj kaj studoj (kolapsintaj meze de la 20a jarcento) kaj multaj ĉeloj. La ĉambro atingita de la Nordoriento de la gavito fariĝis la tombo de princo Proŝ Ĥaghbakjan en 1283. La apuda ĉambro skulptita sur la roko la brakojn de la familio Proŝjan, inkluzive de aglo kun ŝafido en siaj grandaj ungegoj. Ŝtuparo de la gavit kondukas al funebra ĉambro eltranĉita en 1288 por Papak proŝjan kaj lia edzino Ruzukan. La princoj de la nobela familio Proŝjan provizis Geghardon per irigacia sistemo en la 13-a jarcento. Tiutempe ĝi ankaŭ estis konata kiel Monaĥejo de la Sep Preĝejoj kaj Monaĝejo de la Kvardek Altaroj. Ĉirkaŭ la monaĥejo estas kavernoj kaj ĥaĉkaroj. La monaĥejo estis malfunkcia, la ĉefa preĝejo kutimis ŝirmi la arojn de la Karapapaĥ- nomadoj vintre, ĝis kiam relokiĝis kelkaj monaĥoj de Eĉmiadzin post la rusa konkero. Restarigita por turismaj celoj sed nun kun malgranda eklezia ĉeesto, la loko daŭre estas grava pilgrimloko.
La monaĥejo famiĝis pro la restaĵoj, kiujn ĝi enhavis. La plej famkonata el ili estis la lanco, kiu vundis Kriston sur la Kruco, supozeble alportita tien de la apostolo Tadeo , de kiu devenas ĝia nuna nomo, Geghard-avank ("la Monaĥejo de la Lanco"), unue registrita en dokumento de 1250. Ĉi tio faris ĝin populara pilgrimloko por armenaj kristanoj dum multaj jarcentoj. Restaĵoj de la apostoloj Andreo kaj Johano estis donacitaj en la 12-a jarcento, kaj piaj vizitantoj donis multajn donacojn de tero, mono, manuskriptoj, ktp., dum la sekvaj jarcentoj. En unu el la kavernaj ĉeloj loĝis, en la 13-a jarcento, Mĥitar Ajrivaneci, la konata armena historiisto.
Neniuj verkoj de aplikata arto pluvivis en Geghard, krom la legenda lanco (geghard). La ŝafto havas diamantforman platon fiksitan al sia fino; greka kruco kun ekflamitaj finoj estas tranĉita tra la plato. Speciala ujo estis farita por ĝi en 1687, nun konservita en la muzeo de monaĥejo en Eĉmiadzin. La skatolo el orumita arĝento estas ordinara artaĵo de Armenio de la 17-a jarcento.
Komplekso
[redakti | redakti fonton]
Hodiaŭ la monaĥeja komplekso situas ĉe la fino de pavimita vojo, kaj la irado supren de la parkejo estas kovrita de virinoj vendantaj dolĉan panon, foliojn de sekaj fruktoj (frukta lavaŝo), dolĉan suĝuĥon (vinberaj melasoj kovritaj per ŝnuroj de juglandoj) kaj diversaj suveniroj. Grupo de muzikistoj kutime ludas kelkajn sekundojn dum vizitantoj alproksimiĝas, eble pretaj ludi pli longe per mono.
Ĉe la alproksimiĝo al la ĉefa enirejo okcidente estas malgrandaj kavernoj, kapeloj, ĉizadoj kaj konstruaĵoj sur la montoflanko. Ĝuste antaŭ la enirejo estas kelkaj malprofundaj bretoj en la klifo, sur kiuj homoj provas ĵeti ŝtonetojn por plenumi siajn dezirojn. Tuj ene de la enirejo al la komplekso estas la la remparoj de la 12- kaj 13-a jarcentoj protektantaj tri flankojn de la komplekso, kaj la klifoj malantaŭe protektas la kvaran. Promenante trans la komplekson portos al plia duaranga enirejo oriente, ekstere de kiu estas tablo por ritaj bestoferoj (matagh), kaj ponto super la rivereto.
La unu- kaj duetaĝaj loĝejoj kaj servostrukturoj situantaj sur la perimetro de la korto de la monaĥeja komplekso estis plurfoje rekonstruitaj, foje ekde ĝiaj fundamentoj, kiel okazis en la 17-a jarcento kaj en 1968-1971. Oni scias, ke la plej multaj el la monaĥoj loĝis en ĉeloj elfositaj en la rokvizaĝo ekster la ĉefa enirejo, konservitaj, kune kun iuj simplaj oratorioj. La rokfacoj super la tuta areo portas kompleksajn krucojn (t.e. ĥaĉkaroj) skulptitajn en reliefo. Pli ol dudek spacoj, variantaj laŭ formo kaj grandeco, estis ĉizitaj, je malsamaj niveloj, en solidaj rokaj masivoj ĉirkaŭantaj la ĉefajn kavernajn strukturojn. Tiuj en la okcidenta parto de la komplekso estis por servaj celoj, kaj la resto estas malgrandaj rektangulaj kapeloj kun duonronda absido kaj altaro. Estas ĝemelaj kaj trioblaj kapeloj kun unu enirejo, iuj enirejoj ornamitaj per ĉizaĵoj. Estas multaj ofte riĉe ornamitaj ĥaĉkaroj tranĉitaj sur rokaj surfacoj kaj sur la muroj de la strukturoj aŭ starigitaj sur la tereno de Geghard memore al mortintoj aŭ memorfeste al ies donaco al la monaĥejo.
La Kapelo Katoghike
[redakti | redakti fonton]
Kvankam ekzistas surskriboj kun rilatoj al la 1160-aj jaroj, la ĉefpreĝejo estis konstruita en 1215 sub la aŭspicioj de la fratoj Zakare kaj Ivane (de la Zakarid-Mĥargrzeli- familio), la generaloj de reĝino Tamara de Kartvelio, kiu denove akiris la plej grandan parton de Armenio kiu tiam estis sub okupado de la turkoj. Ĉi tiu estas la ĉefa preĝejo de la komplekso, kaj tradicia en plej multaj rilatoj. Ĉi tiu preĝejo estis konstruata kontraŭ la monto, kiu ne estas elmontrita eĉ en la interno. La plano formas egal-armitan krucon, surskribitan en kvadrato kaj kovritan per kupolo sur kvadrata bazo. En la anguloj estas malgrandaj barelvolbaj duetaĝaj kapeloj kun ŝtupoj elstarantaj ekde la muro. La internaj muroj havas multajn surskribojn registrantajn donacojn.
La suda fasado de la preĝejo Katoghike havas portalon kun bonaj ĉizaĵoj. La timpano estas ornamita per reprezentado de arboj kun granatoj pendantaj de iliaj branĉoj, kaj de folioj interplektantaj kun vinberoj. La bildoj de kolomboj estas metitaj inter la arko kaj la ekstera kadro; la kapoj de la kolomboj turniĝas al la akso de la portalo. Super la portalo estas ĉizita leono atakanta virbovon, simbolante la potencon de la princo.
La pinto de la arkaĵo de la tamburo de la kupolo havas detalajn reliefojn montrantajn birdojn, homajn maskojn, bestajn kapojn, diversajn rozetojn kaj kruĉojn.
La sakristio, gavito
[redakti | redakti fonton]
Okcidente de la ĉefa templo estas rok-fiksita sakristio, en armena lingvo ĝi nomiĝas gavito (latine narthex ) konstruita inter 1215 kaj 1225, ligita al la ĉefa preĝejo.
Kvar masivaj memstaraj kolonoj en la centro subtenas ŝtonan tegmenton kun truo en la centro por akcepti enirantan lumon. La ekstercentraj spacoj rezultantaj de la loko de la kolonoj estas diverse tegmentitaj, dum la centra spaco estas kronita de kupolo kun stalaktitoj, la plej bona ekzemplo de ĉi tiu tekniko ie ajn en Armenio. La gavito estis uzata por instruado kaj kunvenoj, kaj por akcepti pilgrimadojn kaj vizitantojn.
La okcidenta portalo diferencas de aliaj portaloj de tiuj tempoj per kamionet-formaj pordobendoj, ornamitaj per bona flora ŝablono. La ornamado de la timpano konsistas el grandaj floroj kun diversformaj petaloj en la interplektitaj branĉoj kaj longformaj folioj.
Rok-tranĉita preĝejo kun akvofonto
[redakti | redakti fonton]La unua kaverna ĉambro, Avazan (baseno), situanta nordokcidente de la sakristio, estis hakita en la 1240-aj jaroj en praa kaverno kun fonto (didomo en paganaj tempoj).
Ĝi estas tute elfosita el la roko kaj havas egalbrakan krucoforman planon. La interno estas vicigita per du krucaj arkoj kun centra stalaktita kupolo. Surskribo registras, ke ĝi estis verko de la arkitekto Galdzak, kiu ankaŭ konstruis la alian rok-tranĉitan preĝejon kaj la ĵamatunojn dum ĉirkaŭ kvardek jaroj. Lia nomo estas surskribita ĉe la bazo de la tendo ornamita per reliefoj montrantaj granatojn.
La ĉefa rektangula spaco de la preĝejo estas kronita per tendo kaj komplika kun altara absido kaj du profundaj niĉoj, kiuj donis al la interno nekompletan kruc-kupolan formon. Du paroj de intersekciaj pintarkoj, formantaj la bazon de la tendo, ripozas sur la duonkolonoj de la muroj. Same kiel en la sakristio, la interna surfaco de la tendo estas hakita en la gracia formo de stalaktitoj, kiuj ankaŭ ornamas la kapitelojn de la duonkolonoj kaj la helickonkon de la altara absido. La ornamado de la suda muro plej interesas kompone. Ĉizitaj sur ĝi estas malgrandaj trioblaj arkoj kun konkoj de diversaj formoj, ligitaj supre kaj malsupre per komplika kaj fajne ĉizita flora ornamaĵo.
La ĵamatun
[redakti | redakti fonton]
La tombo de la nobela familio Poŝjan kaj la dua kaverna preĝejo de la preĝejo Sankta Dipatrino situantaj oriente de Avazan estis hakitaj en 1283, supozeble ankaŭ de la sama Galdzak. Ĉi tiuj ankaŭ estas alireblaj per la gavito. La ĵamatun estas proksimume kvadrata ĉambro tranĉita en la rokon, kun profunde tranĉitaj reliefoj en la muroj. Interesas sufiĉe primitiva altreliefo sur la norda muro, super la arkaĵoj. En la centro, estas virŝafa kapo kun ĉeno en siaj makzeloj; la ĉeno estas volvita ĉirkaŭ la koloj de du leonoj kun iliaj kapoj turnitaj al la spektanto. Anstataŭ la vostaj tufoj estas kapoj de suprendirektitaj drakoj, simbolaj bildoj reiras al paganaj tempoj. Inter la leonoj kaj sub la ĉeno estas aglo kun duone etenditaj flugiloj kaj ŝafido en siaj ungegoj. Ĉi tio probable estas la blazono de la princa familio Proŝjan.
La reliefoj de la orienta muro estas ne malpli pitoreskaj. La enirejoj al malgranda kapelo kaj al preĝejo Sankta Dipatrino havas rektangulajn platbendojn ligitajn per du krizhelpaj krucoj. Tranĉitaj sur la portaloj de la kapelo estas sirenoj (fantaziaj harpiaj birdoj kun virinaj kronitaj kapoj) kaj sur la preĝejaj muroj aperas homaj figuroj kun kubutoj fleksitaj, portantaj longajn vestojn kaj havantajn nimbojn ĉirkaŭ la kapo. Ĉi tiuj probable estas membroj de la princa familio, kiu konstruis ĉi tiujn strukturojn. En ĝia etaĝo estas tombaj volboj.
Rok-tranĉita preĝejo preter la ĵamatun
[redakti | redakti fonton]
La rok-tranĉita tombo donas aliron al la dua rok-tranĉita preĝejo. Ĉi tiu preĝejo estas konata laŭ surskribo, kiu estis konstruita en 1283, donaco de princo Proŝ. Ĝi estas krucoforma laŭ plano. La anguloj estas kurbaj kaj la tamburo estas vicigita per duonkolonoj alternantaj kun mallarĝaj fenestroj. La kupolo estas ornamita, kun cirkla malfermaĵo en la centro. La muroj havas krizhelpan ornamadon prezentantan bestojn, militistojn, krucojn, kaj florajn ĉeftemojn.
Krom stalaktitoj en formo de trifolioj kaj kvarfolioj , la ornamado de preĝejo Sankta Dipatrino havas ornamaĵojn de rozetoj kaj diversajn geometriajn figurojn. La antaŭa muro de la altara podio estas ornamita per ŝablono de kvadratoj kaj diamantoj. Realisma reprezentado de kapro troviĝas ĉe la malantaŭa parto de la altara ŝtuparo. Viraj figuroj troviĝas sur ĥaĉkaro maldekstre de la altara absido. La viro kun bastono en sia dekstra mano kaj en la sama sinteno kiel tiu de la figuroj sur la portalo eble estas la princo Proŝ, fondinto de la preĝejo. Alia figuro, tenanta lancon en la maldekstra mano, indikita malsupren, kaj blovanta levitan kornon, estas bildigita preskaŭ profile.
Supra Ĵamatuno
[redakti | redakti fonton]La ĵamatun de Papak kaj Ruzukana estis hakita en 1288 sur dua nivelo, norde de la tombejo de la familio Proŝjan, per ekstera ŝtuparo (proksime al la pordo de la gavito). Ankaŭ ĉizita en la roko, ĝia formo reproduktas tiun de gavito. Ĝi enhavas la tombojn de la princoj Merik kaj Grigor, kaj oni scias, ke aliaj estis tie, sed nun malaperis. Surskribo montras, ke ĝi estis finita en 1288.
Sur la suda flanko de la koridoro kondukanta al ĉi tiu ĵamatun, multaj krucoj estas tranĉitaj. La kolonoj hakitaj en solida roko subtenas sufiĉe malaltajn duonrondajn arkojn enmetitajn en trapezformajn kadrojn, kiuj, formante kvadraton en la plano, servas kiel fundamento por la sfera kupolo super ili kun malpeza aperturo en ĝia zenito. Truo en la malantaŭa dekstra angulo donas vidon al la tombo sube.
La akustiko en ĉi tiu ĉambro estas eksterordinara kaj ofte lokaj ĥoroj kantas por la spektado de vizitantoj.
Kapelo de Santa Gregorio
[redakti | redakti fonton]La kapelo de Sankta Gregorio la Iluminanto (antaŭe la Kapelo de la Dipatrino - Sankta Astvacacin), konstruita antaŭ 1177, staras alte super la vojo, cent metrojn for de la enirejo al la monaĥeja komplekso. Ĝi estas parte hakita en masiva solida roko; ĝia konsisto estis, tre probable, plejparte influita de la formo de la kaverno, kiu ekzistis tie. La kapelo, rektangula en plano kaj havanta hufum-forman absidon, estas ligita, de la oriento kaj de la nordoriento, per pasejoj kaj aneksaĵoj hakitaj sur diversaj niveloj kaj eĉ unu sur alia.
Spuroj de gipso kun restaĵoj de malhelaj freskoj indikas ke ekzistis murpentraĵoj ene de la kapelo. Ĥaĉkaroj kun diversaj ornamaĵoj estas enigitaj en la eksterajn murojn kaj hakitaj sur la apudaj rokaj surfacoj.
Bildaro
[redakti | redakti fonton]-
Altaro de la Preĝejo Sankta Dipatrino. -
''Gata'', dolĉa kuko vendata de loka virino. -
Gata vendata de loka armenino. -
Ornamaĵo. -
Kruco lumigita de sunradio. -
Panorama vido de Geghard.
Fontoj
[redakti | redakti fonton]- "Arkitekturaj Ensembloj de Armenio", de O. Ĥalpaĥĉjan, publikigita en Moskvo de Iskusstvo Publishers en 1980.