CXX ANIVERSARIO

1896-2016

DEPARTAMENTO DE FILOSOFA

LATN FILOSFICO I y II
Antonio Tursi

Esta Gua de Latn es de uso interno

de la Ctedra de Latn Filosfico, FFYL, UBA.
Ha sido ampliada y corregida respecto
de la editada por UNSAM-Baudino Ediciones.

ndice

Abecedario, pronunciacin y acentuacin

/6

Lecciones:
I

Nombres tema o: amicus (m.), humus (f.), bonus (m.).

Presente del indicativo infecto de la voz activa de los verbos
de 1ra. conjugacin, tema a: laudo, y 2da., tema e: video.
Infinitivos. Pronombres personales. Adverbios. Conjunciones.
Uso de casos nominativo: sujeto, predicativo; vocativo:
interpelacin y acusativo: objeto directo, predicativo.
Oraciones simples enunciativas e interrogativas reales
/9

II

Nombres tema o: puer (m.), ager (m.), vir (m.), miser,

pulcher (m.). Presente del verbo sum
/ 11

III

Nombres tema o: donum (n.), bonum (n.).

Sustantivacin del adjetivo neutro.
Apsito. Acusativo de cosa y de persona

/ 13

IV

Nombres tema a: vita (f.), poeta (m.), bona (f.)

/ 15

Uso del caso genitivo: complemento de especificacin

VI

Uso del caso dativo: objeto indirecto y dativo de inters

VII

Uso del caso ablativo: complementos circunstanciales

VIII

Verbos, pretrito y futuro del infecto

IX

Complementos circunstanciales con preposicin y caso.

Caso locativo. Pronombres demostrativos
/ 22

Nombres tema consonntico (3ra. declinacin),

modelos consul (m.), honos (m.), legio (f.), lex (f.),
nomen (n.), homo (m.), frigus (n.), virtus (f.), princeps (m.),
senex (m.); vetus (adjetivo)
/ 23

XI

Verbos temas de infecto, consonntico, semiconsonntico

e i (3ra y 4ta. conjugaciones), modelos lego, facio,
minuo y audio
/ 24

XII

Sustantivos tema i (3ra. declinacin), modelos civis (m.),

nubes (f.), mare (n.), animal (n.), urbs (f.), pater (m.)

/ 17
/ 18
/ 19

/ 21

XIII

Adjetivos modelos acer (m.), acris (f.), acre (n.);

fortis (m. y f.), forte (n.); audax (m., f. y n.);
ingens (m., f. y n.)
/ 26

XIV

Sustantivos tema u (4ta. declinacin), modelos motus (m.),

manus (f.), cornu (n.)
/ 27

/ 25

XV

Sustantivos tema e (5ta. declinacin), modelos res (f.),

dies (m. o f). Pronombres interrogativos-indefinidos

XVI

Tiempos y temas del perfecto del indicativo

XVII

Proposiciones sustantivas de acusativo sujeto

e infinitivo verbo
/ 30

/ 28

/ 29

XVIII Grados y aspectos del verbo. Oraciones enunciativas

e interrogativas, potenciales e irreales, volitivas
e imperativas. Objeto en genitivo
/ 31
XIX

XX

Perodos adverbiales con prtasis modal-comparativa,

condicional, locativa y temporal; reales, potenciales,
irreales y eventuales
/ 34
Perodos adverbiales con prtasis causal, concesiva,
consecutiva y final
/ 36

XXI Infecto de la voz medio-pasiva. Complemento del agente

XXII Perfecto de la voz medio-pasiva

/ 38

XXIII Sum y sus compuestos. Doble dativo de inters:

genrico y especfico
/ 39
XXIV Grado comparativo del adjetivo y del adverbio
XXV Participios presente, pasado y futuro

/ 40

/ 41

XXVI Valor protsico de los participios presentes y pasados

(ablativo absoluto)
/ 42
XXVII Proposiciones con pronombres relativos
XXVIII Gerundio, gerundivo y supino

/ 43

/ 44

XXIX Conjugaciones perifrsticas con sentido de intencin

y de obligacin. Dativo de inters agente
/ 45
XXX Proposiciones sustantivas

/ 46

Apndices:
Trminos y locuciones latinas usuales
Antologa de textos
Esquemas
Morfologa nominal
Sustantivos

/ 51

/ 49

/ 47

/ 37

Adjetivos

/ 56

Morfologa pronominal
Numerales

/ 61

/ 65

Morfologa verbal

/ 66

Morfologa de los nombres verbales

Preposiciones

/ 79

Conjunciones

/ 80

Proposiciones sustantivas

/ 76

/ 81

Correspondencia de los tiempos

/ 82

Abecedario, pronunciacin y acentuacin

Letra
A a
B b
C c
D d
E e
F f
G g

Sonido
a
b
k
d
e
f
g

H h

I
K
L
M
N
O
P
Qu

i
k
l
m
n
o
p
qu

i
k
l
m
n
o
p
cu

R
S
T
U

r
s
t
u

r
s
t
u

V v

u/v

X x

Y
Z
Ch
Ph
Rh
Th

y
z
ch
ph
rh
th

i
ds
k
f
r
t

Nota
Larga o breve
Incluso delante de e e i: cena (kena), circus (kircus)
Larga o breve
Suave como en gato, incluso delante de e e i: gens (guens) girus
(guirus)
Inicial con una leve espiracin como en ingls have: hic, y
transcripcin del espritu spero griego: harmonia
Larga o breve
Aparece solo en unas pocas palabras, como p.e. Kalendae

Larga o breve

Larga o breve. Suena siempre, incluso delante de e e i: aqua (acua),

eque (ecue), equi (ecui), equo (ecuo), equus (ecuus)
Suena como vocal u: vinum (uinum) y como v delante de la vocal u:
novus (novus)
Representa la unin de cs (dux) o de gs (lex), y transcripcin de la xi
griega: Xerxes
Transcripcin de la ypsiln griega: hymnus
Transcripcin de la dseta griega: zodiacus
Pulcher (pulker), y transcripcin de la ji griega: chaos
Transcripcin de la fi griega: philosophia
Transcripcin de la rho inicial griega: Rhodas
Transcripcin de la theta griega: theatrum

Las vocales latinas pueden ser largas o breves. Las largas son sealadas en gramticas y diccionarios con
el signo sobre ellas, y las breves, con . Ntese p. e. mlum (la manzana) frente a mlum (el mal).
Los diptongos latinos son: ae, au, ei, eu, ui, oe. Suenan ambas vocales. En caso de tener acento prosdico,
el mismo cae sobre la primera vocal.
En latn hay una i voclica y otra consonntica que algunos escriben j. Las dos suenan i y aparecen en los
ejercicios como I/i.
Respecto de la uve, hay tambin una voclica y otra consonntica. Ambas aparecen en los ejercicios
diferenciadas, la voclica como U/u, y la consonntica como V/v.
Las consonantes dobles (ll, nn, rr, cc, ss, ff, pp, tt...) suenan por separado: bellus (bel-lus). En el grupo gn
suenan ambas letras: cognatus (cog-natus).

El latn no utiliza tildes. No hay palabras acentuadas de manera aguda ni sobreesdrjula. Toda palabra
bisilbica, por tanto, es grave o llana. Respecto de las polisilbicas son graves si la penltima slaba
contiene una vocal larga o un diptongo. Si, en cambio, la penltima slaba contiene una vocal breve la
palabra es esdrjula.
Todo diptongo es largo. Las vocales son largas por naturaleza o por posicin. Una vocal es larga por
posicin cuando est seguida de dos o ms consonantes o de una consonante doble (x, z). Pero el grupo de
oclusiva (p, t, c, b, d, g, f, ph, th, ch) ms lquida (l, m, n, r) hace que la vocal que lo antecede pueda ser
larga o breve: tenbra.

nominativo
vocativo
acusativo

sustantivos
sg.
pl.
amicus (m.)
amici
humus (f.)
humi
amice
amici
hume
humi
amicum
amicos
humum
humos

ego
tu
nom. sg.
nos
vos
nom. pl.

nominativo
acusativo

1ra. conj. tema a

laudare
laudo
laudas
laudat
laudamus
laudatis
laudant

adjetivo masculino
sg.
pl.
bonus
boni
bone

boni

bonum

bonos

2da. conj. tema e

videre
video
vides
videt
videmus
videtis
vident

pronombres personales
singular
1ra. persona
2da. persona
1ra. persona
ego
tu
nos
me
te
nos

plural
2da. persona
vos
vos

LECCIN I
Nombres tema o: amicus (m.), humus (f.), bonus (m.).
Presente del indicativo infecto de la voz activa de los verbos de 1ra. conjugacin, tema a: laudo, y 2da.,
tema e: video.
Infinitivos. Pronombres personales. Adverbios. Conjunciones.
Uso de casos nominativo: sujeto, predicativo; vocativo: interpelacin; y acusativo: objeto directo,
predicativo.
Oraciones simples enunciativas e interrogativas reales.
1. Rusticus praeparat ulmos. (Hor. Epist. I, 7, 84)
2. Dei mundum administrant. (Cic. De nat. deor. I, 2, 4)
3. Populus minutus laborat. (Petr. XLIV, 3)
4. Solus ceno non libenter. (Mart. XI, 35, 4)
5. Belle cantas et saltas, Attice. (Mart. II, 7, 5)
6. Nullos habeo scriptos. (Plaut. Mil. glor., 48)
7. Stultum me putas, amice? (Mart. IV, 15, 5)
8. Te dignum putas. (Sen. Ad Luc. II, 20, 1)
9. Pontum magnum Atlanticum oceanum appellatis. (Cic. De re publ. VI, 20, 6)
10. Animum debes mutare, non caelum. (Sen. Ad Luc. III, 28, 1)
11. Iuvat caesos videre iuvencos. (Verg. Georg. III, 23)
12. Grammatici certant et adhuc. (Hor. Ad Pis. 88)
EJERCITACIN:
13. Animus contemplat mundum. (Sen. Cons. ad Hel. 8, 4)
14. Deos ego invoco. (Plaut. Most. 528)
15. Filium unicum adulescentulum habeo. (Ter. Heaut. 93)
16. Tu me vituperas? (Plaut. Aulul. 325)
17. Patrium deus habet animum. (Sen. De prov. II, 5)
18. Dei quoque habent oculos. (Ovid. Amor. III, 3, 42)
19. Deus animum ministrat. (Verg. Aen. V, 640)
20. Tu me mones? (Sen. Ad Luc. III, 27, 1)
21. Libitiarius solet regie cenare. (Petr. XXXVIII, 15)
22. Semper avarus eget. (Hor. Epist. I, 2, 56)
23. Abyssus abyssum invocat. (Psalmi 42, 8)
24. Te nimium laudas. (Mart. I, 64, 3)
25. Aliquando bonus dormitat Homerus. (Hor. Ad. Pis. 359)

10

sustantivos
nominativo

vocativo

acusativo

sg.
amicus (m.)
humus (f.)
puer (m.)
ager (m.)
vir (m.)
amice
hume
puer
ager
vir
amicum
humum
puerum
agrum
virum

pl.
amici
humi
pueri
agri
viri
amici
humi
pueri
agri
viri
amicos
humos
pueros
agros
viros

adjetivo masculino
sg.
pl.
bonus
boni
miser
miseri
pulcher
pulchri
bone
miser
pulcher

boni
miseri
pulchri

bonum
miserum
pulchrum

bonos
miseros
pulchros

esse
ego
tu
nom. sg.
nos
vos
nom. pl.

sum
es
est
sumus
estis
sunt

11

LECCIN II
Nombres tema o: puer (m.), ager (m.), vir (m.), miser, pulcher (m.).
Presente del verbo sum.
1. Vir ego liberque non sum. (Petr. LXXXI, 6)
2. Servusne es an liber? (Plaut. Amph. 343)
3. Puer meus modestissimus et suavissimus est. (Cic. Ad Att. V, 9, 3)
4. Ubi tu es, Dore? (Ter. Eun. 472)
5. Nos religiosi non sumus. (Petr. XLIV, 18)
6. Ebrii estis, amici? (Petr. XCV, 2)
7. Mortui miseri sunt. (Cic. Tusc. disp. I, 5, 9)
8. Tu socius et conscius esse soles. (Cic. Ad Att. I, 18, 1)
9. Habeo magistrum Tullium. (Hier. Epist. 57, 5)
EJERCITACIN:
10. Tu nimis urbanus es. (Plin. Epist. II, 17, 29)
11. Stultus es an stultum me putas, amice? (Mart. IV, 15, 5)
12. Animus aeger semper errat. (Enn. Fragm. 360 en Cic. Tusc. disp. III, 3, 5)
13. Titus noster magnum animum habet et est caldicerebrius. (Petr. XLV, 5)
14. Miseri te oramus. (Verg. Aen. XII, 932)
15. Agrum lustrare oportet. (Cato. De agricul. CXLI, 1)
16. Ego graecus non sum. (Aug. Contra Acad. II, 3, 7)
17. Esne tu Syracusanus? (Plaut. Men. 1109)
18. Ciceronianus es, non christianus. (Hier. Epist. 22)
19. Soli sumus liberi. (Cic. Tusc. disp. V, 11, 33)
20. Ego sum tu; tu es ego; unanimi sumus. (Plaut. Stich. 731)

12

sustantivos
nominativo

sg.
donum (n.)
nihil (n.)

dona

vocativo

donum

dona

acusativo

donum
nihil

dona

adjetivo neutro
pl.

sg.
bonum
miserum
pulchrum
bonum
miserum
pulchrum
bonum
miserum
pulchrum

pl.
bona
misera
pulchra
bona
misera
pulchra
bona
misera
pulchra

13

LECCIN III
Nombres tema o: donum (n.), bonum (n.).
Sustantivacin del adjetivo neutro. Apsito.
Acusativo de cosa y de persona.
1. Me praedium maternum parum commode tractat. (Plin. Epist. II, 15, 2)
2. Amice carissime, aedificas monumentum meum? (Petr. LXXI, 5)
3. Gaudia non remanent, sed fugitiva volant. (Mart. I, 15, 8)
4. Non accuso verba, quasi vasa lecta atque pretiosa, sed vinum. (Aug. Conf. I, 16, 26)
5. Magnum narras. (Hor. Sat. I, 9, 52)
6. Parva rogas magnos. (Mart. XI, 68, 1)
7. Amicos habere operosum est; satis est inimicos non habere. (Sen. Ad Luc. II, 14, 7)
8. Deus nihil habet; deus nudus est. (Sen. Ad Luc. IV, 31, 10)
9. Parva propria magna; magna aliena parva. (Frontispicio de la casa de Lope de Vega en Madrid)
EJERCITACIN:
10. Nullum ego praemium, nullum monumentum postulo. (Cic. Catil. III, 11, 26)
11. Equidem nihil habeo. (Plin. Epist. IX, 7)
12. Verba aut latina aut peregrina sunt. (Quint. Inst. orat. I, 5, 55)
13. Dat signa deus. (Tibul. I, 5, 57)
14. Philosophi humana divinaque simul tractant. (Sen. Ad Luc. I, 8, 6)
15. Magni magna parant. (Cato. Monost. 74)
16. Longum est enumerare proelia. (Nepot. XXIII, 5)
17. Parvum parva decent. (Hor. Epist. I, 7, 44).
18. Fatum caelum ac astra movet. (Boe. Con. Phil. IV, 6, 18)
19. Otia me somnusque iuvant. (Mart. XII, 68, 5)
20. Possidet speculum philosophus. (Apul. Apol. 13, 5)

14

sustantivos
sg.

adjetivo femenino
pl.

nominativo

vita (f.)
poeta (m.)

vitae
poetae

vocativo

vita
poeta

vitae
poetae

acusativo

vitam
poetam

vitas
poetas

sg.
bona
misera
pulchra
bona
misera
pulchra
bonam
miseram
pulchram

pl.
bonae
miserae
pulchrae
bonae
miserae
pulchrae
bonas
miseras
pulchras

15

LECCIN IV
Nombres tema a: vita (f.), poeta (m.), bona (f.).
1. Bona conscientia turbam advocat. (Sen. Ad Luc. V, 43, 5)
2. Paratae lacrimae insidias indicant. (Publ. Syr. 536)
3. Iniuria malum non est. (Sen. De const. sap. VIII, 3)
EJERCITACIN:
4. Sapientia est via recta. (Aug. Contra Acad. I, 5, 14)
5. Tulliola, deliciae nostrae, tuum munusculum flagitat. (Cic. Ad Att. I, 8, 3)
6. Occupat totas nigra popina vias. (Mart. VII, 61, 8)
7. Etiam capillus unus habet umbram suam. (Publ. Syr. 186)
8. Noster Ennius sanctos appellat poetas. (Cic. Pro Arch. 8)
9. Adversarii mei malitiam prudentiam vocant. (Hier. Epist. 57, 3)
10. Substantiae aut corporeae sunt aut incorporeae. (Boe. Contra Eut et Nest. 1)
11. Magnam fortunam magnus animus decet. (Sen. De clem. 3, 5)
12. Fossas puras habere oportet. (Cato. De agricul. CLV, 1)
13. Exiguum natura desiderat. (Sen. Ad Luc. II, 16, 8)
14. Verae amicitiae sempiternae sunt. (Cic. De amic. IX, 32)
15. Villa nostra mediterraneas copias praestat. (Plin. Epist. II, 17, 28)
16. Vita vinum est. (Petr. XXXIV, 7)
17. Tabellas habeo et stilum. (Plaut. Mil. glor. 38)
18. Laudat, amat, cantat nostros mea Roma libellos. (Mart. VI, 60, 1)
19. Discipulos tumidus vocat magister castigatque moras. (Mart. X, 104, 16-7)
20. Caliculos equidem vulgus indoctum rosas laureas appellat. (Apul. Met. IV, 2, 8)

16

n.

1ra. declinacin tema a

sg.
pl.
vita (f.)
vitae
poeta (m.) poetae

v.

vita
poeta

vitae
poetae

ac.

vitam
poetam

vitas
poetas

g.

vitae
poetae

vitarum
poetarum

n.
v.
ac.
g.

masculinos
sg.
pl.
bonus
boni
miser
miseri
pulcher
pulchri
bone
boni
miser
miseri
pulcher
pulchri
bonum
bonos
miserum miseros
pulchrum pulchros
boni
bonorum
miseri
miserorum
pulchri
pulchrorum

sustantivos
segunda declinacin tema o
sg.
pl.
sg.
amicus (m.)
amici
donum (n.)
humus (f.)
humi
nihil (n.)
puer (m.)
pueri
ager (m.)
agri
vir (m.)
viri
amice
amici
donum
hume
humi
puer
pueri
ager
agri
vir
viri
amicum
amicos
donum
humum
humos
nihil
puerum
pueros
agrum
agros
virum
viros
amici
amicorum
doni
humi
humorum
pueri
puerorum
agri
agrorum
viri
virorum

adjetivos
femeninos
sg.
bona
misera
pulchra
bona
misera
pulchra
bonam
miseram
pulchram
bonae
miserae
pulchrae

pl.
bonae
miserae
pulchrae
bonae
miserae
pulchrae
bonas
miseras
pulchras
bonarum
miserarum
pulchrarum

pl.
dona

dona

dona

donorum

neutros
sg.
pl.
bonum
bona
miserum
misera
pulchrum
pulchra
bonum
bona
miserum
misera
pulchrum
pulchra
bonum
bona
miserum
misera
pulchrum
pulchra
boni
bonorum
miseri
miserorum
pulchri
pulchrorum

17

LECCIN V
Uso del caso genitivo: complemento de especificacin.
1. Sunt Segestani socii populi Romani atque amici. (Cic. Verr. II, 4)
2. Nec auguria novi nec mathematicorum caelum curare soleo. (Petr. CXXVI, 3)
3. Feminae naturam imperare desperare est otium. (Publ. Syr. 217)
4. Litterarum secreta viri pariter ac feminae ignorant. (Tac. Germ. XIX)
EJERCITACIN:
5. Est profecto animi medicina philosophia. (Cic. Tusc. disp. III, 3, 6)
6. Lutetia est oppidum Parisiorum. (Caes. Bel. Gal. VII, 57, 1)
7. Iram Ennius initium iudicat insaniae. (Cic. Tusc. disp. IV, 52, 4)
8. Nihil novi video. (Sen. Ad Luc. XIV, 9, 12)
9. Tacitum tormentum animi conscientia. (Publ. Syr. 490)
10. Ingenia maximorum virorum degustas. (Sen. Ad Luc. IV, 33, 5)
11. Substantiarum aliae sunt corporeae; aliae incorporeae. (Boe. Contra Eut. et Nest. 2)
12. Cultura animi philosophia est. (Cic. Tusc. disp. II, 5, 13)
13. Convivium vicinorum cotidie compleo. (Cic. De senec. XIV, 46)
14. Orpheus veniam umbrarum dominos rogat. (Boe. Con. Phil. III, xii, 28)
15. Neque arma neque thesauri praesidia regni sunt, verum amici. (Sall. Bel. Iug. 10)

18

LECCIN VI
Uso del caso dativo: objeto indirecto y dativo de inters.
1. Litteras Valerio do. (Cic. Ad Att. XIII, 15, 2)
2. Germani agriculturae non student. (Caes. Bel. Gal. VI, 22, 1)
3. Malus malo nocet. (Sen. Ad Luc. XVIII, 109, 4)
4. Nullus enim terminus falso est. (Sen. Ad Luc. II, 16, 9)
5. Noster amicus, vir, mehercule, optimus et mihi amicissimus, sane tibi molestus est. (Cic. Ad Att. I, 8, 1)
6. Habet Africanus milies, tamen captat. Fortuna multis dat nimis, satis nulli. (Mart. XII, 10)
7. Satis enim magnum alter alteri theatrum sumus. (Epicur. Frag. 208 en Sen. Ad Luc. I, 7, 11)
EJERCITACIN:
8. Oppidum est praediis nostris vicinum. (Plin. Epist. IV, 1, 1)
9. Dat veniam corvis, vexat censura columbas. (Iuv. 2, 62)
10. Nil mihi respondes? (Mart. VI, 5, 3)
11. An tibi non placent lautitiae domini nostri? (Petr. LVII, 2)
12. Sibi non cavere et aliis consilium dare stultum est. (Fedr. I, 9, 1-2)
13. Nefas est nocere patriae. (Sen. De ira II, 31, 7)
14. Parva insula est propinqua Aetoliae. (Tit. Liv. XXVI, 24, 15)
15. Alter alteri vitiorum exempla sumus. (Sen. De ira, II, X, 3)
16. Imperare sibi maximum imperium est. (Sen. Ad Luc. XIX, 113, 24)
17. Papirius Paetus, vir bonus noster, mihi libros donat. (Cic. Ad Att. I, 20, 7)
18. Nescii turpissima vota diis insusurrant. (Sen. Ad Luc. I, 10, 5)
19. An cara tibi est Fortuna? (Boe. Con. Phil. II, 1, 13)
20. Non vaco somno. (Sen. Ad Luc. I, 8, 1)

19

LECCIN VII
Uso del caso ablativo: complementos circunstanciales.
1. Vix me teneo, nec sum natura caldicerebrius. (Petr. LVIII, 3)
2. Gaudet patientia duris. (Lucan. IX, 403)
3. Abundare oportet praeceptis institutisque philosophiae. (Cic. De offic. I, 1)
4. Edepol, memoria es optima. (Plaut. Mil. glor. 49)
5. Infima summis, summa infimis mutare gaudemus. (Boe. Cons. Phil. II, 2, 9)
EJERCITACIN:
6. Impius non placat donis iram deorum. (Cic. De leg. II, 22, 14)
7. Villa abundat porco, haedo, agno, gallina. (Cic. De senec. XVI, 56)
8. Vacare culpa magnum solacium est. (Cic. Ad fam. VII, 3)
9. Britanni capillo sunt promisso. (Caes. Bel. Gal. V, 14)
10. Non egeo medicina. (Cic. De amic. VI, 10)

20

sum

presente

pretrito infecto

futuro infecto

esse
sum
es
est
sumus
estis
sunt
eram
eras
erat
eramus
eratis
erant
ero
eris
erit
erimus
eritis
erunt

infecto
1ra. conjugacin
laudare
laudo
laudas
laudat
laudamus
laudatis
laudant
laudabam
laudabas
laudabat
laudabamus
laudabatis
laudabant
laudabo
laudabis
laudabit
laudabimus
laudabitis
laudabunt

2da. conjugacin
videre
video
vides
videt
videmus
videtis
vident
videbam
videbas
videbat
videbamus
videbatis
videbant
videbo
videbis
videbit
videbimus
videbitis
videbunt

21

LECCIN VIII
Verbos, pretrito y futuro del infecto.
1. Aniculam divinam ego putabam. (Petr. VII, 2)
2. Quattuor robustos filios, quinque filias Appius habebat. (Cic. De senec. XI, 37)
3. Mamertina improba antea non erat, etiam erat inimica improborum. (Cic. Verr. II, 4, 10)
4. Me totum philosophiae dabo. (Sen. Ad Luc. II, 17, 5)
5. Te tua fata docebo. (Verg. Aen. VI, 759)
6. Tu pudica, tu proba perambulabis astra. (Hor. Epod. 17, 40-1)
7. Fortunate amice, ergo tua pascua manebunt. (Verg. Ecl. I, 46)
8. Sapientia erit ultimum vitae instrumentum et additamentum? (Sen. Ad Luc. II, 17, 8)
EJERCITACIN:
9. Graecia enim antiqua tauros vocabat Italos. (Var. De re rust. II, 5, 3)
10. Fortunam Priami cantabo et durum bellum. (Hor. Ad Pis. 137)
11. Aegrum saepe te videbo. (Mart. VIII, 25, 2)
12. Amici cito aquam liberam gustabunt. (Petr. LXXI, 1)
13. Sic ego tutus ero. (Tib. III, 19, 6)
14. Tu aeternis suppliciis vivos mortuosque mactabis. (Cic. Catil. I, 12, 33)
15. Brutus erat cum litteris latinis, tum etiam graecis eruditus. (Cic. Brut. 107)
16. Me causa latebat. (Ovid. Fasti V, 361)
17. Ego me fortunatum numquam putabo. (Aug. Contra Acad. II, 7, 18)
18. Carolus Magnus erat eloquentia copiosus. (Einhard. Vit. Carol. Mag. 25)
19. Profecto beati erimus. (Cic. Tusc. disp. I, 19, 44)
20. Ego tibi gratiam non repensabo? An fortasse paululum debeo? (Aug. Contra Acad. II, 2, 3)

22

LECCIN IX
Complementos circunstanciales con preposicin y caso.
Caso locativo. Pronombres demostrativos.
1. Habitabamus illis annis in vico angusto. (Petr. LXI, 6)
2. Humani nil a me alienum puto. (Ter. Heaut. 77)
3. Homunculus unus e multis sum. (Cic. Tusc. disp. I, 9, 17)
4. De me sententiam non do. (Sen. Ad Luc. II, 14, 16)
5. In nullum avarus bonus est, in se pessimus. (Publ. Syr. 273)
6. Ad summa per planum. (Sen. Ad Luc. XI, 84, 13)
7. Pulverulenta fuga Rutuli dant terga per agros. (Verg. Aen. XII, 463)
8. Non cenat sine apro noster, Tite, Caecilianus. Bellum convivam Caecilianus habet. (Mart. VII, 59)
9. Maximum negotium tecum habes: tu tibi molestus es. (Sen. Ad Luc. II, 21, 1)
10. Haec studia adversis perfugium ac solacium praebent, delectant domi, pernoctant nobiscum.
(Cic. Pro Arch. 7)
EJERCITACIN:
11. In alio pediculum vides, in te ricinium non vides. (Petr. LVII, 7)
12. Multa in nostro collegio praeclara. (Cic. De senec. XVII, 65)
13. Romanum imperium a Romulo exordium habet. (Eutr. Brev. I, 1)
14. Helvetii fere cotidianis proeliis cum Germanis de imperio dimicant. (Caes. Bel Gal. I, 1, 4)
15. Germani arva per annos mutant. (Tac. Germ. XXVI)
16. Do litteras ad te Philogono, liberto tuo. (Cic. Ad Quint. frat. I, 3, 4)
17. Amicum enim nostrum in iudicium vocabas. (Cic. Verr. II, 4, 25)
18. Manifesta causa secum habet sententiam. (Publ. Syr. 396)
19. Probus libertus sine natura est filius. (Publ. Syr. 498)
20. Segusiavi sunt extra provinciam trans Rhodanum primi. (Caes. Bel. Gal. I, 10, 5)
21. Prope est a te deus, tecum est, intus est. (Sen. Ad Luc. IV, 41, 1)
22. Aliena vitia in oculis habemus; a tergo nostra sunt. (Sen. De ira XXVIII, 7)
23. Saepe domi non es. (Mart. II, 5, 5)
24. Ab ovo usque ad mala. (Hor. Sat. I, 3, 6)
25. Romae sum. (Cic. Par. Stoic. IV, 32)
26. Cum mortuis non nisi larvae luctant. (Plin. Hist. nat. praef.)
27. Nempe universa ex materia et ex deo constant. (Sen. Ad Luc. I, 65, 23)
28. Cenabis bene, mi Fabulle, apud me. (Catul. XIII, 1)
29. Unus mihi pro populo est, et populus pro uno. (Democr. Frag. 302a en Sen. Ad Luc. VII, 7, 10)
30. De otio meo gaudeo. (Aug. Contra Acad. II, 2, 4)

23

LECCIN X
Nombres tema consonntico (3ra. declinacin), modelos consul (m.), honos (m.), legio (f.), lex (f.),
nomen (n.), homo (m.), frigus (n.), virtus (f.), princeps (m.), senex (m.); vetus (adjetivo).
1. Sol amplissima magnitudine ac potestate non solum temporum terrarumque sed etiam siderum
ipsorum caelique rector. (Plin. Hist. nat. II, 6)
2. Nulla enim virtus aliam mercedem laborum periculorumque desiderat praeter hanc laudis et gloriae.
(Cic. Pro Arch. 11)
3. Nil praeter domini mores mutant pauperes. (Fedr. I, 15, 2)
4. Homo homini lupus, non homo. (Plaut. Asin. II, 4, 88)
5. Principes pro victoria pugnant; comites pro principe. (Tac. Germ. XIV)
6. Tam saeva et infesta virtutibus tempora! (Tac. Agric. I)
7. Germani, prope soli barbarorum, singulis uxoribus contenti sunt. (Tac. Germ. XVIII)
8. Summum ius; summa iniuria. (Cic. De offic. I, 10)
EJERCITACIN:
9. Eques Romanus es? (Petr. LVII, 4)
10. Amicus quidem Plato, sed magis amica veritas. (Ammon. Vit. Arist. p. 14)
11. Luxuria et neglegentia boni moris vitia hominum sunt, non temporum. (Sen. Ad Luc. XVI, 97, 1)
12. Etiam in obsessa via pauperi pax est. (Sen. Ad Luc. II, 14, 9)
13. Adversarius magna inclamat voce. (Hor. Sat. I, 9, 75)
14. Adhuc sub iudice lis est. (Hor. Ad Pis. 78)
15. Matutina parum cautos iam frigora mordent. (Hor. Sat. II, 6, 45)
16. Ex animo constamus et corpore. (Cic. De fin. IV, 19)
17. Virtutem verba putas et lucum ligna. (Hor. Epist. I, 6, 31-2)
18. Ius summum saepe summa est malitia. (Ter. Heaut. 796)
19. In vino nimis vetere ipsa nos amaritudo delectat. (Sen. Ad Luc. VII, 63, 5)
20. Vitiosi mala sua virtutum loco numerant. (Sen. Ad Luc. III, 28, 10)
21. Bonus vir sine deo nemo est. (Sen. Ad Luc. IV, 41, 2)
22. Catilina iuventutem mala facinora edocebat. (Sallust. Catil. XVI, 1)
23. Pueros vero magistri castigare etiam solent nec verbis solum, sed etiam verberibus. (Cic. Tusc. disp. III, 27, 64)
24. Optat ephippia bos piger; optat arare caballus. (Hor. Epist. I, 14, 43)
25. Sapientiae studium vetus quidem in nostris. (Cic. Tusc. disp. IV, 3, 5)
26. Hospes, hic bene manebis; hic summum bonum voluptas est. (Epicur. Frag. 181 en Sen. Ad Luc. II, 21, 10)
27. Quam totus homuncio nil est! (Petr. XXXIV, 10)
28. Assem aerarium nemini debeo. (Petr. LVII, 5)
29. Haud est hominis terga Fortunae dare. (Sen. Oedip. 86)
30. In otio inconcusso iacere non est tranquillitas, malacia est. (Sen. Ad Luc. VII, 67, 14)
31. In homine proprium est ratio. (Sen. Ad Luc. VII, 66, 10)
32. Divitiae sunt ad legem naturae composita paupertas. (Epicur. Frag. 477 en Sen. Ad Luc. III, 27, 9)
33. Veteres inquilinos indulgentia loci et consuetudo etiam inter iniurias detinet. (Sen. Ad Luc. VIII, 70, 16)
34. Consuetudo concinnat amorem. (Lucr. IV, 1283)
35. Est igitur homini cum deo similitudo. (Cic. De leg. I, 8, 25)
36. Animus tuus se iudicat divitem. (Cic. Par. Stoic. VI, 43)
37. Sunt ingeniis nostris semina innata virtutum. (Cic. De leg. I, 13, 38)
38. Non sum ego causidicus nec amaris litibus aptus. (Mart. XII, 68, 3)
39. Obtemperare iustitiae libertas est. (Boe. Con. Phil. I, 5, 4)
40. Enim paupertas olim philosophiae vernacula est. (Apul. Apol. 18, 2)

24

LECCIN XI
Verbos temas de infecto, consonntico, semiconsonntico e i (3ra y 4ta. conjugaciones), modelos lego,
facio, minuo y audio.
1. Posco librum Titi Livi et quasi per otium lego. (Plin. Epist. VI, 20)
2. Hoc mihi de te, nate, refers? (Verg. Aen. IX, 491)
3. Fert Britannia aurum et argentum et alia metalla pretium victoriae. (Tac. Agric. XI)
4. Nos autem philosophi esse cupimus. (Cic. De nat deor. III, 77, 2)
5. Germani deorum maxime (maximum) Mercurium colunt. (Tac. Germ. IX)
6. Non faciunt meliorem equum aurei freni. (Sen. Ad Luc. IV, 41, 6)
7. Non ex ebore tantum Phidias sciebat facere simulacra, faciebat ex aere. (Sen. Ad Luc. XI, 85, 40)
8. Ego te et tu me feres. (Ter. Hec. 610)
9. Fata viam invenient. (Verg. Aen. III, 395=X, 113)
10. Solebam haec ego puer apud Homerum legere. (Petr. XLVIII, 7)
EJERCITACIN:
11. Bene emo, bene vendo. (Petr. LXXV, 9)
12. Pace advenio et pacem ad vos fero. (Plaut. Amph. 32)
13. Deum agnoscis ex operibus eius. (Cic. Tusc. disp. II, 28, 70)
14. Aeneas oppidum condit, ab nomine uxoris Lavinium appellat. (Tit. Liv. I, 1, 11)
15. Obsequium amicos; veritas odium parit. (Ter. Andr. 68)
16. Multa senem circumveniunt incommoda. (Hor. Ad Pis. 169)
17. Labienus in Italiam magnis itineribus contendit duasque ibi legiones conscribit. (Caes. Bel. Gal. I, 10, 3)
18. Non scholae, sed vitae discimus. (Sen. Ad Luc. XIX, 106, 12)
19. Commius reliquique duces ad Alesiam perveniunt. (Caes. Bel. Gal. VII, 79, 1)
20. Germani reges ex nobilitate, duces ex virtute sumunt. (Tac. Germ. VII)
21. Decimae legioni Caesar propter virtutem confidebat maxime. (Caes. Bel. Gal. I, 40, 15)
22. Solum te in tanta pericula mittam? (Verg. Aen. IX, 200)
23. Carpent tua poma nepotes. (Verg. Ecl. IX, 50)
24. Mihi quidem Scipio vivit semperque vivet. (Cic. De amic. XXVII, 102)
25. Licet ad philosophiam etiam sine viatico pervenire. (Sen. Ad Luc. II, 17, 7)
26. Propositum nostrum est secundum naturam vivere. (Sen. Ad Luc. I, 5, 4)
27. Facere docet philosophia, non dicere. (Sen. Ad Luc. II, 20, 2)
28. Deus et natura nil otiosum facit. (Dante Mon. I, 3; cf. Arist. De caelo I, 4, 271a35)
29. Robur confirmat labor, at longa otia solvunt. (Cato. Monost. III, 71)
30. Semper labor siccat lacrimas et gaudia fundit. (Cato. Monost. III, 36)
31. Verbis inter nos contendimus, non pugnis. (Cic. Par. Stoic. III, 23)
32. Epicurus fatum extimescit et ab atomis petit praesidium. (Cic. De fato IX, 18)
33. Ego ibo ad medicum. (Plaut. Menaech. 996)
34. Nec bonum nec malum vagina gladium facit. (Sen. Ad Luc. XIV, 92, 12)
35. Studia te tua clarum et honestum efficient. (Sen. Ad Luc. II, 21, 2)
36. Quis custodiet ipsos custodes? (Iuv. 6, 345)
37. Carmina nulla canam. (Verg. Ecl. I, 77)
38. Docto homini et erudito vivere est cogitare. (Cic. Tusc. disp. V, 111)
39. Ille olim arcana credebat libris. (Hor. Sat. II, 1, 31)
40. Tacitum vivit sub pectore vulnus. (Verg. Aen. IV, 67)
41. Romae vivimus. (Catul. LXVIII, 34)
42. Caste iubet lex adire ad deos. (Cic. De leg. II, 10, 24)
43. Summum profecto malum est vivere cum dolore. (Cic. De fin. I, 11, 41)
44. Numquam aliud natura; aliud sapientia dicit. (Iuv. XIV, 321)
45. Roma, te canimus semperque canemus. (Rut. Nam. 51)

25

LECCIN XII
Sustantivos tema i (3ra. declinacin), modelos civis (m.), nubes (f.), mare (n.), animal (n.), urbs (f.), pater
(m.).
1. Mens enim et ratio et consilium in senibus est. (Cic. De senec. XIX, 67)
2. Mare non sane pretiosis piscibus abundat. (Plin. Epist. II, 17, 28)
3. Pulvis et umbra sumus. (Hor. Od. IV, 7, 16)
4. Tu mediastinus tacita prece rura petebas, nunc urbem et ludos et balnea vilicus optas. (Hor. Epist.
XIV, 14-5)
5. Germani celebrant carminibus antiquis Tuistonem, deum terra editum, et filium Mannum originem
gentis conditoresque. (Tac. Germ. II, 10)
6. Navis in mari parvula est. (Sen. Ad Luc. V, 43, 2)
7. Pallida mors aequo pulsat pede pauperum tabernas regumque turres. (Hor. Od. I, 4, 13-4)
8. Alii parentes, alii liberos, alii coniuges vocibus requirebant. (Plin. Epist. VI, 20)
9. Litus multa animalia maris siccis harenis detinebat. (Plin. Epist. VI, 20)
10. Partem noctium studiis vindico. (Sen. Ad Luc. I, 8, 1)
11. Navibus atque quadrigis petimus bene vivere. (Hor. Epist. XI, 28-9)
12. Caelum crebris imbribus ac nebulis foedum. (Tac. Agric. XII)
EJERCITACIN:
13. Numero hostes; virtute Romanus superat. (Tit. Liv. IX, 32)
14. Hominis autem finis est perfecte quaerere veritatem. (Aug. Contra Acad. I, 3, 9)
15. Mens sana in corpore sano. (Iuv. 10, 356)
16. Antonius cogitabat legiones ad urbem adducere. (Cic. Ad fam. XII, 23, 2)
17. At sedare sitim fluvii fontesque vocabant. (Lucr. V, 945)
18. Non mortem timemus, sed cogitationem mortis. (Sen. Ad Luc. IV, 30, 17)
19. Et in mari et in terra multa possideo. (Petr. XXXIX, 8)
20. De tam magna nave ne tabulam quidem naufragus habes. (Petr. CXV, 13)
21. Ipse seram teneras maturo tempore vites. (Tibul. I, 1, 7)
22. Pan curat ovis (= oves) oviumque magistros. (Verg. Ecl. II, 33)
23. Iam navibus cinis incidebat. (Plin. Epist. VI, 16)
24. Alexander orbi magnus est; Alexandro orbis angustus est. (Sen. Ret. Suas. I, 3)
25. Nullum animal praeter hominem habet notitiam dei. (Cic. De leg. I, 8, 24)
26. An tu civem ab hoste natura ac loco, non animo factisque distinguis? (Cic. Par. Stoic. IV, 29)
27. Eadem natura vi rationis hominem conciliat homini et ad orationis et ad vitae societatem. (Cic. De offic. I, 4, 11)
28. Finem Britanniae non fama nec rumore, sed castris et armis tenemus. (Tac. Agric. XXXIII)
29. Iubemus bonam habere mentem. (Petr. CXV, 3)
30. Bonae mentis soror est paupertas. (Petr. LXXXIV, 4)
31. Tota enim philosophorum vita commemoratio mortis est. (Cic. Tusc. disp. I, 31, 74)
32. Tu soles locorum difficultates arte superare. (Plin. Epist. IV, 1)
33. Ipsae iam nubes ruptae super arma cadebant. (Petr. CXXIII, 199)
34. Haud multum tempus mentis simulata manebunt. (Cato. Monost. 68)
35. Interim e Vesuvio monte pluribus locis latissimae flammae altaque incendia relucebant. (Plin. Epist. VI, 16)

26

LECCIN XIII
Adjetivos modelos acer (m.), acris (f.), acre (n.); fortis (m. y f.), forte (n.); audax (m., f. y n.); ingens (m.,
f. y n.).
1. Ars longa; vita brevis; occasio praeceps; experimentum periculosum; iudicium difficile. (Hipocr.
Afor. 1, primera parte en Sen. De brev. vit. I, 1)
2. Brevis esse laboro, obscurus fio. (Hor. Ad Pis. 25)
3. Omne capax movet urna nomen. (Hor. Od. III, 1, 16)
4. Crudelem medicum intemperans aeger facit. (Publ. Syr. 104)
5. Egere enim necessitatis est, nihil necesse sapienti est. (Sen. Ad Luc. I, 9, 14)
6. Otium divos rogat in patenti Aegaeo nauta. (Hor. Od. II, 16, 1-2)
7. Omnia praeclara rara. (Cic. De amic. XXI, 79)
8. Audentis (=Audentes) Fortuna iuvat. (Verg. Aen. X, 284)
9. Et Venus in silvis iungebat corpora amantum (=amantium). (Lucr. V, 962)
10. Rex Iuppiter omnibus idem. (Verg. Aen. X, 112)
EJERCITACIN:
11. Omnis aetas gravis est. (Cic. De senec. II, 4)
12. Amicorum sunt communia omnia. (Cic. De orat. I, 16, 51)
13. Leve est miserias ferre; perferre est grave. (Sen. Thy. 307)
14. Naturae se sapiens accommodat. (Sen. Ad Luc. II, 17, 9)
15. Longum iter est per praecepta, breve et efficax per exempla. (Sen. Ad Luc. I, 6, 5)
16. Difficile est proprie communia dicere. (Hor. Ad Pis. 128)
17. Non deterret sapientem mors. (Cic. Tusc. disp. I, 38, 11)
18. Est patria parens omnium nostrorum. (Cic. De orat. I, 44, 196)
19. Omnia bona mea mecum sunt. (Sen. Ad Luc. I, 9, 18)
20. Finis pugnantium mors. (Sen. Ad Luc. I, 7, 4)
21. Sol omnibus lucet. (Petr. C, 1)
22. Fugientibus equites occurrunt. (Caes. Bel. Gal. VII, 88, 3)
23. Mentem mortalia tangunt. (Verg. Aen. I, 462)
24. Non facit nobilem atrium plenum fumosis imaginibus. (Sen. Ad Luc. IV, 44, 5)
25. Ante omnia necesse est se ipsum aestimare. (Sen. De tranq. anim. VI, 2)
26. Num iam sapientes et beati sumus? (Aug. De lib. arb. II, 15, 40)
27. Omnia aliena sunt; tempus tantum nostrum est. (Sen. Ad Luc. I, 1, 3)
28. Persona est naturae rationabilis individua substantia. (Boe. Contra Eut. & Nest. 3)
29. Omnis animi debilitata et humilis et fracta timiditas servitus est. (Cic. Par. Stoic. V, 41)
30. Omnia tamquam mortales timetis; omnia tamquam inmortales concupiscitis. (Sen. De brev. vit. III, 4)
31. Omnis recta vitae via sapientia est? (Aug. Contra Acad. I, 5, 13)
32. Et est et vivit et intelligit in homine mens rationalis. (Aug. De lib. arb. II, 6, 13)
33. Vincere velle tuos satis est victoria turpis. (Cato. Monost. III, 61)
34. Rationale enim animal est homo. (Sen. Ad Luc. IV, 41, 8)
35. Homo animal sociale. (Sen. De benef. VII, 1, 7)
36. Homo natura civile animal est. (Arist. Pol. I, 1253a3, trad. Moerbeke)
37. Natura enim homo mundum et elegans animal est. (Sen. Ad Luc. XIV, 92, 11)
38. Omnes mali sumus. (Sen. De ira III, 26)
39. Te similem sortem rogo. (Sen. Ret. Contr. I, 7, 9)
40.Temeritas est videlicet florentis aetatis; prudentia senescentis. (Cic. De senec. VI, 20)
41. Di probos mores docili iuventae dant. (Hor. Carm. saec. 45)
42. Pleni omnes sunt libri, plenae sapientium voces, plena exemplorum vetustas. (Cic. Pro Arch. 6)
43. Homo ad inmortalium cognitionem nimis mortalis est. (Sen. De otio V, 7)
44. Vigilare leve est; pervigilare grave. (Mart. IX, 68, 10)
45. Amicitiae inmortales; mortales inimicitiae esse debent. (Tit. Liv. 40, 46, 12)

27

LECCIN XIV
Sustantivos tema u (4ta. declinacin), modelos motus (m.), manus (f.), cornu (n.).
1. Manus manum lavat. (Petr. XLV, 13)
2. Ego poeta sum et non humillimi spiritus. (Petr. LXXXIII, 8)
3. Caesar salutem suam Gallorum equitatui committere non audebat. (Caes. Bel. Gal. I, 42, 5)
4. In manu illius plumbum aurum fiebat. (Petr. XLIII, 7)
5. Morbos perturbatos motus philosophi appellant. (Cic. Tusc. disp. III, 5, 10)
6. Pro labore manuum ad officium linguae me compellebam. (Abael. Hist. cal. I, 11)
7. Dente lupus; cornu taurus petit. (Hor. Sat. II, 52)
8. Defendunt cornua cervum. (Mart. XIII, 94, 1)
EJERCITACIN:
9. Hoc primum philosophia promittit, sensum communem, humanitatem et congregationem. (Sen. Ad Luc. IV, 44, 5)
10. Equitatus nostri cum equitatu Helvetiorum proelium committunt, et pauci de nostris cadunt. (Caes. Bel Gal. I,
15, 2)
11. Atuatuci adventu exercitus nostri crebras ex oppido excursiones faciebant parvulisque proeliis cum nostris
contendebant. (Caes. Bel. Gal. II, 30)
12. Passibus ambiguis Fortuna volubilis errat. (Ovid. Trist. V, 8, 15)
13. Habebat dominus in minimo digito sinistrae manus anulum grandem subauratum. (Petr. XXXII, 3)
14. Initia in potestate nostra sunt; de eventu Fortuna iudicat. (Sen. Ad Luc. II, 14, 16)
15. In praecipitia cursus iste deducit; huius eminentis vitae exitus cadere est. (Sen. Ad Luc. I, 8, 4)
16. Morte aut dolore corporis aut luctu animi aut offesione iudicii hominum miserias ponderamus. (Cic. De leg. II,
17, 43)
17. Aves eventus significant aut adversos aut secundos. (Cic. De div. II, 37, 78)
18. In civitatibus omnia necessaria scholares ad manum habent. (Abael. Hist. cal. I, 11)
19. Natura est motus principium secundum se, non per accidens. (Boe. Contra Eut. & Nest. 1)
20. Corpus omne habet proprium motum. (Boe. Contra Eut. & Nest. 1)
21. An non est omnis metus servitus? (Cic. Par. Stoic. V, 40)
22. Sat dulcis labor est cum fructu ferre laborem. (Cato. Monost. III, 73)
23. Doctrina est fructus dulcis radicis amarae. (Cato. Monost. III, 40)
24. Criminus indultu secura audacia crescit. (Cato. Monost. III, 22)
25. Noster animus in motu est. (Sen. Ad Luc. IV, 39, 3)
26. Omne enim animal sensus habet. (Cic. De nat. deor. III, 13, 32)
27. Ego in portu navigo. (Ter. Andr. 480)
28. A solis ortu usque ad occasum. (Vulg. Ps. 112, 3)
29. Parvo cultu natura contenta est. (Cic. Tusc. disp. V, 34)
30. Pythagoras primum, deinde Plato animum in duas partes dividit, alteram rationis participem facit,
alteram expertem, in participe rationis ponit tranquillitatem, in altera motus turbidos cum irae tum
cupiditatis. (Cic. Tusc. disp. IV, 5, 10)

28

LECCIN XV
Sustantivos tema e (5ta. declinacin), modelos res (f.), dies (m. o f).
Pronombres interrogativos-indefinidos.
1. Nulla dies sine linea. (Aforismo atribuido a Apeles por Plin. Hist. nat. XXXV, 36, 12)
2. Vitae summa brevis spem nos vetat inchoare longam. (Hor. Od. I, 4, 15-6)
3. Germani nihil neque publicae neque privatae rei nisi armati agunt. (Tac. Germ. XIII)
4. Helvetii postero die castra ex eo loco movent. (Caes. Bel. Gal. I, 15, 1)
5. Concordia parvae res crescunt. (Sal. Iugur. X, 6)
6. Quid est bonum? Rerum scientia. Quid est malum? Rerum imperitia. (Sen. Ad Luc. IV, 31, 6)
7. Non est philosophia populare artificium nec ostentationi paratum, non in verbis, sed in rebus est.
(Sen. Ad Luc. II, 16, 3)
8. Quid est ratio? Naturae imitatio. Quid est summum hominis bonum? Ex naturae voluntate se gerere.
(Sen. Ad Luc. VII, 66, 39)
EJERCITACIN:
9. Planities erat magna, et in ea tumulus terrenus satis grandis. (Caes. Bel. Gal. I, 43, 1)
10. Spem autem pacis habeo nullam. (Cic. Ad Att. IX, 13, 8)
11. Habes res urbanas, in vicem rusticas scribis. (Plin. Epist. II, 11, 25)
12. Germani nec dierum numerum sed noctium computant. (Tac. Germ. XI)
13. Sol lucem rebus ministrat aufertque tenebras. (Plin. Hist. nat. II, 6)
14. De minoribus rebus principes consultant, de maioribus omnes. (Tac. Germ. XI)
15. Aut ignorantia nos aut insolentia rerum iracundos facit. (Sen. De ira, II, XXXI, 4)
16. Res magna magnos viros desiderat. (Aug. Contra Acad. I, 2, 6)
17. Moribus antiquis res stat Romana virisque. (Cic. De re publ. V, 1, 1)
18. Naufragium rerum est mulier male fida marito. (Cato. Monost. III, 6)
19. Divitiae trepidant; paupertas libera res est. (Cato. Monost. III, 24)
20. Sapientia est rerum humanarum divinarumque scientia. (Aug. Contra Acad. I, 6, 16 = Cic. De off. II, 2, 5)
21. Neque contra rem publicam neque iusiurandum ac fidem amici causa vir bonus faciet. (Cic. De offic. III, 10, 43)
22. Quid est enim philosophia? Amor sapientiae. Quid philocalia? Amor pulchritudinis. (Aug. Contra Acad. II, 3, 7)
23. Consilium rerum omnium sapiens, non exitum spectat. (Sen. Ad Luc. II, 14, 16)
24. Populus dabat olim imperium, fasces, legiones, omnia, nunc se continet atque duas tantum res anxius optat,
panem et circenses. (Iuv. 10, 78-81)
25. Bona ergo fides est ex animi sententia. (Aug. Contra Acad. II, 5, 12)
26. Res est imperiosa timor. (Mart. XI, 58, 8)
27. Numerat paucos vix tua vita dies. (Mart. I, 15, 4)
28. In quibus rebus quaerit tuus ille sapiens veritatem? (Aug. Contra Acad. I, 8, 23)
29. Est igitur res publica res populi; populus autem non omnis hominum coetus quoquo modo congregatus, sed
coetus multitudinis iuris consensu et utilitatis communione sociatus. (Cic. De re pub. I, 39)
30. Amicitia est rerum humanarum et divinarum cum benevolentia et caritate consensio. (Aug. Contra Acad. III, 6,
13 = Cic. De amic. 6, 20)

29

LECCIN XVI
Tiempos y temas del perfecto del indicativo.
1. Exemplar testamenti misi tibi. (Plin. Epist. X, 70)
2. Cui deo crinem vovisti? (Petr. CVII, 15)
3. At tuba terribili sonitu taratantara dixit. (Enn. Frag. 375b)
4. At varios linguae sonitus natura subegit mittere, et utilitas expressit nomina rerum. (Lucr. V, 1028-9)
5. Tonanti sancta Mnemosyne Iovi fecunda novies artium peperit chorum Musarum. (Fedr. III, Prol.
18-9)
6. Et ego et tua mater ambae meretrices fuimus. (Plaut. Cist. 39)
7. Quid habuistis in cena? (Petr. LXVI, 1)
8. Nearchus Tarentinus, hospes noster, in amicitia populi Romani permanserat. (Cic. De senec. XII, 41)
9. Ego leve dixero. (Sen. Ad Luc. II, 13, 5)
10. Diligo praestantem, non odi, Cinna, negantem. (Mart. VII, 43, 3)
11. Novi enim moderationem animi tui et aequitatem, sed humanitatem et prudentiam intellego. (Cic.
De senec. I, 1)
12. Haec olim meminisse iuvabit. (Verg. Aen. I, 203)
EJERCITACIN:
13. Ego multa tacui, multa pertuli, multa concessi. (Cic. Catil. IV, 1)
14. Hominem inter homines me feci. (Petr. LXXIV, 74)
15. Litteras Graecas senex didici. (Cic. De senec. VIII, 26)
16. Auxit benevolentiam consuetudo. (Cic. De amic. IX, 30)
17. Divina natura dedit agros, ars humana aedificavit urbes. (Cato. De re rust. III, 1)
18. Mercatorem in provinciam cum imperio ac securibus misimus. (Cic. Verr. II, 4)
19. Vos adhuc non cenastis (=cenavistis)? (Petr. LXXIV, 6)
20. Summum consilium maiores nostri appellarunt (=appellaverunt) senatum. (Cic. De senec. II, 6)
21. Catonem exemplar sapientis viri nobis dii inmortales dederunt. (Sen. De const. sap. II, 1)
22. Socrates supremo vitae die de inmortalitate animorum disseruerat. (Cic. De senec. XXI, 78)
23. Virtus est vitium fugere, et sapientia prima stultitia caruisse. (Hor. Epist. I, 41-2)
24. Non omnia memini et scio. (Plaut. Pers. 186)
25. Servi homines sunt et aeque unum lactem biberunt. (Petr. LXXI, 1)
26. In Timaeo mundum aedificavit Platonis deus. (Cic. Tusc. disp. I, 25, 61)
27. Non enim philosophi solum, verum etiam maiores nostri superstitionem a religione separaverunt. (Cic. De nat
deor. II, 28, 71)
28. Dedit eadem natura beluis sensum et appetitum. (Cic. De nat. deor. II, 47, 21)
29. Omnia persolvi (Tib. I, 5, 17)
30. Somnum, hercle, ego hac nocte oculis non vidi meis. (Ter. Heaut. 941)
31. Tu me fecisti locupletem. (Hor. Epist. I, 7, 15)
32. Lupus villam intravit. (Petr. LXII, 11)
33. Servi vinum dedere in manus. (Petr. XXXIV, 4)
34. Vacca et capella et patiens ovis iniuriae socii fuere cum leone in saltibus. (Fedr. I, 5, 3-4)
35. Dies continuos quinque Caesar pro castris suas copias produxit et aciem instructam habuit. (Caes. Bel. Gal. I,
48, 3)
36. Alteri se in montem receperunt; alteri ad impedimenta et carros suos se contulerunt. (Caes. Bel. Gal. I, 26, 1)
37. Pater tuus tibi terras, te terris reliquit. (Plin. Pan. Traian. 10, 6)
38. Ad maiora quaedam nos natura genuit et conformavit. (Cic. De fin. I, 6, 23)
39. Nulla fides umquam miseros elegit amicos. (Luc. VIII, 535)
40. Sum semperque fui pauper. (Mart. V, 13, 1)
41. Omnia novit graeculus esuriens. (Iuv. III, 77-8)
42. Me ad istam faciem bona uxor et mala fortuna perduxit. (Apul. Met. I, 7, 10)
43. Primus in orbe deos fecit timor. (Stat. Theb. III, 661)
44. Ego ruri cenavero. (Plaut. Cas. 781)
45. Aquila in sublimi quercu nidum fecerat. (Fedr. II, 4, 1)

30

LECCIN XVII
Proposiciones sustantivas de acusativo sujeto e infinitivo verbo.
1. Te fortunatum esse non aestimas? (Boe. Con. Phil. II, 3)
2. Pompeium nobis amicissimum constat esse. (Cic. Ad Att. I, 12, 3)
3. An clamant homines beatos se esse? (Aug. De lib. arb. II, 13, 35)
4. Bonum esse constat. (Boe. De hebdom.)
5. Erit igitur in consolationibus prima medicina docere aut nullum malum esse aut admodum parvum.
(Cic. Tusc disp. III, 32, 77)
6. Nolebam illum nostrum familiarem sermonem in alienas manus devenire. (Cic. Ad Att. I, 9, 1)
7. Quosdam ait Epicurus ad veritatem sine ullius adiutorio exisse, fecisse sibi ipsos viam. (Epicur.
Frag. 192 en Sen. Ad Luc. V, 52, 3)
8. Philosophia docuit colere divina, humana diligere, et penes deos imperium esse, inter homines
consortium. (Sen. Ad Luc. XIV, 90, 3)

EJERCITACIN:
9. Cupio me esse clementem. (Cic. Catil. I, 4, 1)
10. Video te alte spectare. (Cic. Tusc. disp. I, 34, 82)
11. Verbis abundare te semper putas, o Graecia. (Cic. Tusc. disp. II, 15, 35)
12. Scies Epicurum esse hominem divinum. (Petr., CIV, 3)
13. Pisces natare oportet. (Petr. XXXIX, 3)
14. Placet Stoicis omnia peccata esse paria. (Cic. Acad. II, 133)
15. Est in animo quasi insculptum esse deos. (Cic. De nat. deor. II, 4, 12)
16. Constat nos beatos esse velle. (Aug. De lib. arb. II, 9, 26)
17. Sine ulla dubitatione dicimus beatos nos esse velle. (Aug. De lib. arb. II, 9, 26)
18. Summum bonum beatitudinem esse definivimus. (Boe. Cons. Phil. III, 2, 11)
19. Stoici omnia fato fieri dicunt. (Cic. De fato XV, 33)
20. Nescis exilium scelerum esse poenam? (Cic. Par. Stoic. IV, 30)
21. Fuisse apud eos et Herculem Germani memorant. (Tac. Germ. III)
22. Solemus dicere summum bonum esse secundum naturam vivere. (Sen. De otio, V, 1)
23. Dasne sapientiam rectam viam vitae esse? (Aug. Contra Acad. I, 5, 13)
24. Credo deos inmortales sparsisse animos in corpora humana. (Cic. De senec. XXI, 77)
25. Hoc dasne aut manere animos post mortem aut morte ipsa interire? (Cic. Tusc. dips. I, 11, 25)
26. Aristoteles quidem ait omnes ingeniosos melancholicos esse. (Cic. Tusc. disp. I, 33, 80)
27. Utile est rei publicae nobiles homines esse dignos maioribus suis. (Cic. Pro Sex. 6)
28. Tu tam egregios viros censes tantas res gessisse sine causa? (Cic. De fin. I, 10, 35)
29. Numquam se cenasse domi Philo iurat. (Mart. V, 47 1)
30. Temere dedi Ciceronem fuisse sapientem. (Aug. Contra Acad. I, 3, 8)

31

LECCIN XVIII
Grados y aspectos del verbo.
Oraciones enunciativas e interrogativas, potenciales e irreales, volitivas e imperativas.
Objeto en genitivo
I. Clasificacin de las oraciones simples, segn los modos verbales.
Clave de traduccin, con p.e. sum, es, esse, fui:

1. indicativo
real

pluscuamperfecto
fueram
"haba sido"

non

non

subjuntivo
2. potencial
3. irreal
4. deseo
potencial

fuissem
-"habra sido"

pasados
perfecto
fui
"fui/he sido
/hube sido"

infecto
eram
"era"

----

essem
-"sera" (1)

--

--

--

"fuese"

--

--

--

"haba sido"

--

-ne

non

5. deseo
irreal
6.
deliberacinduda
potencial
7.
deliberacinduda irreal

"hubiera/hubiese
sido"

presente

futuro

sum

ero = fuero
"ser" ("fuere"
en prtasis
eventual)
----

"soy"
sim = fuerim
"sera"
-(+ exhortacin
y permisin)
"sea" ("fuera"
en prtasis
potencial)
--

---

"soy"

"era"

---

(1) Ntese que el latn tiene dos irrealidades, la de un pasado cercano y la de un pasado remoto.

1. Reales con indicativo presente, pasados y futuro. (Lecciones I-XVII)

2. Potenciales de presente
1. Quid igitur faciam? (Ter. Eun. I, 1, 1)
2. Tu illi nihil dixeris? (Cic. Ad Att. I, 11)

3. Irreales de pasado infecto y pluscuamperfecto

3. Nemo umquam sine magna spe inmortalitatis se pro patria offerret ad mortem. (Cic.
Tusc. disp. I, 5, 32)
4. Ego homuncio id non facerem? (Ter. Eun. 590)
5. Quis pertulisset iniuriam? (Boe. Con. Phil. IV, 4, 35)

4. Desiderativas, exhortativas y permisivas potenciales de presente

6. Ut illum di deaeque perdant. (Ter. Eun. 302)
7. Utinam dies iam venerit. (Plin. Epist.. III, 18, 10)
8. Sit nox cum somno, sit sine lite dies. (Mart. II, 90, 10)
9. Vivorum meminerimus. (Petr. XLIII, 1)
10. Nomina declinare et verba in primis pueri sciant. (Quint. Inst. orat. I, 4, 22)

--

32
11. Ne sit sane summum malum dolor, malum certe est. (Cic. Tusc. disp. II, 14)

5. Desiderativas irreales de pasado infecto y pluscuamperfecto

12. Utinam te di perderent. (Plaut. Capt. 537)
13. Ut minus vitae cupidi fuissemus. (Cic. Ad fam. XIV, 4)
14. Utinam istam calliditatem hominibus dei ne dedissent. (Cic. De nat. deor. III, 75)

6. Deliberativas-dubitativas potenciales de presente

15. Adeam an fugiam? (Plaut. Aul. IV, 9, 20)

7. Deliberativas-dubitativas irreales de pasado infecto y pluscuamperfecto

16. Utrum irem an redirem? (Sen. Ad Luc. V, 53, 2)

8. Imperativas de presente y futuro

presente
(cordial)

ne

8. imperativo

-es ("se")
--este ("sed")
--

futuro
(orden
perentoria)
-esto ("se")
esto ("sea")
-estote ("sed")
sunto ("sean")

17. Es animo forti. (Cato. Disth. II, 14)

18. Procul este, profani. (Verg. Aen. VI, 528)
19. Salus populi suprema lex esto. (Cic. De leg. III, 3)
20. Regio imperio duo magistratus sunto. (Cic. De leg. III, 8)
21. Cogita te mortalem esse, me senem. (Sen. Ad Luc. IV, 35, 3)
22. Vos exemplaria Graeca nocturna versate manu, versate diurna. (Hor. Ad Pis. 268-9)
23. Ne time. (Plaut. Cas. 835)
24. Noli timere. (Sen. Ad Luc. I, 12, 10)
25. Confer nostram longissimam aetatem cum aeternitate. (Cic. Tusc. disp. I, 39)
26. Tolle, lege. (Aug. Conf. VIII, 12, 29)
27. Credite mihi: assem habeas, assem valeas. (Petr. LXXVII, 6)
28. Venite, mortales, ad philosophiam. (Aug. Contra Acad. III, 9, 20)
29. Hominem mortuum, inquit lex in XII tabulis, in urbe ne sepelito neve urito. (Cic. De leg. II, 58)
30. Aequam memento rebus in arduis servare mentem. (Hor. Od. II, 3, 1-2)

II. Forma externa de las oraciones interrogativas

1) simples
a) sobre la totalidad, con o sin adverbios
-- / -ne / non / an (no se sabe qu respuesta seguir)
1. Tu me mones? (Sen. Ad Luc. III, 27, 1)
2. Videsne illam urbem? (Cic. De rep. VI, 11)
3. Non cinis ille poetae felix? (Pers. I, 36)
4. An medicina ars est? (Cic. De div. XIV, 24)

nonne (supone respuesta afirmativa)

5. Nonne vides guttas pertundere saxa? (Lucr. IV, 1287)

num (supone respuesta negativa)

6. Num aurea quaeris pocula? (Sen. Ad Luc. XX, 119, 13)

33

b) sobre un elemento de la oracin

# con pronombres interrogativos: quis?; uter?, etc.
7. Vir bonus est quis? (Hor. Epist. I, 16, 40)
8. Uter vincat? (Sen. Ad Luc. II, 14, 13)

# con adverbios interrogativos: ubi?, quo?, quando?, quomodo?, cur?, etc.

9. Cur timeat mortem homo? (Sen. Ad Luc. XVII, 104, 25)
10. Quando tam multa disces? (Sen. Ad Luc. IX, 75, 9)

2) dobles
primer miembro
---ne
uter, utra, utrum
segundo miembro
an (no se sabe que respuesta seguir)
annon (supone respuesta afirmativa)
necne (supone respuesta negativa)
11. Quam figuram habent ista animalia? Hominis an ferae? (Sen. Ad Luc. XIX, 113, 22)
12. Suntne dei necne sunt? (Cic. De nat deor. I, 61)
13. Utrum servus sum an liber? (Petr. LVII, 9)
14. Praecepta sunt necessaria annon? (Sen. Ad Luc. XV, 94, 12)
15. Utrum autem mavis ex inopia saturitatem an in copia famem? (Sen. Ad Luc. II, 19, 7)

34

LECCIN XIX

Perodos adverbiales con prtasis modal-comparativa, condicional, locativa y temporal; reales,

potenciales, irreales y eventuales.
perodo

prtasis

apdosis

real

indicativo
presente o
pasados

oracin
simple

eventual

futuros

potencial
de
infecto
irreal

de pluscuamperfecto

futuros

subjuntivo
subjuntivo
presente o
presente o
pretrito
pretrito
perfecto
perfecto
subjuntivo pretrito infecto
subjuntivo pretrito
pluscuamperfecto

ejemplo
Rex es, si recte facis.
Rex eras, si recte
faciebas
Rex fuisti, si recte
fecisti
Rex fueras, si recte
feceras
Rex eris (=fueris), si
recte facies
(=feceris).
(Isid. Etym. IX, 3, 4)
Rex sis (=fueris), si
recte facias
(=feceris).

traduccin
Eres rey, si obras
rectamente.
Eras rey, si obrabas
rectamente
Fuiste rey, si
obraste rectamente
Habas sido rey, si
habas obrado
rectamente
Sers rey, si
obrares rectamente.
Seras rey, si
obraras rectamente.

Rex esses, si recte

faceres.

Seras rey, si
obrases rectamente.

Rex fuisses, si recte

fecisses.

Habras sido rey, si

hubieras (hubieses)
obrado rectamente.

1. Donec eris felix, multos numerabis amicos; tempora si fuerint nubila, solus eris. (Ovid. Trist. I, 9, 56)
2. Libertas si aequa non est, ne libertas quidem est. (Cic. De re publ. I, 47)
3. Mulieres si non essent, omnia pro luto haberemus. (Petr. LXVII, 10)
4. Hectora quis nosset (=novisset), si felix Troia fuisset? (Ovid. Trist. IV, 3, 75)
5. Ut sementem feceris, ita metes. (Cic. De orat. II, 261)
6. Quot homines, tot sententiae. (Ter. Phorm. 454)
7. Dum Fortuna manet, vultum servatis, amici; cum cecidit, turpi vertitis ora fuga. (Petr. LXXX, 9)
8. Romani ubi solitudinem faciunt, pacem appellant. (Tac. Agric. XXX)
9. Pudet me generis humani, quotiens scholam intravi. (Sen. Ad Luc. IX, 76, 4)

EJERCITACIN:
10. Vinum si non placet, mutabo. (Petr. XLVIII, 1)
11. Iacerent in tenebris omnia, nisi litterarum lumen accederet. (Cic. Pro Arch. 6)
12. Si ad naturam vives, numquam eris pauper; si ad opiniones, numquam eris dives. (Epicur. Frag. 201 en Sen.
Ad Luc. II, 16, 7)
13. Pomponium Atticum sic amo, ut alterum fratrem. (Cic. Ad fam. XIII, 1)
14. Qualis dominus, talis et servus. (Petr. LVIII, 3)
15. Nemo unus homo uni homini tam carus umquam fuit, quam tu populo Romano. (Sen. De clem. I, 5)
16. Omnia promittis, cum tota nocte bibisti. (Mart. XII, 12, 1-2)
17. Libitiarius sic solebat cenare, quomodo rex. (Petr. XXXVIII, 15)

35
18. Vivamus, dum licet esse bene. (Petr. XXXIV, 10)
19. Talis est sapientis animus, qualis mundus super lunam. (Sen. Ad Luc. VI, 59, 16)
20. Si tacuisses, philosophus mansisses. (Boe. Cons. Phil. II, 7, 20)
21. Luxuriosi vitam suam esse in sermonibus, dum vivunt, volunt. (Sen. Ad Luc. XX, 122, 14)
22. Si virtutes sunt pares inter se, paria esse etiam vitia necesse est. (Cic. Par Stoic. III, 21)
23. Aves si prosperos eventus ostenderunt, certe fefellerunt. (Cic. De divin. II, 37, 79)
24. Nihil est enim unum uni tam simile, tam par, quam omnes inter nosmet ipsos sumus. (Cic. De leg. I, 10, 28)
25. Ex igne ut fumus, sic fama ex crimine surgit. (Cato. Monost. III, 14)
26. Omnia necessitas efficit. Id si verum est, nihil est in nostra potestate. (Cic. De fato XIV, 31)
27. Dum te inanem videbo, divitem non putabo. (Cic. Par. Stoic. VI, 44)
28. Si omnia antecedentibus causis fiunt, omnia naturali conligatione conserte contexteque fiunt. (Cic. De fato
XIV, 31)
29. Quando ego tuum non curo, ne cura meum. (Ter. Adel. 802)
30. Sic vive cum hominibus, tamquam deus videat. (Sen. Ad Luc. I, 10, 5)
31. Sic cum inferiore vivas, quemadmodum tecum superiorem velis vivere. (Sen. Ad Luc. V, 47, 12)
32. Qualis est arbor, talis est fructus. (Loth. De mis. hum. cond. VIII, 1)
33. Si magistratus hoc scierint, ibis in crucem. (Petr. CXXXVII, 2)
34. Antequam de re publica dicam, exponam vobis consilium meum. (Cic. Philip. I, 1)
35. Videtis nihil esse morti tam simile, quam somnum. (Cic. De senec. XXII, 81)
36. Quocumque me verto, argumenta senectutis meae video. (Sen. Ad Luc. I, 12, )
37. Ipsa vita nostra, cum hic vivimus, est in potestate Fortunae. (Aug. Contra Acad. III, 2, 4)
38. Nubere Paula cupit nobis; ego ducere Paulam nolo: anus est. Vellem, si magis esset anus. (Mart. X, 8)
39. Si deus est, unde mala? Bona vero unde, si non est? (Boe. Con. Phil. I, 4, 30)
40. Omnes aequo animo parent, ubi digni imperant. (Publ. Syr. 488)

36

LECCIN XX
Perodos adverbiales con prtasis causal, concesiva, consecutiva y final
1. Non multum oportet consilio credere, quia suam habet Fortunam ratio. (Petr. LXXXII, 6)
2. Natura nos cognatos edidit, cum ex isdem et in eadem gigneret. (Sen. Ad Luc. XV, 95, 52)
3. Tiberis, quamquam fossam providentissimus imperator fecit, exhaustus premit valles. (Plin. Epist.
VIII, 17)
4. Pollio amat nostram, quamvis est rustica, musam. (Verg. Ecl. III, 84)
5. Nil bene cum facias, tamen magnus es ardelio. (Mart. II, 7, 7)
6. Nemo tam puer est, ut Cerberum timeat. (Sen. Ad Luc. III, 24, 18)
7. Ut celerius rostrum barbatum haberem, labra de lucerna ungebam. (Petr. LXXV, 10)
8. Angusta est domus animae meae, quo venias ad eam. (Aug. Conf. I, 5, 6)
9. Sapiens exerceat amicitiam, ne tam magna virtus iaceat. (Sen. Ad Luc. I, 9, 8)
EJERCITACIN:
10. Non sumus in illius potestate, cum mors in nostra potestate sit. (Sen. Ad Luc. XIV, 91, 21)
11. Miserum te iudico, quod numquam fuisti miser. (Sen. De prov. 43)
12. Senectus enim quamvis non sit gravis, tamen aufert viriditatem. (Cic. De amic. 11, 16)
13. Quamquam tu bella es, malum tibi magnum dabo. (Plaut. Bacch. 1171)
14. Licet superbus ambules pecunia, Fortuna non mutat genus. (Hor. Epod. IV, 5-6)
15. Erus meus me a portu praemisit domum, ut haec nuntiem uxori suae. (Plaut. Amph. 195)
16. Non sum tam demens, ut aegrotare cupiam. (Sen. Ad Luc. V, 47, 4)
17. Utilis est ira, quia contemptum effugit, quia malos terret. (Sen. De ira XI, 1)
18. In omnem vitam unguento abstinemus, quoniam optimus odor in corpore est nullus. (Sen. Ad Luc. XVII, 108,
16)
19. Ab hac divina contemplatione abductum animum in sordida et humilia pertraximus, ut avaritiae serviret. (Sen.
Ad Luc. XIX, 110, 9)
20. Confirmabis animum vel ad mortis vel ad vitae patientiam, et ne nimis amemus vitam et ne nimis oderimus.
(Sen. Ad Luc. III, 24, 24)
21. Quia lumen caecis oculis non videbam, non oculorum putabam culpam esse, sed solis. (Hier. Epist. 22)
22. Sic nos amantissima nostri natura disposuit, ut dolorem aut tolerabilem aut brevem faceret. (Sen. Ad Luc. IX,
78, 7)
23. Quoniam iam nox est, vestra tecta discedite. (Cic. Catil. III, 29)
24. Explicavi sententiam meam, tuum iudicium ut cognoscerem. (Cic. De fin. I, 21, 72)
25. Numquam tam male est Siculis, quin aliquid facete et commode dicant. (Cic. Verr. II, 4, 95)

37

LECCIN XXI
Infecto de la voz medio-pasiva. Complemento del agente
1. Ubi arma non sunt, libere loquor. (Petr. XCI, 2)
2. De litterarum missione sine causa abs te accusor. (Cic. Ad Att. I, 5, 3)
3. Nemo nascitur dives. (Sen. Ad Luc. II, 20, 13).
4. Ego hoc tempore omni noctes et dies in omnium doctrinarum meditatione versabar. (Cic. Brut. 308)
5. Non omnis moriar multaque pars mei vitabit Libitinam. (Hor. Od. III, 30, 6-7)
6. Habes, habeberis. (Petr. LXXVII, 6)
7. Tam bonae memoriae sum, ut frequenter nomen meum obliviscar. (Petr. LXVI, 1)
8. Zenoni stoico animus ignis videtur. (Cic. Tusc. disp. I, 10, 19)
9. Nec vivere nec mori volumus: vitae nos odium tenet; timor mortis. (Sen. Ad Luc. VIII, 74, 11)
10. Et spiritus dei ferebatur super aquas. (Gen. Hier. interpr. I, 2)
11. Sapiens in se reconditur. (Sen. Epist. I, 9, 16)
12. Pondus meum, amor meus, eo feror, quocumque feror. (Aug. Conf. XIII, 9, 10)
EJERCITACIN:
13. Huic ego me bello ducem profiteor. (Cic. Catil. II, 5)
14. Tu te ducem esse profiteris. (Cic. Par. Stoic. IV, 31)
15. Memoria minuitur, nisi eam exerceas. (Cic. De senec. VII, 21)
16. Maxima debetur puero reverentia. (Iuv. 16, 47)
17. Debemur morti nos nostraque. (Hor. Ad Pis. 63)
18. Omnia philosophiae praecepta referuntur ad vitam. (Cic. De nat. deor. I, 3, 6)
19. Graeca leguntur in omnibus fere gentibus, latina suis finibus exiguis sane continentur. (Cic. Pro Arch. 10)
20. Omnes vici atque aedificia a nostris incendebantur. (Caes. Bel. Gal. VI, 43, 2)
21. Sanabimur, si volemus. (Cic. Tusc. disp. III, 6, 13)
22. Nos non poetarum voce moveamur? (Cic. Pro Arch. 19)
23. Nonne poetae post mortem nobilitari volunt? (Cic. Tusc. disp. I, 15)
24. Et monere et moneri proprium est verae amicitiae. (Cic. De amic. XXV, 91)
25. Non est facile consequi beatam vitam. (Sen. De vit. beat. I, 1)
26. Scis tu me non mentiri. (Petr. LXXIV, 15)
27. Tu illum corrumpi sinis. (Ter. Adel. 97)
28. Irasci pro suis non est pii animi sed infirmi. (Sen. De ira, I, XII, 5)
29. Saepe adulatio, dum blanditur, offendit. (Sen. De ira, II, XXVIII, 5)
30. Iam tempus est me ipsum a me amari. (Cic. Ad Att., IV, 5, 3)
31. Fas est ab hoste doceri. (Ovid. Met. IV, 428)
32. Pares autem vetere proverbio cum paribus congregantur. (Cic. De senec. III, 7)
33. Uter ex his sapiens tibi videtur? (Sen. Ad Luc. XC, 14)
34. Nemo quidem libens patitur. (Tertul. Apol. I, 2)
35. Epicurus declinatione atomi vitari necessitatem fati putat. (Cic. De fato X, 22)
36. De me silebo, de re loquar. (Cic. Par. Stoic. VI, 47)
37. Carneades tibi sapiens non videtur? (Aug. Contra Acad. I, 3, 7)
38. Naturam debemus ducem sequi. (Cic. De offic. I, 7, 22)
39. Sine fato ratio omnium rerum ad naturam fortunamve refertur. (Cic. De fato III, 6)
40. Tu si animo regeris, rex es; si corpore, servus. (Cato. Monost. III, 7)
41. Alta cadunt odiis, parva extolluntur amore. (Cato. Monos. III, 21)
42. Labitur ex animo benefactum, iniuria durat. (Cato. Monos. II, 34)
43. Arcus et statuas, aras etiam templaque demolitur et obscurat oblivio. (Plin. Pan. Traian. 55, 9)
44. Alii philosophi deorum mente atque ratione omnem mundum administrari et regi censent. (Cic. De nat. deor.
I, 2, 4)
45. Errasse (=Erravisse) humanum est, et confiteri errorem prudentis. (Hier. Epist. 59, 12)
46. Amicus certus in re incerta cernitur. (Cic. De amic. 17, 64)
47. Quale caput est, talis praestatur sapor. (Fedr. III, 4, 4)
48. Ego adulescentulos existimo in scholis stultissimos fieri. (Petr. I, 3)
49. Igitur domi militiaeque boni mores colebantur. (Sallust. Catil. 9)
50. A bono in bonum omnia diriguntur. Laetus in praesens neque census existimes neque appetas dignitatem; fuge
excessum; fuge negotia laetus in praesens. (Frase del umbral de la Academia Platnica de Florencia)

38

LECCIN XXII
Perfecto de la voz medio-pasiva
1. Patet omnibus veritas, nondum est occupata; multum ex illa etiam futuris relictum est. (Sen. Ad Luc.
IV, 33, 11)
2. Magorum mos est non humare corpora suorum, nisi a feris sint ante laniata. (Cic. Tusc. disp. I, 45,
109)
3. Scitote homines in duas partes esse divisos, nam aut captantur aut captant. (Petr. CXVI, 7)
4. Dictum est ab eruditissimis viris nisi sapientem liberum esse neminem. (Cic. Par. Stoic. V, 33)
5. Acriter utrimque usque ad vesperum pugnatum est. (Caes. Bel. Gal I, 50, 2)
EJERCITACIN:
6. Alea iacta est. (Suet. Caes. 32)
7. Senex in patriam revertor, unde puer profectus sum. (Liv. XXX, 29)
8. A me Asia tota peragrata est. (Cic. Brut. 315)
9. Gradus templorum ab infima plebe completi erant. (Cic. Ad Att. IV, 1, 5)
10. Animadvertite, iudices, omnem accusatoris orationem in duas divisam esse partes. (Cic. Cluent. 1)
11. Gyges repente anuli beneficio rex exortus est. (Cic. De off. III, 38)
12. Dominus in domo factus sum. (Petr. LXXVI, 1)
13. Sophocles a filiis in iudicium vocatus est. (Cic. De senec. 14)
14. Menti regnum totius animi a natura tributum est. (Cic. Tusc. disp. III, 5, 11)
15. Ita ancipiti proelio diu atque acriter pugnatum est. (Caes. Bel. Gal. I, 26, 1)
16. Ius datum est omnibus. (Cic. De leg. I, 12, 33)
17. Dictum est ab eruditissimis viris nisi sapientem liberum esse neminem. (Cic. Par. Stoic. V, 33)
18. Intellectus universalium rerum ex particularibus sumptus est. (Boe. Contra Eut. & Nest. 3)
19. Sensus autem interpretes ac nuntii rerum in capite tamquam in arce mirifice ad usus necessarios et facti et
conlocati sunt. (Cic. De nat deor. II, 56, 140)
20. Tu sub principe duro temporibusque malis ausus es esse bonus. (Mart. XII, 3, 11-12)

39

LECCIN XXIII
Sum y sus compuestos. Doble dativo de inters: genrico y especfico
1. Duae legiones praesidio impedimentis erant. (Caes. Bel. Gal. II, 19)
2. Mihi legiones peditumque pugna curae erunt. (Tit. Liv. VIII, 38, 16)
3. Adsum amicis. (Cic. De senec. XI, 38)
4. Remedia non prosunt, nisi inmorantur. (Sen. Ad Luc. IV, 40, 4)
5. Hoc opus multas manus poscit, at eae porro non desunt. (Plin. Epist. X, 41)
6. Abest a sapiente aegritudo. (Cic. Tusc. dips. III, 10, 2).
7. Liscius summo magistratui praeerat. (Caes. Bel. Gal. I, 16, 5)
8. Mons suberat circiter mille passuum. (Caes. Bel. Gal. I, 25, 5)
9. Num tantum obsum rei publicae? (Cic. Ad Att. II, 1, 6)
10. Sententiae declarant inesse in animis hominum divina quaedam. (Cic. Tusc. disp. I, 56)
11. Non potest res tanta sine adminiculo numinis stare. (Sen. Ad Luc. IV, 41, 5)
12. Nisi crebris subsidiis ac totius diei labore milites essent defessi, omnes hostium copiae deleri
potuissent. (Caes. Bel. Gal. VII, 88)
13. Caesar negat se more et exemplo populi Romani posse iter ulli per provinciam dare. (Caes. Bel. Gal.
I, 7, 3)
EJERCITACIN:
14. Ira saepius sibi exitio est. (Sen. De ira, I, XI, 2)
15. Ager uberi est solo. (Pont. De princ. 33)
16. Utinam ea res ei voluptati sit. (Cic. Ad fam. XIV, 1)
17. Cum libellis mihi plurimus sermo est. (Sen. Ad Luc. VII, 67, 2)
18. Tu non adfuisti. (Cic. De amic. 7)
19. In his rebus nihil omnino interest. (Cic. De fin. I, 30)
20. Nihil tam utile est, ut in transitu prosit. (Sen. Ad Luc. I, 2, 3)
21. Nulla meis aberit titulis Romana potestas. (Lucan. V, 664)
22. Nemo potest personam diu ferre. (Sen. De clem. I, 6)
23. Tantus sum, ut possim excitare rumorem? (Sen. Ad Luc. V, 43, 1)
24. Numquam igitur digne satis laudari philosophia poterit. (Cic. De senec. I, 2)
25. Non omnia possumus omnes. (Verg. Ecl. VIII, 63)
26. Adesse Romanos nuntiatur. (Caes. Bel. Gal. VI, 4, 1)
27. Carmina vel caelo possunt deducere lunam. (Verg. Ecl. VIII, 69)
28. Nos, nos, dico aperte, consules desumus. (Cic. Catil. I, 3)
29. Peripateticis placet nihil interesse inter sapientiam et sapere. (Sen. Ad Luc. XIX, 117, 11)
30. Cui tandem vitio advocatus defuit? (Sen. De ira, II, XIII, 1)
31. Infimi animi est pati non posse divitias. (Sen. Ad Luc. I, 5, 6)
32. Nullus est liber tam malus, ut non aliqua parte prodesset. (Plin. Epist. III, 5)
33. Nolo tibi umquam deesse laetitiam. (Sen. Ad Luc. III, 23, 3)
34. Quod enim munus rei publicae adferre maius meliusve possumus, quam si docemus atque erudimus
iuventutem? (Cic. De div. II, 2, 4)
35. Deus et materia integro perfectoque intellectu intelligi non possunt. (Boe. Contra Eut. & Nest. 1)
36. Magnae nobis est sollicitudini valetudo tua. (Cic. Ad fam. XVI, 8)
37. Nihil accidere bono viro mali potest. (Sen. De prov. II, 1)
38. Animus tuus nihil sibi deesse putat. (Cic. Par. Stoic. VI, 43)
39. Existimatisne beatos nos esse posse? (Aug. Contra Acad. I, 2, 5)
40. Multi beatam vitam in cantu vocum et nervorum et tibiarum sibi constituunt; et cum ea sibi desunt, se miseros
iudicant; cum autem adsunt, efferuntur laetitia. (Aug. De lib. arb. II, 13, 35)
41. Neque enim valetudinis curatio neque navigatio neque agri cultura neque frugum fructuumque
reliquorum perceptio et conservatio sine hominum opera nulla esse potuissent. Cic. De offic. II, 3, 12)
42. Urbes vero sine hominum coetu non potuissent nec aedificari nec frequentari. (Cic. De offic. II, 4, 15)
43. Mundum temerariis agi fortuitisque casibus putas an ullum credis ei regimen inesse rationis? (Boe. Con. Phil.
I, 6, 3)
44. Amicitia semper prodest; amor aliquando etiam nocet. (Sen. Ad Luc. IV, 35, 1)
45. Peras imposuit Iuppiter nobis duas, propriis repletam vitiis post tergum dedit, alienis ante pectus suspendit
gravem. Hac re videre nostra mala non possumus. Alii simul delinquunt, censores sumus. (Fedr. IV, 10 De
vitiis hominum)

40

LECCIN XXIV
Grado comparativo del adjetivo y del adverbio
1. Amicitia remissior esse debet et liberior et dulcior et ad omnem comitatem facilitatemque proclivior.
(Cic. De amic. XVIII, 66)
2. Deteriores omnes sumus licentia. (Ter. Heaut. 483)
3. Nihil est enim virtute amabilius. (Cic. De amic. VII, 28)
4. Vilius argentum est auro, virtutibus aurum. (Hor. Epist. I, 52)
5. Turpitudo peius est, quam dolor. (Cic. Tusc. disp. II, 13)
EJERCITACIN:
6. Nihil homine admirabilius. (Pico Mirand. De dig. hom. 1)
7. Natura infirmitatis humanae tardiora sunt remedia, quam mala. (Tac. Agric. III)
8. Ex eius lingua melle dulcior fluebat oratio. (Cic. De senec. X, 31)
9. Nihil est otiosa senectute iucundius. (Cic. De senec. XIV, 49)
10. Quid enim stultius, quam incerta pro certis habere, falsa pro veris? (Cic. De senec. XIX, 68)
11. Video meliora proboque, deteriora sequor. (Ovid. Met. VII, 20-1)
12. Intolerabilius nihil est, quam femina dives. (Iuv. 6, 460)
13. Qui me vir fortior? (Plaut. Asin. 557)
14. Mente nihil homini dedit deus ipse divinius. (Cic. De offic. III, 10, 44)
15. Ad altiora quaedam et magnificentiora nati sumus. (Cic. De fin. II, 34, 113)
16. Nullum theatrum virtuti conscientia maius est. (Cic. Tusc. disp. II, 26, 64)
17. Orationem nullam putabant Stoici illustriorem ipsa evidentia reperiri posse. (Cic. Acad. II, 6, 17)
18. Homines amplius oculis, quam auribus, credunt. (Sen. Ad Luc. I, 6, 5)
19. Invidia Siculi non invenere tyranni maius tormentum. (Hor. Epist. I, 2, 58-9)
20. Quanto maior eris, tanto modestior esto. (Cato. Monost. III, 20)

41

LECCIN XXV
Participios presente, pasado y futuro
1. Imagines nobis amicorum absentium iucundae sunt. (Sen. Ad Luc. IV, 40, 1)
2. Timeo Danaos et dona ferentis (= ferentes). (Verg. Aen. II, 49)
3. Disputationes et litterata conloquia et ex praeceptis sapientium verba collecta et eruditu sermo non
ostendunt verum robur animi. (Sen. Ad Luc. III, 26, 6)
4. Canis ingens catena vinctus in pariete erat pictus superque quadrata littera scriptum cave canem.
(Petr. XXIX, 1)
5. Ad rivum eundem lupus et agnus venerant siti compulsi. (Fedr. I, 1, 1)
6. Victurus genium debet habere liber. (Mart. VI, 61, 10)
7. Sed mihi locum signare satis est: non enim doceo, sed admoneo docturos. (Quint. Inst. orat. I, 4, 17)
EJERCITACIN:
8. Omnibus enim versus facientibus nomen poeta est. (Sen. Ad Luc. VI, 58, 17)
9. Mitto tibi navem prora puppique carentem. (Frase de saludo)
10. Tu frigus amabile fessis vomere tauris praebes et pecori vago. (Hor. Od. III, 13, 10-3)
11. Dies longa videtur opus debentibus. (Hor. Epist. I, 1, 21)
12. Mens homines antea dissociatos iucundissimo inter se sermonis vinclo conligavit. (Cic. De re publ. III, 2, 3)
13. Color arte compositus inquinat corpus, non mutat. (Petr. CII, 15)
14. Ave Caesar, morituri te salutant. (Suet. Claud. 21)
15. Sapiens nocituram potentiam vitat. (Sen. Ad Luc. II, 14, 8)
16. De re publica ex tuis litteris, ut antea tibi scripsi, cum praesentia, tum etiam futura magis expecto. (Cic. Ad
fam. II, 10, 4)
17. Quid possum praesertim nihil agens agere melius? (Cic. Tusc. disp. II, 1, 1)
18. Ego multa etiam breviter et commode dicta memoriae mandabam. (Cic. De amic. 1)
19. Armorum unica Germanis cura est in alia neglegentibus. (Sen. De ira, I, XI, 2)
20. Dionysius quidem tyrannus Syracusis expulsus Corinthi pueros docebat. (Cic. Tusc. disp. III, 12, 27)
21. Utrum praecepta veras opiniones habenti de bonis malisque sunt necessaria an non habenti? (Sen. Ad Luc. XV,
94, 12)
22. Vere dici potest magistratum legem esse loquentem. (Cic. De leg. III, 1, 3)
23. Superstitio fusa per gentes oppressit omnium fere animos atque hominum imbecillitatem occupavit. (Cic. De
div. II, 72, 148)
24. Nemo cunctam intuens terram de divina ratione dubitaret. (Cic. De nat deor. II, 38)
25. Sapientiae notionem in mente habemus impressam. (Aug. De lib. arb. II, 9, 26)
26. Nemo vult aliquid nolens. (Aug. De lib. arb. II, 14, 37)
27. Arma ab aliis posita ab aliis erepta sunt. (Cic. Marc. 10)
28. Ranae vagantes liberis paludibus clamore magno regem petiere (= petivere/petiverunt) a Iove. Pater deorum
risit atque illis dedit parvum tigillum. (Fedr. I, 2, 10-11, 13-14)
29. Omnia mortalium opera mortalitate damnata sunt; inter peritura vivimus. (Sen. Ad Luc. XI, 91, 12)
30. Socratis morti illacrimari soleo Platonem legens. (Cic. De nat deor. III, 33, 82)

42

LECCIN XXVI
Valor protsico de los participios presentes y pasados (ablativo absoluto)
1. Urbe capta domum reduco exercitum. (Plaut. Bacch. 1070)
2. Veniebamus in forum deficiente iam die. (Petr. XII, 1)
3. Helvetii omnibus rebus ad profectionem comparatis diem dicunt. Is dies erat a.d. V Kal. Apr. L.
Pisone, A Gabinio consulibus. (Caes. Bel. Gal. I, 6, 4)
4. Turribus autem excitatis tamen has altitudo puppium superabat. (Caes. Bel. Gal. III, 14, 4)
5. Natura duce errari nullo pacto potest. (Cic. De leg. I, 20)
EJERCITACIN:
6. Ergo regibus occisis subversa iacebat pristina maiestas soliorum et sceptra superba. (Lucr. V, 1136-7)
7. Caesar oppidum Noviodunum propter latitudinem fossae murique altitudinem paucis defendentibus expugnare
non potuit. (Caes. Bel. Gal. II, 12, 2)
8. Brevitatem sum secutus te magistro. (Cic. Ad fam. XI, 28)
9. Dis adiuvantibus, nobis vigilantibus, populo Romano consentiente, erimus brevi tempore liberi. (Cic. Phil. III,
14)
10. Archias Romam venit Mario consule et Catulo. (Cic. Pro Arch. 3)
11. Artes innumerabiles repertae sunt docente natura. (Cic. De leg. I, 8, 26)
12. Inter bonos viros ac deos amicitiae est conciliante virtute. (Sen. De prov. I, 5)
13. Iuppiter resoluto mundo et dis in unum confusis, paulisper cessante natura acquiescit sibi cogitationibus suis
traditus. (Sen. Ad Luc. I, 9, 16)
14. Me libente eripies mihi hunc errorem. (Cic. Ad Atic. X, 4, 6)
15. Caesar exploratis regionibus a militibus, albente caelo omnes copias castris eduxit. (Caes. Bel. civ. 68)

43

LECCIN XXVII
Proposiciones con pronombres relativos
1. Nusquam est, qui ubique est. (Sen. Ad Luc. I, 2, 2)
2. Vbi sunt ergo ii, quos miseros dicis? (Cic. Tusc. disp. I, 5)
3. Cui prodest scelus, is fecit. (Sen. Med. 500)
4. Neque di, quos tu castissime coluisti, neque homines, quibus ego semper servivi, nobis gratiam
retulerunt. (Cic. Ad fam. XIV, 4, 1)
5. Accipe a me auxilia, quibus munire te possis. (Sen. Ad Luc. II, 13, 3)
6. Hoc ego tuque sumus, sed quod sum, non potes esse. Tu quod es, e populo quilibet esse potest. (Mart.
V, 13, 9-10)
7. Nihil mihi videtur infelicius eo, cui nihil umquam evenit adversi. (Sen. De prov. III, 3)
8. Ego hanc clementem vitam urbanam atque otium secutus sum et, quod fortunatum isti putant,
uxorem non habui. (Ter. Adel. 43)
9. Cum legere non possis, quantum habueris, satis est habere, quantum legas. (Sen. Ad Luc. I, 2, 3)
10. Quaecumque est hominis definitio, in omnes valet. (Cic. De leg. I, 10, 28)
EJERCITACIN:
10. Felix, qui potuit rerum cognoscere causas; fortunatus et ille, deos qui novit agrestis (=agrestes). (Verg. Geor.
II, 490, 493)
11. Quod hodie non est, cras erit. (Petr. XLV, 3)
12. Alterum est, quod loquimur; alterum, de quo loquimur. (Quint. Inst. orat.. I, 4, 18)
13. Alteri ne feceris, quod tibi fieri non vis. (Vulg. Tob. 4, 15)
14. Arbores seret diligens agricola, quarum aspiciet bacam ipse numquam. (Cic. Tusc. disp. I, 14, 31)
15. Spina etiam grata est, ex qua spectatur rosa. (Publ. Syr. 95)
16. Nec grata est facies, cui gelasinus abest. (Mart. VII, 25, 6)
17. Sic eat, quaecumque Romana lugebit hostem. (Tit. Liv. I, 26, 4)
18. Quicquid bene dictum est ab ullo, meum est. (Sen. Ad Luc. II, 16, 7)
19. Me faciat, quod volt (= vult), magnus Iuppiter. (Plaut. Aul. 776)
20. Fac, qui ego sum, esse te. (Cic. Ad fam., VII, 23, 1)
21. Ira nocere ei, quem odit, non noceri vult. (Sen. De ira III, 5, 5)
22. Cum sis mortalis, quae sunt mortalia, cura. (Cato. Dist. II, 2)
23. Narra illud, quod tibi usu venit. (Petr. LXI, 2)
24. Una est enim amicitia in rebus humanis, de cuius utilitate omnes uno ore consentiunt. (Cic. De amic. XXIII, 86)
25. Sequamur Polybium nostrum, quo nemo fuit diligentior. (Cic. De re pub. II, 27)
26. Apud Hypanim fluvium, qui ab Europae parte in Pontum influit, Aristoteles ait bestiolas quasdam nasci, quae
unum diem vivant. (Cic. Tusc. dips. I, 39, 94)
27. Quibus enim ratio a natura data est, iisdem etiam recta ratio data est. (Cic. De leg. I, 12, 33)
28. Nulla alia in civitate, nisi in qua populi potestas summa est, ullum domicilium libertas habet. (Cic. De re publ.
I, 31, 47)
29. Illa iniusta bella sunt, quae sunt sine causa suscepta. (Cic. De re publ. III, 23, 35)
30. Terra omnis patria est, qua nascimur et tumulamur. (Cato. Monost. III, 31)
31. Placuit enim Ciceroni nostro beatum esse, qui veritatem investigat. (Aug. Contra Acad. I, 3, 7)
32. Mors terribilis iis, quorum cum vita omnia extinguntur, non iis, quorum laus emori non potest. (Cic. Par Stoic.
II, 18)
33. Communis animi conceptio est enuntiatio, quam quisque probat auditam. (Boe. De hebdom. I)
34. Turpis tutela principis, cui potest imputari. (Plin. Pan. Traian. 68, 5)
35. Insignis eorum est error, qui malunt, quae nesciunt, docere quam discere, quae ignorant. (Varr. De ling. lat. IX,
I, 1)
36. Quidquid porro animo cernimus, id omne oritur a sensibus. (Cic. De fin. I, 19, 64)
37. Miser est, qui se non beatissimum iudicat, licet imperet mundo. (Sen. Ad Luc. I, 9, 21)
38. Pericula timidus etiam, quae non sunt, videt. (Publ. Syr. 500)
39. Nemo autem habere disciplinam potest in animo, qui nihil didicit. Nihil autem didicit, qui nihil novit. (Aug.
Contra Acad. III, 3, 5)
40. Dicimus enim signa universaliter omnia, quae significant aliquid. (Aug. De mag. 9)

44

LECCIN XXVIII
Gerundio, gerundivo y supino
1. Oportet etiam inter cenandum philologiam nosse. (Petr. XXXIX, 3)
2. Se contentus est sapiens ad beate vivendum, non ad vivendum. (Sen. Ad Luc. I, 9, 13)
3. Amicus noster vinum etiam parvulis lagunculis in tria genera discripserat, non ut potestas eligendi,
sed ne ius esset recusandi, aliud sibi et nobis, aliud minoribus amicis (nam gradatim amicos habet),
aliud suis nostrisque libertis. (Plin. Epist. II, 6, 2)
4. Operarii struebant parietes vitandoque imbres tegebant arundinibus. (Vitr. II, 1, 3)
5. Scaevola, quamquam nemini se ad docendum dabat, tamen consulentibus respondendo studiosos
audiendi docebat. (Cic. Brut. de orat. 306)
6. In foro et in ipso Capitolio miranda multitudo fuit. (Cic. Ad Att. IV, 1, 5)
7. Regulus de captivis commutandis Romam missus est. (Cic. De off. I, 39)
8. Caesar navium parandarum causa moratur. (Caes. Bel. Gal. IV, 22, 1)
9. L. Brutus in liberanda patria est interfectus. (Cic. De senec. XIX, 75)
10. Haedui legatos ad Caesarem mittunt rogatum auxilium. (Caes. Bel. Gal. I, 11, 2)
11. De genere mortis difficile dictu est. (Cic. De amic. 12)
EJERCITACIN:
12. Nulla res tantum ad dicendum proficit, quantum scriptio. (Cic. Brut. 92)
13. Initium turbandi omnia a femina ortum est. (Tit. Liv. I, 46, 7)
14. Sum defessus quaeritando. (Plaut. Amph. 1014)
15. Multa de bene beateque vivendo a Platone disputata sunt. (Cic. De finib. I, 3. 6)
16. Providentia ex providendo est appellata. (Cic. De leg. I, 27)
17. Tumultus pro recuperanda re publica fuit. (Cic. Brut. 90)
18. Philosophia animum format et fabricat, agenda et omittenda demonstrat. (Sen. Ad Luc. II, 16, 2)
19. A rebus gerendis senectus abstrahit. (Cic. De senec. 6. 29)
20. Legati ab Roma venerunt questum iniurias. (Tit. Liv. III, 25, 6)
21. Vera libens dicas, quamquam sint aspera dictu. (Cato. Monost. III, 64)
22. Et de reconciliandis inimicis et iungendis adfinitatibus et asciscendis principibus, de pace denique ac bello
plerumque in conviviis Germani consultant. (Tac. Germ. XXII)
23. Bonus iudex damnat inprobanda. (Sen. De ira I, XVI, 6)
24. Id probabile vel verisimile Academici vocant, quod nos ad agendum sine assensione potest invitare. (Aug.
Contra Acad. II, 11, 26)
25. Sapiens iram ipsam castigandam habet. (Sen. De ira II, VI, 2.)
26. Gubernator numquam ita totos sinus securus explicuit, ut non expedite ad contrahendum armamenta
disponeret. (Sen. De ira II, XXXI, 5)
27. Scribendi recte sapere est et principium et fons. (Hor. Ad Pis. 309)
28. Mons pecori bonus alendo erat. (Tit. Liv. XXIX, 21, 9)
29. Meae gnatae oratum ierant deam, ut sibi esset propitia. (Plaut. Poen. 1134)
30. Pater ipse colendi haud facilem esse viam voluit. (Verg. Geor. I, 121-2)
31. Lex vera atque princeps apta ad iubendum et ad vetandum ratio est recta summi Iovis. (Cic. De leg. II, 4, 10)
32. Breve enim tempus aetatis satis longum est ad bene honesteque vivendum. (Cic. De senec. 19, 70)
33. Dispar vivendi ratio est; mors omnibus una. (Cato. Monost. III, 3)
34. Philosophia praeparat animos ad satus accipiendos. (Cic. Tusc. disp. II, 5, 13)
35. Quid est enim libertas? Potestas vivendi, ut velis. (Cic. Par. Stoic. V, 34)
36. Omnia quae sunt, deum esse dictu nefas est. (Boe. De hebdom.)
37. Difficilia sunt explicatu poetarum vocabula. (Varr. De lin. Lat. VII, I, 1)
38. Potest non paenitenda agi vita. (Sen. Ad Luc. XI, 92, 29)
39. Liber meus dabit populo patribusque equitique legendum. (Mart. XII, 2, 15)
40. Diem noctemque continuare potando nulli probrum est. (Tac. Germ. XXII, 2)

45

LECCIN XXIX
Conjugaciones perifrsticas con sentido de intencin y de obligacin.
Dativo de inters agente
1. Hoc certe, Quirites, quod sum dicturus, neque praetermittendum neque relinquendum est. (Cic. Catil.
III, 19)
2. Carmina sublimis tum sunt peritura Lucreti, exitio terras cum dabit una dies. (Ovid. Amor. I, 15, 23)
3. Omni autem in re consensio omnium gentium lex naturae putanda est. (Cic. Tusc. disp. I, 13, 30).
4. Ergo cum sciamus nos morituros esse, quare non vivamus? (Petr. LXXII, 2)
5. Pro Italia vobis est pugnandum. (Tit. Liv. XXI, 41)
EJERCITACIN:
6. Eo die senatus erat futurus. (Cic. Ad fam. I, 2, 4)
7. Quamdiu haec curaturi sumus? (Cic. Ad Att. XII, 11)
8. Caesari omnia uno tempore erant agenda. (Caes. Bel. Gal. II, 20)
9. Sapientia ars vivendi putanda est. (Cic. De fin. I, 42)
10. Omnia, quae secundum naturam fiunt, sunt habenda in bonis. (Cic. De senec. XIX, 71)
11. Ante ad mortem quam ad vitam praeparandi sumus. (Sen. Ad Luc. VI, 61, 4)
12. A Iove sunt nobis capienda primordia. (Cic. De leg. II, 3)
13. Sumendum tempus est non minus in animorum morbis, quam in corporum. (Cic. Tusc. disp. III, 31, 76)
14. Tria ex praecepto vetere praestanda sunt, ut vitentur: odium, invidia, contemptus. (Sen. Ad Luc. II, 14, 10)
15. Fatendum est summum esse bonum iucunde vivere. (Cic. De fin. I, 13, 42)

46

LECCIN XXX
Proposiciones sustantivas
1. Non potest fieri, ut non vir bonus irascatur malis. (Sen. De ira I, 14, 1)
2. Caesar interdicit atque imperat Cassivellauno, ne Mandubracio neu Trinobantibus noceat. (Caes. Bel
Gal. V, 22, 5)
3. Nesciunt homines, quid velint, nisi illo momento, quo volunt. (Sen. Ad Luc. II, 20, 6)
4. Te dicor votis eripuisse meis. (Tibul. I, 5, 10)
5. Druides magnum numerum versuum ediscere dicuntur. (Caes. Bel Gal. VI, 14, 2)
6. Hoc amo, quod possum qualibet ire via. (Petr. XVIII, 6)
7. Veritus sum, ne meus repentinus ad meos necessarios adventus suspicionis aliquid adferret. (Cic.
Phil. I, 7)
8. Omnes labores te excipere video; timeo, ut sustineas. (Cic. Ad fam. XIV, 2, 3)
9. Quis dubitare, mi Lucili, potest, quin deorum inmortalium munus sit, quod vivimus, philosophiae,
quod bene vivimus? (Sen. Ad Luc. XIV, 90, 1)
10. Non recusabo, quominus omnes mea legant. (Cic. De fin. I, 3)
EJERCITACIN:
11. Placuit enim Ciceroni nostro beatum esse, qui veritatem investigat. (Aug. Contra Acad. I, 3, 7)
12. Cura, ut vir sis, et cogita, quem in locum sis progressus. (Cic. Catil. III, 12)
13. Moneo, ne ista faciatis. (Cic. Rab. post. 18)
14. Aliqua die te persuadeam, ut ad villam venias et videas casulas nostras. (Petr. XLVI, 2)
15. Incertum est, quo loco te mors expectet. (Sen. Ad Luc. III, 26, 7)
16. Error mihi videtur esse falsi pro vero approbatio. (Aug. Contra Acad. I, 5, 13)
17. Druidum disciplina in Britannia reperta atque inde in Galliam translata esse existimatur. (Caes. Bel. Gal. VI,
13, 11)
18. Chaldaei non ex artis sed ex gentis vocabulo nominati diuturna observatione siderum scientiam putantur
efecisse. (Cic. De divin. I, 1)
19. Gratum est, quod patriae civem populoque dedisti. (Iuv. 14, 70)
20. Timui ego, ne Eumolpus me poetam vocaret. (Petr. XC, 2)
21. Non dubitabam, quin eas litteras libenter lecturus esses. (Cic. Ad fam. XII, 19)
22. Nec aetas impedit, quominus et ceterarum rerum et in primis agri colendi studia teneamus. (Cic. De senec.
XVII, 60)
23. Aristoteles ait adfectus quosdam, si quis illis bene utatur, pro armis esse. (Sen. De ira, I, XVII, 1)
24. Dico esse iturum me mercatum. (Plaut. Merc. 83)
25. Faciam, ut me memineris, dum vitam vivas. (Plaut. Pers. 494)
26. Principio huius urbis parens Romulus non solum auspicato urbem condidisse, sed ipse etiam optimus augur
fuisse traditur. (Cic. De divin. I, 2)
27. Vides, ubi sit posita felicitas, sed ad illam pervenire non audes. (Sen. Ad Luc. II, 21, 1)
28. Multos scriptores rerum suarum magnus ille Alexander secum habuisse dicitur. (Cic. Pro Arch. 10)
29. Non humana neque divina obstant, quin Romani socios exscindant. (Sallust. Mithr. 17)
30. Philosophiae servias oportet, ut tibi contingat vera libertas. (Epicur. Frag. 199 en Sen. Ad Luc. I, 8, 7)
31. Quis dubitet, quin in virtute divitiae sint? (Cic. Par. Stoic. VI, 48)
32. Xerxes inflamasse templa Graeciae dicitur, quod parietibus includerent deos. (Cic. De leg. II, 10, 26)
33. Quid sit in quaque re maxime probabile, semper requiremus. (Cic. Tusc. disp. IV, 4, 7)
34. Non potest igitur dubitari, quin decretum nullum falsum possit esse sapientis. (Cic. Acad. II, 9, 27)
35. Natura videtur ad tolerandos labores musicam nobis dedisse. (Quint. Inst. Orat. I, 1, 10)

47

TRMINOS Y LOCUCIONES LATINAS USUALES

(ordenados por casos)
Nominativo
addenda
agenda
alma mater
c. / cap. (capitulum /capitula)
corrigenda
curriculum /curricula
desideratum
ecce homo
emeritus
equus Troianus
et al. (et alii / alia)
etc. (et cetera)
laesa maiestas
locus amoenus
mare magnum
memorandum
nolens volens
N. N. (nomen nescio/non nominatus/Numa
Nigerius)
omittenda
p. /pp. (pagina /paginae)
persona non grata
Punica fides
quid
rara avis
res, non verba
semel dictum
S. P. Q. R. (Senatus Populusque Romanus)
sq. /sqq. (sequens / sequentes)
solarium
tabula rasa
ultimatum
Nominativo + acusativo
(argumentum) ad hominem
reductio ad absurdum
primus inter pares
spa (salus per aquam)
terminus ad quem
Nominativo + genitivo
casus belli
curriculum vitae
dramatis personae
flatus vocis
lapsus calami
lapsus linguae
lapsus memoriae
mapamundi
modus operandi
onus probandi
petitio principii

Nominativo + ablativo
deus ex machina
e pluribus unum
(conditio) sine qua non
terminus a quo
Acusativo
ad arbitrium
ad astra (per aspera / ardua)
ad augusta per angusta
ad gloriam
ad hoc
ad honorem
ad invicem
ad kalendas Graecas
ad libitum
ad litem
ad litteram
ad marginem
ad notam
ad nutum
ad referendum
ad rem
a. m. (ante meridiem)
ante rem
contra naturam
extra muros
in aeternum
in medias res
in memoriam
per accidens
per capita
per diem
per saltum
per se
p. d. (post data)
p. m. (post meridiem)
post hoc, (ergo) propter hoc
post mortem
post rem
p. s. (post scriptum)
Acusativo + genitivo
ad maiorem dei gloriam
ad usum Delphini
per saecula saeculorum
Genitivo
quorum
sui generis
sui iuris
Dativo
urbi et orbi

48

Ablativo
ab absurdo
ab aeterno
ab initio
a contrario (sensu) / a contrariis
ab (ex) abrupto
ab integro
ab intestato
ab origine
ab ovo usque ad mala
ab utraque parte
a die
a divinis
a fortiori
a latere
a limine
a novo
a posteriori
a priori
a. u. c. (ab urbe condita)
bona fide
ceteris paribus
(in) crescendo
de dicto
de facto
de iure
de plano
de profundis
ex cathedra
ex professo
illo tempore
in mente
in pectore
in re
in situ
interposita persona
in vitro
ipso iure
ipso facto
loc. cit. (l. c.) (loco citato)
manu militari
mea culpa
mutatis mutandis
op. cit. (o. c.) (opere citato)
prima facie
pro bono
pro domo sua
pro forma
sine die
(in) statu quo
stricto sensu
sub voce
summa cum laude

vice versa
Ablativo + genitivo
a. D. (anno Domini)
artis gratia
e. g. (exempli gratia)
honoris causa
v. g. (verbi gratia)
Adverbios
alias
alibi
bis
hic et nunc
ib. / ibid. (ibidem)
ne (non) plus ultra
interim
item
passim
qua
quasi
tandem
ut infra
ut supra
verbatim
vs. (versus)
vulgo
Formas verbales
cf. /cfr. (confer / conferatur)
(magister) dixit
imprimatur
memento
placebo
rp. / (recipe)
v. (vide)
velit nolit (velint nolint)
Frases
do ut des
habeas corpus
habeas data
factotum
i. e. (id est)
n. b. (nota bene)
nihil obstat
quid pro quo
r. i. p. (requiescat in pace)
tibidabo
vademecum
veni, vidi, vici (Suet. Iul. 37)
vade retro (Satana)

49

ANTOLOGA DE TEXTOS
1. Lucreti De rerum natura V, 828-36
Mutat enim mundi naturam totius aetas
ex alioque alius status excipere omnia debet
nec manet ulla sui similis res: omnia migrant,
Omnia commutat natura et vertere cogit.
Namque aliud putrescit et aevo debile languet,
porro aliud succrescit et e contemptibus exit.
Sic igitur mundi naturam totius aetas
mutat, et ex alio terram status excipit alter,
quod potuit nequeat, possit quod non tulit ante.
2. Ciceronis Academici libri I, 8
Tertia deinde philosophiae pars, quae erat in ratione et in disserendo, sic tractabatur ab utrisque.
Quamquam oriretur a sensibus, tamen non esse indicium veritatis in sensibus, mentem volebant rerum
esse iudicem; solam censebant idoneam, cui crederetur, quia sola cerneret id, quod semper esset simplex
et unius modi et tale, quale esset. Hanc illi idean appellabant; iam a Platone ita nominatam; nos recte
speciem possumus dicere.
3. Ciceronis De re publica VI (Somnium Scipionis 17)
Novem tibi orbibus vel potius globis conexa sunt omnia, quorum unus est caelestis, extimus, qui reliquos
omnes complectitur, summus ipse deus arcens et continens ceteros; in quo sunt infixi illi, qui volvuntur,
stellarum cursus sempiterni. Cui subiecti sunt septem, qui versantur retro contrario motu atque caelum. Ex
quibus summum globum possidet illa, quam in terris Saturniam nominant. Deinde est hominum generi
prosperus et salutaris ille fulgor, qui dicitur Iovis; tum rutilus horribilisque terris, quem Martium dicitis;
deinde subter mediam fere regionem Sol obtinet, dux et princeps et moderator luminum reliquorum, mens
mundi et temperatio, tanta magnitudine, ut cuncta sua luce lustret et compleat. Hunc ut comites
consequuntur Veneris alter, alter Mercurii cursus, in infimoque orbe Luna radiis solis accensa
convertitur. Infra autem iam nihil est nisi mortale et caducum praeter animos munere deorum hominum
generi datos; supra Lunam sunt aeterna omnia. Nam ea, quae est media et nona, Tellus, neque movetur et
infima est, et in eam feruntur omnia nutu suo pondera.
4. Hygini Fabulae CCXX Cura
Cura cum quendam fluvium transiret, vidit cretosum lutum, sustulit cogitabunda et coepit fingere
hominem. Dum deliberat secum quidnam fecisset, intervenit Iovis; rogat eum Cura, ut ei daret spiritum,
quod facile ab Iove impetravit. Cui cum vellet Cura nomen suum imponere, Iovis prohibuit suumque
nomen ei dandum esse dixit. Dum de nomine Cura et Iovis disceptarent, surrexit et Tellus suumque
nomen ei imponi debere dicebat, quandoquidem corpus suum praebuisset. Sumpserunt Saturnum iudicem;
quibus Saturnus aequus videtur iudicasse: "Tu, Iovis, quoniam spiritum dedisti, animam post mortem
accipe. Tellus, quoniam corpus praebuit, corpus recipito. Cura quoniam prima eum finxit, quamdiu
vixerit, Cura eum possideat; sed quoniam de nomine eius controversia est, homo vocetur, quoniam ex
humo videtur esse factus."
5. Senecae Epistulae morales ad Lucilium 9, 16
Qualis tamen futura est vita sapientis, si sine amicis relinquatur in custodiam coniectus vel in aliqua gente
aliena destitutus vel in navigatione longa retentus aut in desertum litus eiectus? Qualis est Iovis, cum

50

resoluto mundo et dis in unum confusis, paulisper cessante natura acquiescit sibi cogitationibus suis
traditus. Tale quiddam sapiens facit: in se reconditur, secum est.
6. Senecae Epistulae morales ad Lucilium 78, 14
Exempla nunc magnorum virorum me tibi iudicas relaturum esse? Puerorum referam. Lacon ille
memoriae traditur impubis adhuc, qui captus clamabat 'non serviam' sua illa Dorica lingua, et verbis
fidem imposuit: ut primum iussus est fungi servili et contumelioso ministerio (adferre enim vas obscenum
iubebatur), inlisum parieti caput rupit. Tam prope libertas est, et servit aliquis?
7. Apuleii De deo Socratis 15
Animus humanus etiam nunc in corpore situs daemon nuncupatur. Igitur et bona cupido animi bonus deus
est. Vnde nonnulli arbitrantur, ut iam prius dictum est, eudaemonas dici beatos, quorum daemon bonus, id
est, animus virtute perfectus est. Eum nostra lingua, ut ego interpretor, haud sciam an bono, certe quidem
meo periculo poteris Genium vocare, quod is deus, qui est animus sui cuique, quamquam sit inmortalis,
tamen quodam modo cum homine gignitur, ut eae preces, quibus Genium et Genita precantur,
coniunctionem nostram nexumque videantur mihi obtestari, corpus atque animum duobus nominibus
comprehendentes, quorum communio et copulatio sumus.
8. Augustini Confessiones X, 12
Item continet memoria numerorum dimensionumque rationes et leges innumerabiles, quarum nullam
corporis sensus impressit, quia nec ipsae coloratae sunt aut sonant aut olent aut gustatae aut contrectatae
sunt. Audivi sonos verborum, quibus significantur, cum de his disseritur, sed illi alii, istae autem aliae
sunt. Nam illi aliter graece, aliter latine sonant, istae vero nec graecae nec latinae sunt nec aliud
eloquiorum genus. Vidi lineas fabrorum vel etiam tenuissimas, sicut filum araneae; sed illae aliae sunt,
non sunt imagines earum, quas mihi nuntiavit carnis oculus. Novit eas, quisquis sine ulla cogitatione
qualiscumque corporis intus agnovit eas. Sensi etiam numeros omnibus corporis sensibus, quos
numeramus, sed illi alii sunt, quibus numeramus, nec imagines istorum sunt et ideo valde sunt. Rideat me
ista dicentem, qui non eos videt, et ego doleam ridentem me.
9. Boethii Philosophiae Consolatio II, 4, 22-25
Quid igitur, o mortales, extra petitis intra vos positam felicitatem? Error vos inscitiaque confundit.
Ostendam breviter tibi summae cardinem felicitatis. Estne aliquid tibi te ipso pretiosius? Nihil, inquies.
Igitur si tui compos fueris, possidebis, quod nec tu amittere umquam velis nec fortuna possit auferre.
Atque ut agnoscas in his fortuitis rebus beatitudinem constare non posse, sic collige. Si beatitudo est
summum naturae bonum ratione degentis, nec est summum bonum, quod eripi ullo modo potest, quoniam
praecellit id, quod nequeat auferri, manifestum est, quin ad beatitudinem percipiendam fortunae
instabilitas aspirare non possit.
10. Prisciani Institutiones grammaticae XVIII, 239.
Graeci autem participio utuntur substantivo: Apollnios n didskeis, Tryphon n manthneis, quo nos
quoque secundum analogiam possemus uti, nisi usus deficeret participii frequens, quamvis Caesar non
incongrue protulit ens a verbo sum, es, quomodo a verbo possum, potes potens. Et per ellipsin tamen
supra dictorum invenimus nominativos, ut laetus cogito, paratissimus cogitas, Cicero iustus defendit, et
similia.

51

ESQUEMAS
MORFOLOGA NOMINAL
SUSTANTIVOS
1. Primera y segunda declinaciones, temas o y a

n.

1ra. declinacin tema a

sg.
pl.
vita (f.)
vitae
poeta (m.)
poetae

v.

vita
poeta

vitae
poetae

ac.

vitam
poetam

vitas
poetas

g.

vitae
poetae

vitarum
poetarum

d.

vitae
poetae

vitis
poetis

ab.

vita
poeta

vitis
poetis

segunda declinacin tema o

sg.
pl.
sg.
amicus (m.) amici
donum (n.)
humus (f.)
humi
nihil (n.)
puer (m.)
pueri
ager (m.)
agri
vir (m.)
viri
amice
amici
donum
hume
humi
puer
pueri
ager
agri
vir
viri
amicum
amicos
donum
humum
humos
nihil
puerum
pueros
agrum
agros
virum
viros
amici
amicorum doni
humi
humorum
pueri
puerorum
agri
agrorum
viri
virorum
amico
amicis
dono
humo
humis
puero
pueris
agro
agris
viro
viris
amico
amicis
dono
humo
humis
nihilo
puero
pueris
agro
agris
viro
viris

pl.
dona

dona

dona

donorum

donis

donis

2. deus, -i; filius, -i

n.
v.
ac.
g.
d.
ab.

sg.
deus (m.)
deus
deum
dei
deo
deo

pl.
dei > dii > di
dei > dii > di
deos
deorum > deum
deis > diis > dis
deis > diis > dis

sg.
filius (m.)
fili
filium
filii > fili
filio
filio

pl.
filii
filii
filios
filiorum
filiis
filiis

52

3. Tercera declinacin, temas consonnticos. Clasificacin de acuerdo con su composicin en nominativo

a)
b)
c)
d)
e)
f)
g)
h)
i)
j)

puro: consul, consulis; dolor, doloris

puro y rotacismo: honos, honoris; ius, iuris; flos, floris
disminuido: legio, legionis; cor, cordis
sigmtico: lex, legis; dux, ducis; hiems, hiemis
con alternancia voclica: nomen, nominis; caput, capitis
disminuido con alternancia voclica (c + e): homo, hominis; iter, itineris; caro, carnis
con rotacismo y alternancia voclica (b + e): frigus, frigoris
sigmtico disminuido (c + d): virtus, virtutis; supellex, supellectilis; bos, bovis
sigmtico con alternancia voclica ( d + e): princeps, principis
sigmtico disminuido y alternancia voclica (c + d + e): senex, senis; comes, comitis

4. Tercera declinacin, temas consonnticos. Clasificacin de los sustantivos de acuerdo con su tema
consonntico
velares (g, c): dux, ducis; lex, legis
dentales (d, t): merces, mercedis; cor, cordis; caput, capitis
labiales (b, p): caelebs, caelibis; princeps, principis
lquidos (l, r): sol, solis; fur, furis
nasales (n): legio, legionis; numen, numinis
silbantes (s): mus, muris; corpus, corporis
5. Modelos a y b
n.
v.
ac.
g.
d.
ab.

sg.
consul (m.)
consul
consulem
consulis
consuli
consule

pl.
consules
consules
consules
consulum
consulibus
consulibus

sg.
honos (m.)
honos
honorem
honoris
honori
honore

pl.
honores
honores
honores
honorum
honoribus
honoribus

6. Modelos c y d
n.
v.
ac.
g.
d.
ab.

sg.
legio (f.)
legio
legionem
legionis
legioni
legione

pl.
legiones
legiones
legiones
legionum
legionibus
legionibus

sg.
lex (f.)
lex
legem
legis
legi
lege

pl.
leges
leges
leges
legum
legibus
legibus

53

7. Modelos e
n.
v.
ac.
g.
d.
ab.

sg.
nomen (n.)
nomen
nomen
nominis
nomini
nomine

pl.
nomina
nomina
nomina
nominum
nominibus
nominibus

sg.
caput (n.)
caput
caput
capitis
capiti
capite

pl.
capita
capita
capita
capitum
capitibus
capitibus

pl.
homines
homines
homines
hominum
hominibus
hominibus

sg.
iter (n.)
iter
iter
itineris
itineri
itinere

pl.
itinera
itinera
itinera
itinerum
itineribus
itineribus

pl.
frigora
frigora
frigora
frigorum
frigoribus
frigoribus

sg.
virtus (f.)
virtus
virtutem
virtutis
virtuti
virtute

pl.
virtutes
virtutes
virtutes
virtutum
virtutibus
virtutibus

pl.
principes
principes
principes
principum
principibus
principibus

sg.
senex (m.)
senex
senem
senis
seni
sene

pl.
senes
senes
senes
senum
senibus
senibus

8. Modelos f
n.
v.
ac.
g.
d.
ab.

sg.
homo (m.)
homo
hominem
hominis
homini
homine

9. Modelos g y h
n.
v.
ac.
g.
d.
ab.

sg.
frigus (n.)
frigus
frigus
frigoris
frigori
frigore

10. Modelos i y j

n.
v.
ac.
g.
d.
ab.

sg.
princeps (m.)
princeps
principem
principis
principi
principe

54

11. Tercera declinacin, tema en i. Clasificacin de acuerdo con su composicin en nominativo

a)
b)
c)
d)
e)
f)
g)

sigmtico: civis, civis

sigmtico con alternancia voclica: nubes ( < nubis), nubis
puro con alternancia voclica: mare ( < mari), maris
puro disminuido: animal ( < animali), animalis; exemplar ( < exemplari), exemplaris
sigmtico disminuido: urbs (< urbis), urbis; gens ( < gents), gentis
puro con vocal de apoyo: pater ( < patr < patris), patris
doble: Iuppiter ( < Iovis + pater), Iovis

12. Modelos a y b
n.
v.
ac.
g.
d.
ab.

sg.
civis (m.)
civis
civem
civis
civi
cive

cives
cives
cives
civium
civibus
civibus

pl.

sg.
nubes (f.)
nubes
nubem
nubis
nubi
nube

pl.
nubes
nubes
nubes
nubium
nubibus
nubibus

pl.
maria
maria
maria
marium
maribus
maribus

sg.
animal (n.)
animal
animal
animalis
animali
animali

pl.
animalia
animalia
animalia
animalium
animalibus
animalibus

13. Modelos c y d

n.
v.
ac.
g.
d.
ab.

sg.
mare (n.)
mare
mare
maris
mari
mari

14. Modelos e y f
n.
v.
ac.
g.
d.
ab.

sg.
urbs (f.)
urbs
urbem
urbis
urbi
urbe

pl.
urbes
urbes
urbes
urbium
urbibus
urbibus

sg.

pl.
patres
patres
patres
patrum
patribus
patribus

sg.

pl.

pater
pater
patrem
patris
patri
patre

15. Iuppiter, Iovis; vis

n.
v.
ac.
g.
d.
ab.

sg.
Iuppiter / Iupiter / Iovis
Iuppiter / Iupiter / Iovis
Iovem
Iovis
Iovi
Iove

vis (f.)
--vim
----vi

vires
--vires
virium
viribus
viribus

55

16. Cuarta declinacin, tema u

n.
v.
ac.
g.
d.
ab.

sg.
motus (m.)
manus (f.)
motus
manus
motum
manum
motus
manus
motui
manui
motu
manu

pl.
motus
manus
motus
manus
motus
manus
motuum
manuum
motibus
manibus
motibus
manibus

17. Quinta declinacin, tema e

n.
v.
ac.
g.
d.
ab.

sg.
res (f.)
dies (m. o f.)
res
dies
rem
diem
rei
diei
rei
diei
re
die

pl.
res
dies
res
dies
res
dies
rerum
dierum
rebus
diebus
rebus
diebus

sg.
cornu (n.)

cornua

pl.

cornu

cornua

cornu

cornua

cornus

cornuum

cornui

cornibus

cornu

cornibus

56

ADJETIVOS
18. Adjetivos de primera clase, temas o y a
masculinos
sg.
pl.
n. bonus
boni
miser
miseri
pulcher
pulchri
v. bone
boni
miser
miseri
pulcher
pulchri
ac. bonum
bonos
miserum
miseros
pulchrum
pulchros
g. boni
bonorum
miseri
miserorum
pulchri
pulchrorum
d. bono
bonis
misero
miseris
pulchro
pulchris
ab. bono
bonis
misero
miseris
pulchro
pulchris

femeninos
sg.
pl.
bona
bonae
misera
miserae
pulchra
pulchrae
bona
bonae
misera
miserae
pulchra
pulchrae
bonam
bonas
miseram
miseras
pulchram pulchras
bonae
bonarum
miserae
miserarum
pulchrae
pulchrarum
bonae
bonis
miserae
miseris
pulchrae
pulchris
bona
bonis
misera
miseris
pulchra
pulchris

neutros
sg.
pl.
bonum
bona
miserum misera
pulchrum pulchra
bonum
bona
miserum misera
pulchrum pulchra
bonum
bona
miserum misera
pulchrum pulchra
boni
bonorum
miseri
miserorum
pulchri
pulchrorum
bono
bonis
misero
miseris
pulchro
pulchris
bono
bonis
misero
miseris
pulchro
pulchris

57

19. Adjetivos posesivos

n.
v.
ac.

g.

d.

ab.

m.
meus
tuus
suus
noster
vester
mi
meum
tuum
suum
nostrum
vestrum
mei
tui
sui
nostri
vestri
meo
tuo
suo
nostro
vestro
meo
tuo
suo
nostro
vestro

sg.
f.
mea
tua
sua
nostra
vestra
mea
meam
tuam
suam
nostram
vestram
meae
tuae
suae
nostrae
vestrae
meae
tuae
suae
nostrae
vestrae
mea
tua
sua
nostra
vestra

n.
meum
tuum
suum
nostrum
vestrum
meum
meum
tuum
suum
nostrum
vestrum
mei
tui
sui
nostri
vestri
meo
tuo
suo
nostro
vestro
meo
tuo
suo
nostro
vestro

m.
mei
tui
sui
nostri
vestri
--meos
tuos
suos
nostros
vestros
meorum
tuorum
suorum
nostrorum
vestrorum
meis
tuis
suis
nostris
vestris
meis
tuis
suis
nostris
vestris

pl.
f.
meae
tuae
suae
nostrae
vestrae
--meas
tuas
suas
nostras
vestras
mearum
tuarum
suarum
nostrarum
vestrarum
meis
tuis
suis
nostris
vestris
meis
tuis
suis
nostris
vestris

n.
mea
tua
sua
nostra
vestra
--mea
tua
sua
nostra
vestra
meorum
tuorum
suorum
nostrorum
vestrorum
meis
tuis
suis
nostris
vestris
meis
tuis
suis
nostris
vestris

20. Dos adjetivos en caso dual

n.
ac.
g.
d.
ab.

duo
duos
duorum
duobus
duobus

m.
ambo
ambos
amborum
ambobus
ambobus

f.
duae
duas
duarum
duabus
duabus

n.
ambae
ambas
ambarum
ambabus
ambabus

duo
duo
duorum
duobus
duobus

ambo
ambo
amborum
ambobus
ambobus

58

21. Segunda clase de adjetivos, temas en consonanate de una terminacin

sg.
n.
v.
ac.
g.
d.
ab.

m. y f.
vetus
vetus
veterem
veteris
veteri
vetere

pl.
n.

vetus
vetus
vetus
veteris
veteri
vetere

m. y f.
veteres
veteres
veteres
veterum
veteribus
veteribus

n.
vetera
vetera
vetera
veterum
veteribus
veteribus

22. Segunda clase de adjetivos, temas en i de tres terminaciones

n.
v.
ac.
g.
d.
ab.

m.
acer
acer
acrem
acris
acri
acri

sg.
f.
acris
acris
acrem
acris
acri
acri

n.
acre
acre
acre
acris
acri
acri

m.
acres
acres
acres
acrium
acribus
acribus

pl.
f.
acres
acres
acres
acrium
acribus
acribus

n.
acria
acria
acria
acrium
acribus
acribus

23. Segunda clase de adjetivos, temas en i de dos terminaciones.

sg.
n.
v.
ac.
g.
d.
ab.

m. y f.
fortis
fortis
fortem
fortis
forti
forti

pl.
n.

forte
forte
forte
fortis
forti
forti

m. y f.
fortes
fortes
fortes
fortium
fortibus
fortibus

n.
fortia
fortia
fortia
fortium
fortibus
fortibus

24. Segunda clase de adjetivos, temas en i de una terminacin

sg.
n.
v.
ac.
g.
d.
ab.

m. y f.
audax
audax
audacem
audacis
audaci
audaci

pl.
n.

audax
audax
audax
audacis
audaci
audaci

m. y f.
audaces
audaces
audaces
audacium
audacibus
audacibus

n.
audacia
audacia
audacia
audacium
audacibus
audacibus

59

25. Segunda clase de adjetivos, temas en i de una terminacin

sg.
n.
v.
ac.
g.
d.
ab.

m. y f.
ingens
ingens
ingentem
ingentis
ingenti
ingenti

pl.
n.

ingens
ingens
ingens
ingentis
ingenti
ingenti

m. y f.
ingentes
ingentes
ingentes
ingentium
ingentibus
ingentibus

n.
ingentia
ingentia
ingentia
ingentium
ingentibus
ingentibus

26. Grado comparativo del adjetivo

gratior, gratius
pulchrior, pulchrius
acrior, acrius
fortior, fortius
audacior, audacius
laudantior, laudantius
sg.
n.
v.
ac.
g.
d.
ab.

m. y f.
gratior
gratior
gratiorem
gratioris
gratiori
gratiore

n.
gratius
gratius
gratius
gratioris
gratiori
gratiore

pl.
m. y f.
gratiores
gratiores
gratiores
gratiorum
gratioribus
gratioribus

n.
gratiora
gratiora
gratiora
gratiorum
gratioribus
gratioribus

27. Grado superlativo del adjetivo

gratissimus, gratissima, gratissimum
pulcherrimus, pulcherrima, pulcherrimum
facillimus, facillima, facillimum
laudantissimus, laudantissima, laudantissimum

n.
v.
ac.
g.
d.
ab.

sg.
m.
f.
gratissimus gratissima
gratissime
gratissima
gratissimum gratissimam
gratissimi
gratissimae
gratissimo
gratissimae
gratissimo
gratissima

n.
gratissimum
gratissimum
gratissimum
gratissimi
gratissimo
gratissimo

m
gratissimi
gratissimi
gratissimos
gratissimorum
gratissimis
gratissimis

pl.
f.
gratissimae
gratissimae
gratissimas
gratissimarum
gratissimis
gratissimis

n.
gratissima
gratissima
gratissima
gratissimorum
gratissimis
gratissimis

60

28. Comparativos y superlativos de formas de diferente raz

grado positivo
bonus, -a, -um
malus, -a, -um
magnus, -a, -um
parvus, -a, -um
multus, -a, -um

grado comparativo
melior, melius
peior, peius
maior, maius
minor, minus
plus (g. pluris)

29. plus, pluris (n.)

n.
v.
ac.
g.
d.
ab.

sg.
plus
-plus
pluris
-plure

pl.
-------

grado superlativo
optimus, -a, -um
pessimus, -a, -um
maximus, -a, -um
minimus, -a, -um
plurimus, -a, -um

61

MORFOLOGA PRONOMINAL
30. Pronombres personales

n.
ac.
g.
d.
ab.

singular
1ra. persona
2da. persona
ego
tu
me
te
mei
tui
mihi
tibi
me
te

plural
1ra. persona
2da. persona
nos
vos
nos
vos
nostri/nostrum vestri/vestrum
nobis
vobis
nobis
vobis

sg. y pl.
3ra. persona
--se
sui
sibi
se

31. Pronombres demostrativos y adverbios locativos

hic, haec, hoc ("este")

is, ea, id ("ese"/"l")
idem, eadem, idem ("el mismo")
ille, illa, illud ("aquel"/"l")
iste, ista, istud ("ese")
ipse, ipsa, ipsum ("el mismo")

ubi?
hic
ibi
ibidem
illic
istic
---

adverbios locativos
unde?
quo?
hinc
huc
inde
eo
indidem
eodem
illinc
illuc
istinc
istuc
-----

qua?
hac
ea
eadem
illac
istac
---

32. hic, haec, hoc

m.
n.
ac.
g.
d.
ab.

hic
hunc
huius
huic
hoc

sg.
f.
haec
hanc
huius
huic
hac

hoc
hoc
huius
huic
hoc

hi
hos
horum
his
his

hae
has
harum
his
his

haec
haec
horum
his
his

ea
eam
eius
ei
ea

id
id
eius
ei
eo

ii
eos
eorum
iis
iis

eae
eas
earum
iis
iis

ea
ea
eorum
iis
iis

eadem
eandem
eiusdem
eidem
eadem

idem
idem
eiusdem
eidem
eodem

iidem
eosdem
eorumdem
iisdem
iisdem

eaedem
easdem
earumdem
iisdem
iisdem

eadem
eadem
eorumdem
iisdem
iisdem

n.

m.

pl.
f.

n.

33. is, ea, id

n.
ac.
g.
d.
ab.

is
eum
eius
ei
eo

34. idem, eadem, idem

n.
ac.
g.
d.
ab.

idem
eundem
eiusdem
eidem
eodem

62

35. ille, illa, illud

n.
ac.
g.
d.
ab.

ille
illum
illius
illi
illo

illa
illam
illius
illi
illa

illud
illud
illius
illi
illo

illi
illos
illorum
illis
illis

illae
illas
illarum
illis
illis

illa
illa
illorum
illis
illis

ista
istam
istius
isti
ista

istud
istud
istius
isti
isto

isti
istos
istorum
istis
istis

istae
istas
istarum
istis
istis

ista
ista
istorum
istis
istis

ipsa
ipsam
ipsius
ipsi
ipsa

ipsum
ipsum
ipsius
ipsi
ipso

ipsi
ipsos
ipsorum
ipsis
ipsis

ipsae
ipsas
ipsarum
ipsis
ipsis

ipsa
ipsa
ipsarum
ipsis
ipsis

36. iste, ista, istud

n.
ac.
g.
d.
ab.

iste
istum
istius
isti
isto

37. ipse, ipsa, ipsum

n.
ac.
g.
d.
ab.

ipse
ipsum
ipsius
ipsi
ipso

63

38. Pronombres indefinidos-interrogativos

m.
aliquis
alius
alter
alteruter
neuter
nonnullus
nullus
ecquis?
quidam
quilibet
quis
quis?
quisnam?
quispiam
quisquam
quisque
quisquis
quivis
quiviscumque
ullus
unus
unusquisque
uter
uter?
utercumque
uterlibet
uterque
utervis

f.
aliqua
alia
altera
alterutra
neutra
nonnulla
nulla
ecquae?
quaedam
quaelibet
quae
quae?
quaenam?
quaepiam
quaequam
quaeque
quaequae
quaevis
quaeviscumque
ulla
una
unaquaeque
utra
utra?
utracumque
utralibet
utraque
utravis

n.
aliquid
aliud
alterum
alterutrum
neutrum
nonnullus
nullum
ecquid?
quidam
quidlibet
quid
quid?
quidnam?
quidpiam
quidquam
quidque
quidquid
quidvis
quidviscumque
ullum
unum
unumquidque
utrum
utrum?
utrumcumque
utrumlibet
utrumque
utrumvis

composicin
ali + quis

alter + uter
ne + uter
non + nullus
ne + ullus
ec + quis
quis + dam
quis + libet

quis + nam
quis + piam
quis + quam
quis + que
quis + quis
quis + vis
quisvis + cum + que
un (us) + lus
unus + quisque

uter + cum + que

uter + libet
uter + que
uter + vis

traduccin
alguien
otro (cualquiera)
otro (entre dos)
uno de dos
ninguno de los dos
alguno
ninguno
acaso quin?
un tal
quienquiera
alguien
quin?
quin pues?
alguien
alguien
cada uno
cualquiera
quienquiera
quienquiera
uno, alguno
un, uno
cada uno
uno de los dos
cul de los dos?
cualquiera de los dos
cualquiera de los dos
uno y otro
cualquiera de los dos

39. alius, alia, aliud

n.
ac.
g.
d.
ab.

m.
alius
alium
alius
alii
alio

sg.
f.
alia
aliam
alius
alii
alia

n.
aliud
aliud
alius
alii
alio

m.
alii
alios
aliorum
aliis
aliis

pl.
f.
aliae
alias
aliarum
aliis
aliis

ulla
ullam
ullius
ulli
ulla

ullum
ullum
ullius
ulli
ullo

ulli
ullos
ullorum
ullis
ullis

ullae
ullas
ullarum
ullis
ullis

n.
alia
alia
aliorum
aliis
aliis

ulla
ulla
ullorum
ullis
ullis

40. ullus, ulla, ullum

n.
ac.
g.
d.
ab.

ullus
ullum
ullius
ulli
ullo

64

41. alter, altera, alterum

n.
ac.
g.
d.
ab.

alter
alterum
alterius
alteri
altero

altera
alteram
alterius
alteri
altera

alterum
alterum
alterius
alteri
altero

alteri
alteros
alterorum
alteris
alteris

alterae
alteras
alterarum
alteris
alteris

altera
altera
alterorum
alteris
alteris

m.
qui
quos
quorum
quibus
quibus

pl.
f.
quae
quas
quarum
quibus
quibus

n.
quae
quae
quorum
quibus
quibus

m.
qui
quos
quorum
quibus
quibus

pl.
f.
quae
quas
quarum
quibus
quibus

n.
quae
quae
quorum
quibus
quibus

42. quis (qui), quae, quid (quod)

m.
quis / qui
quem
cuius
cui
quo

n.
ac.
g.
d.
ab.

sg.
f.
quae
quam
cuius
cui
qua

n.
quid / quod
quid / quod
cuius
cui
quo

43. Pronombre relativo qui, quae, quod

n.
ac.
g.
d.
ab.

m.
qui
quem
cuius
cui
quo

sg.
f.
quae
quam
cuius
cui
qua

n.
quod
quod
cuius
cui
quo

44. Pronombre relativo quicumque, quaecumque, quodcumque

n.
ac.
g.
d.
ab.

m.

sg.
f.

n.

m.

pl.
f.

n.

quicumque
quemcumque
cuiuscumque
cuicumque
quocumque

quaecumque
quamcumque
cuiuscumque
cuicumque
quacumque

quodcumque
quodcumque
cuiuscumque
cuicumque
quocumque

quicumque
quoscumque
quorumcumque
quibuscumque
quibuscumque

quaecumque
quascumque
quarumcumque
quibuscumque
quibuscumque

quaecumque
quaecumque
quorumcumque
quibuscumque
quibuscumque

65

45.

I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
XIII
XIV
XV
XVI
XVII
XVIII
XIX
XX
XXI
XXII
XXVIII
XXIX
XXX
XL
L
LX
LXX
LXXX
XC
C
CC
CCC
CCCC
D
DC
DCC
DCCC
DCCCC
M
MM
CCICC
CCCICCC

NUMERALES
Cardinales
quot?

Ordinales
quotus?

Distributivos
quoteni?

Adverbiales
quotiens?

unus, -a, -um

duo, -ae, -o
tres, tria
quattuor
quinque
sex
septem
octo
novem
decem
undecim
duodecim
tredecim
quattuordecim
quindecim
sedecim
septemdecim
duodeviginti
undeviginti
viginti
unus et viginti
duo et viginti
duodetriginta
undetriginta
triginta
quadraginta
quinquaginta
sexaginta
septuaginta
octoginta
nonaginta
centum
ducenti, -ae, -a
trecenti, -ae, -a
quadrigenti, -ae, -a
quingenti, -ae, -a
sescenti, -ae, -a
septingenti, -ae, -a
octingenti, -ae, -a
nongenti, -ae, -a
mille
duo milia
decem milia
centum milia

primus, -a, -um

secundus
tertius
quartus
quintus
sextus
septimus
octavus
novenus
decimus
undecimus
duodecimus
tertius decimus
quartus decimus
quintus decimus
sextus decimus
septimus decimus
duodevicesimus
undevicesimus
vicesimus
vicesimus primus
vicesimus alter
duodetricesimus
undetricesimus
tricesimus
quadragesimus
quinquagesimus
sexagesimus
septuagesimus
octogesimus
nonagesimus
centesimus
ducentesimus
trecentesimus
quadringentesimus
quingentesimus
sescentesimus
septingentesimus
octingentesimus
nongentesimus
millesimus
bis millesimus
decies millesimus
centies millesimus

singuli, -ae, -a
bini
terni
quaterni
quini
seni
septeni
octoni
noveni
deni
undeni
doudeni
terni deni
quaterni deni
quini deni
seni deni
septeni deni
duodeviceni
undeviceni
viceni
viceni singuli
viceni bini
duodetriceni
undetriceni
triceni
quadrageni
quinquageni
sexageni
septuageni
octogeni
nonageni
centeni
duceni
treceni
quadringeni
quingeni
sesceni
septingeni
octingeni
nongeni
singula milia
bina milia
cena milia
centena milia

semel
bis
ter
quater
quinquies
sexies
septies
octies
novies
decies
undecies
duodecies
ter decies
quater decies
quindecies
sedecies
septies decies
duodevicies
undevicies
vicies
vicies semel
vicies bis
duodetricies
undetricies
tricies
quadragies
quinquagies
sexagies
septuagies
octogies
nonagies
centies
ducenties
trecenties
quadringenties
quingenties
sescenties
septingenties
octingenties
nongenties
milies
bis milies
decies milies
centies milies

66

MORFOLOGA VERBAL
46. Temas del infecto, indicativo, voz activa

presente

pretrito
infecto

futuro
infecto

1ra.
conjugacin
tema a
laudare
laudo
laudas
laudat
laudamus
laudatis
laudant
laudabam
laudabas
laudabat
laudabamus
laudabatis
laudabant
laudabo
laudabis
laudabit
laudabimus
laudabitis
laudabunt

2da.
conjugacin
tema e
videre
video
vides
videt
videmus
videtis
vident
videbam
videbas
videbat
videbamus
videbatis
videbant
videbo
videbis
videbit
videbimus
videbitis
videbunt

3ra.
conjugacin
tema conson.
legere
lego
legis
legit
legimus
legitis
legunt
legebam
legebas
legebat
legebamus
legebatis
legebant
legam
leges
leget
legemus
legetis
legent

3ra.
conjugacin
tema u
minuere
minuo
minuis
minuit
minuimus
minuitis
minuunt
minuebam
minuebas
minuebat
minuebamus
minuebatis
minuebant
minuam
minues
minuet
minuemus
minuetis
minuent

3ra.
conjugacin
tema j
facere
facio
facis
facit
facimus
facitis
faciunt
faciebam
faciebas
faciebat
faciebamus
faciebatis
faciebant
faciam
facies
faciet
faciemus
facietis
facient

4ta.
conjugacin
tema i
audire
audio
audis
audit
audimus
auditis
audiunt
audiebam
audiebas
audiebat
audiebamus
audiebatis
audiebant
audiam
audies
audiet
audiemus
audietis
audient

67

47. Composicin de los temas de perfecto

1)
2)
3)
4)
5)

-v-: laudavi (laudo); delevi (deleo); audivi (audio); novi (nosco, -is)
-u-: cubui (cubo, -as); monui (moneo); latui (lateo)
sigmtico: mansi (maneo); auxi (augeo); dixi (dico, -is); risi (rideo)
duplicado: dedi (do, das); steti (sto, stas); cecini (cano, -is); didici (disco, -is); tetigi (tango, -is)
alternancia voclica respecto del infecto:
a) cantidad con alargamiento: vidi (video); sedi (sedeo); legi (lego, -is)
b) cantidad con alargamiento y timbre: feci (facio, -is, -ere); egi (ago, -is)
6) igual raz que el infecto: defendi (defendo, -is); respondi (respondeo); volvi (volvo, -is); sidi (sido, is); liqui (linquo, -is); rupi (rumpo, -is)
7) polirrizos: fui (sum); tuli (fero, fers); potui (possum); protuli (profero, profers)
48. Temas del perfecto, indicativo, voz activa

pretrito
perfecto

pretrito
pluscuamperfecto

futuro
perfecto

laudavi
laudavisti
laudavit
laudavimus
laudavistis
laudaverunt
(laudavere)
laudaveram
laudaveras
laudaverat
laudaveramus
laudaveratis
laudaverant
laudavero
laudaveris
laudaverit
laudaverimus
laudaveritis
laudaverint

vidi
vidisti
vidit
vidimus
vidistis
viderunt
(videre)
videram
videras
viderat
videramus
videratis
viderant
videro
videris
viderit
viderimus
videritis
viderint

temas de perfecto, indicativo

legi
minui
legisti
minuisti
legit
minuit
legimus
minuimus
legistis
minuistis
legerunt
minuerunt
(legere)
(minuere)
legeram
minueram
legeras
minueras
legerat
minuerat
legeramus minueramus
legeratis
minueratis
legerant
minuerant
legero
minuero
legeris
minueris
legerit
minuerit
legerimus
minuerimus
legeritis
minueritis
legerint
minuerint

feci
fecisti
fecit
fecimus
fecistis
fecerunt
(fecere)
feceram
feceras
fecerat
feceramus
feceratis
fecerant
fecero
feceris
fecerit
fecerimus
feceritis
fecerint

audivi
audivisti
audivit
audivimus
audivistis
audiverunt
(audivere)
audiveram
audiveras
audiverat
audiveramus
audiveratis
audiverant
audivero
auidveris
audiverit
audiverimus
audiveritis
audiverint

68

49. sum, es, esse, fui

presente

pretrito
infecto

futuro
infecto

indicativo
sum
es
est
sumus
estis
sunt
eram
eras
erat
eramus
eratis
erant
ero
eris
erit
erimus
eritis
erunt

infecto
subjuntivo
sim
sis
sit
simus
sitis
sint

pretrito
perfecto

essem (forem)
esses (fores)
esset (foret)
essemus (foremus)
essetis (foretis)
essent (forent)

pretrito
pluscuamperfecto

futuro perfecto
--imperativo

presente

futuro

es

esto
esto

este

estote
sunto

perfecto
indicativo subjuntivo
fui
fuerim
fuisti
fueris
fuit
fuerit
fuimus
fuerimus
fuistis
fueritis
fuerunt
fuerint
(fuere)
fueram
fuissem
fueras
fuisses
fuerat
fuisset
fueramus fuissemus
fueratis
fuissetis
fuerant
fuissent
fuero
fueris
fuerit
fuerimus
--fueritis
fuerint

69

50. Temas del infecto, subjuntivo, voz activa

presente

pretrito
infecto

laudem
laudes
laudet
laudemus
laudetis
laudent
laudarem
laudares
laudaret
laudaremus
laudaretis
laudarent

videam
videas
videat
videamus
videatis
videant
viderem
videres
videret
videremus
videretis
viderent

legam
legas
legat
legamus
legatis
legant
legerem
legeres
legeret
legeremus
legeretis
legerent

minuam
minuas
minuat
minuamus
minuatis
minuant
minuerem
minueres
minueret
minueremus
minueretis
minuerent

faciam
facias
faciat
faciamus
faciatis
faciant
facerem
faceres
faceret
faceremus
faceretis
facerent

audiam
audias
audiat
audiamus
audiatis
audiant
audirem
audires
audiret
audiremus
audiretis
audirent

51. Temas del perfecto, subjuntivo, voz activa

laudaverim
laudaveris
pret.
laudaverit
perf.
laudaverimus
laudaveritis
laudaverint
laudavissem
laudavisses
pret.
laudavisset
plusc. laudavissemus
laudavissetis
laudavissent

viderim
videris
viderit
viderimus
videritis
viderint
vidissem
vidisses
vidisset
vidissemus
vidissetis
vidissent

legerim
legeris
legerit
legerimus
legeritis
legerint
legissem
legisses
legisset
legissemus
legissetis
legissent

minuerim
minueris
minuerit
minuerimus
minueritis
minuerint
minuissem
minuisses
minuisset
minuissemus
minuissetis
minuissent

fecerim
feceris
fecerit
fecerimus
feceritis
fecerint
fecissem
fecisses
fecisset
fecissemus
fecissetis
fecissent

audiverim
audiveris
audiverit
audiverimus
audiveritis
audiverint
audivissem
audivisses
audivisset
audivissemus
audivissetis
audivissent

52. Modo imperativo, voz activa

presente

futuro

lauda
laudate
laudato
laudato
laudatote
laudanto

vide
videte
videto
videto
videtote
vidento

Modo imperativo
lege
fac
legite
facite
legito
facito
legito
facito
legitote
facitote
legunto
faciunto

minue
minuite
minuito
minuito
minuitote
minuunto

audi
audite
audito
audito
auditote
audiunto

70

53. Temas del infecto, indicativo, voz medio-pasiva

presente

pretrito
infecto

futuro
infecto

laudor
laudaris
(laudare)
laudatur
laudamur
laudamini
laudantur
laudabar
laudabaris
(laudabare)
laudabatur
laudabamur
laudabamini
laudabantur
laudabor
laudaberis
(laudabere)
laudabitur
laudabimur
laudabimini
laudabuntur

videor
videris
(videre)
videtur
videmur
videmini
videntur
videbar
videbaris
(videbare)
videbatur
videbamur
videbamini
videbantur
videbor
videberis
(videbere)
videbitur
videbimur
videbimini
videbuntur

legor
legeris
(legere)
legitur
legimur
legimini
leguntur
legebar
legebaris
(legebare)
legebatur
legebamur
legebamini
legebantur
legar
legeris
(legere)
legetur
legemur
legemini
legentur

facior
faceris
(facere)
facitur
facimur
facimini
faciuntur
faciebar
faciebaris
(faciebare)
faciebatur
faciebamur
faciebamini
faciebantur
faciar
facieris
(faciere)
facietur
faciemur
faciemini
facientur

minuor
minueris
(minuere)
minuitur
minuimur
minuimini
minuuntur
minuebar
minuebaris
(minuebare)
minuebatur
minuebamur
minuebamini
minuebantur
minuar
minueris
(minuere)
minuetur
minuemur
minuemini
minuentur

audior
audiris
(audire)
auditur
audimur
audimini
audiuntur
audiebar
audiebaris
(audiebare)
audiebatur
audiebamur
audiebamini
audiebantur
audiar
audieris
(audiere)
audietur
audiemur
audiemini
audientur

54. Temas del infecto, subjuntivo, voz medio-pasiva

presente

pretrito
infecto

lauder
lauderis
(laudere)
laudetur
laudemur
laudemini
laudentur
laudarer
laudareris
(laudarere)
laudaretur
laudaremur
laudaremini
laudarentur

voz medio-pasiva, subjuntivo, infecto

videar
legar
faciar
minuar
videaris
legaris
faciaris
minuaris
(videare)
(legare)
(faciare)
(minuare)
videatur
legatur
faciatur
minuatur
videamur
legamur
faciamur
minuamur
videamini legamini
faciamini
minuamini
videantur
legantur
faciantur
minuatur
viderer
legerer
facerer
minuerer
videreris
legereris
facereris
minuereris
(viderere)
(legerere)
(facerere)
(minuerere)
videretur
legeretur
faceretur
minueretur
videremur legeremur faceremur
minueremur
videremini legeremini faceremini minueremini
viderentur legerentur facerentur
minuerentur

audiar
audiaris
(audiare)
audiatur
audiamur
audiamini
audiantur
audirer
audireris
(audirere)
audiretur
audiremur
audiremini
audirentur

71

55. Modo imperativo, voz medio-pasiva

voz medio-pasiva, imperativo
legere
facere

laudare

videre

laudamini
laudator
laudator
--laudantor

videmini
videtor
videtor
--videntor

audire

presente
futuro

legimini
legitor
legitor
--leguntor

facimini
minuitor
minuitor
--minuuntor

audimini
auditor
auditor
--audiuntor

56. Perfecto, voz medio-pasiva

pretrito
perfecto

pretrito
plscuamperfecto

futuro
perfecto

indicativo
laudatus, -a, -um sum (fui)
laudatus, -a, -um es (fuisti)
laudatus, -a, -um est (fuit)
laudati, -ae, -a sumus (fuimus)
laudati, -ae, -a estis (fuistis)
laudati, -ae, -a sunt (fuerunt/fuere)
laudatus, -a, -um eram (fueram)
laudatus, -a, -um eras (fueras)
laudatus, -a, -um erat (fuerat)
laudati, -ae, -a eramus (fueramus)
laudati, -ae, -a eratis (fueratis)
laudati, -ae, -a erant (fuerant)
laudatus, -a, -um ero (fuero)
laudatus, -a, -um eris (fueris)
laudatus, -a, -um erit (fuerit)
laudati, -ae, -a erimus (fuerimus)
laudati, -ae, -a eritis (fueritis)
laudati, -ae, -a erunt (fuerint)

subjuntivo
laudatus, -a, -um sim (fuerim)
laudatus, -a, -um sis (fueris)
laudatus, -a, -um sit (fuerit)
laudati, -ae, -a simus (fuerimus)
laudati, -ae, -a sitis (fueritis)
laudati, -ae, -a sint (fuerint)
laudatus, -a, -um essem (fuissem)
laudatus, -a, -um esses (fuisses)
laudatus, -a, -um esset (fuisset)
laudati, -ae, -a essemus (fuissemus)
laudati, -ae, -a essetis (fuissetis)
laudati, -ae, -a essent (fuissent)

72

57. Compuestos de sum

absum, abes, abesse, afui (<abfui)
adsum, ades, adesse, adfui
desum, dees, deesse, defui
insum, ines, inesse, fui... in
intersum, interes, interesse, interfui
obsum, obes, obesse, offui (<obfui)
possum, potes, posse (<potis, -e + sum), potui (<*poteo, potes, potere, potui)
praesum, praees, praeesse, praefui
prosum, prodes, prodesse, profui
subsum, subes, subesse, fui... sub
supersum, superes, superesse, superfui
58. possum, potes, posse, potui

presente

pretrito
infecto

futuro
infecto

possum, potes, posse, potui

infecto
indicativo
subjuntivo
possum
possim
potes
possis
potest
possit
pretrito
possumus
possimus
perfecto
potestis
possitis
possunt
possint
poteram
poteras
poterat
poteramus
poteratis
poterant
potero
poteris
poterit
poterimus
poteritis
poterunt

possem
posses
posset
possemus
possetis
possent

---

pretrito
pluscuamperfecto

futuro
perfecto

perfecto
indicativo
subjuntivo
potui
potuerim
potuisti
potueris
potuit
potuerit
potuimus
potuerimus
potuistis
potueritis
potuerunt
potuerint
(potuere)
potueram
potuissem
potueras
potuisses
potuerat
potuisset
potueramus potuissemus
potueratis
potuissetis
potuerant
potuissent
potuero
potueris
potuerit
potuerimus
--potueritis
potuerint

73

59. volo y sus compuestos

volo, vis, velle, volui
nolo (< non volo), non vis, nolle, nolui
malo (< magis volo) mavis, malle, malui
infecto

presente

pretrito
infecto
futuro
infecto

volo
vis
vult
volumus
vultis
volunt
volebam
etc.
volam
etc.

indicativo
nolo
non vis
non vult
nolumus
non vultis
nolunt
nolebam
etc.
nolam
etc.

malo
mavis
mavult
malumus
mavultis
malunt
malebam
etc.
malam
etc.

subjuntivo
nolim
nolis
nolit
nolimus
nolitis
nolint
nollem
etc.

velim
velis
velit
velimus
velitis
velint
vellem
etc.

malim
malis
malit
malimus
malitis
malint
mallem
etc.

imperativo
presente
noli
nolite

futuro
nolito
nolito
nolitote
nolunto

60. fero, eo y edo

presente

pretrito
infecto
futuro
infecto

fero, fers, ferre, tuli,

latum
infecto
indicativo subjuntivo
fero
feram
fers
feras
fert
ferat
ferimus
feramus
fertis
feratis
ferunt
ferant
ferebam
ferrem
etc.
etc.
feram
--etc.

presente
fer
ferte

futuro
ferto
ferto
fertote
ferunto

eo, is, ire, ivi (ii), itum

infecto
indicativo subjuntivo
eo
eam
is
eas
it
eat
imus
eamus
itis
eatis
eunt
eant
ibam
irem
etc.
etc.
ibo
--etc.

presente
i
ite

imperativo
futuro
ito
ito
itote
eunto

edo, edis (es), edere (esse), edi,

esum (estum)
infecto
indicativo
subjuntivo
edo
edam
edis (es)
edas
edit (est)
edat
edimus
edamus
editis (estis) edatis
edunt
edant
edebam
ederem (essem)
etc.
etc. (etc.)
edam
--etc.

presente
ede (es)
edite (este)

futuro
edito (esto)
edito (esto)
editote (estote)
edunto

74

61. Perifrstica activa, infecto

presente

pretrito
infecto

futuro
infecto

indicativo
laudaturus, -a, -um sum
laudaturus, -a, -um es
laudaturus, -a, -um est
laudaturi, -ae, -a sumus
laudaturi, -ae, -a estis
laudaturi, -ae, -a sunt
laudaturus, -a, -um eram
laudaturus, -a, -um eras
laudaturus, -a, -um erat
laudaturi, -ae, -a eramus
laudaturi, -ae, -a eratis
laudaturi, -ae, -a erant
laudaturus, -a, -um ero
laudaturus, -a, -um eris
laudaturus, -a, -um erit
laudaturi, -ae, -a erimus
laudaturi, -ae, -a eritis
laudaturi, -ae, -a erunt

subjuntivo
laudaturus, -a, -um sim
laudaturus, -a, -um sis
laudaturus, -a, -um sit
laudaturi, -ae, -a simus
laudaturi, -ae, -a sitis
laudaturi, -ae, -a sint
laudaturus, -a, -um essem
laudaturus, -a, -um esses
laudaturus, -a, -um esset
laudaturi, -ae, -a essemus
laudaturi, -ae, -a essetis
laudaturi, -ae, -a essent

62. Perifrstica activa, perfecto

perfecto

pretrito
perfecto

pretrito
plscuamperfecto

futuro
perfecto

indicativo
laudaturus, -a, -um fui
laudaturus, -a, -um fuisti
laudaturus, -a, -um fuit
laudaturi, -ae, -a fuimus
laudaturi, -ae, -a fuistis
laudaturi, -ae, -a fuerunt (fuere)
laudaturus, -a, -um fueram
laudaturus, -a, -um fueras
laudaturus, -a, -um fuerat
laudaturi, -ae, -a fueramus
laudaturi, -ae, -a fueratis
laudaturi, -ae, -a fuerant
laudaturus, -a, -um fuero
laudaturus, -a, -um fueris
laudaturus, -a, -um fuerit
laudaturi, -ae, -a fuerimus
laudaturi, -ae, -a fueritis
laudaturi, -ae, -a fuerint

subjuntivo
laudaturus, -a, -um fuerim
laudaturus, -a, -um fueris
laudaturus, -a, -um fuerit
laudaturi, -ae, -a fuerimus
laudaturi, -ae, -a fueritis
laudaturi, -ae, -a fuerint
laudaturus, -a, -um fuissem
laudaturus, -a, -um fuisses
laudaturus, -a, -um fuisset
laudaturi, -ae, -a fuissemus
laudaturi, -ae, -a fuissetis
laudaturi, -ae, -a fuissent

75

63. Perifrstica pasiva, infecto

presente

pretrito
infecto

futuro
infecto

indicativo
laudandus, -a, -um sum
laudandus, -a, -um es
laudandus, -a, -um est
laudandi, -ae, -a sumus
laudandi, -ae, -a estis
laudandi, -ae, -a sunt
laudandus, -a, -um eram
laudandus, -a, -um eras
laudandus, -a, -um erat
laudandi, -ae, -a eramus
laudandi, -ae, -a eratis
laudandi, -ae, -a erant
laudandus, -a, -um ero
laudandus, -a, -um eris
laudandus, -a, -um erit
laudandi, -ae, -a erimus
laudandi, -ae, -a eritis
laudandi, -ae, -a erunt

subjuntivo
laudandus, -a, -um sim
laudandus, -a, -um sis
laudandus, -a, -um sit
laudandi, -ae, -a simus
laudandi, -ae, -a sitis
laudandi, -ae, -a sint
laudandus, -a, -um essem
laudandus, -a, -um esses
laudandus, -a, -um esset
laudandi, -ae, -a essemus
laudandi, -ae, -a essetis
laudandi, -ae, -a essent

64. Perifrstica pasiva, perfecto

perfecto

pretrito
perfecto

pretrito
plscuamperfecto

futuro
perfecto

indicativo
laudandus, -a, -um fui
laudandus, -a, -um fuisti
laudandus, -a, -um fuit
laudandi, -ae, -a fuimus
laudandi, -ae, -a fuistis
laudandi, -ae, -a fuerunt (fuere)
laudandus, -a, -um fueram
laudandus, -a, -um fueras
laudandus, -a, -um fuerat
laudandi, -ae, -a fueramus
laudandi, -ae, -a fueratis
laudandi, -ae, -a fuerant
laudandus, -a, -um fuero
laudandus, -a, -um fueris
laudandus, -a, -um fuerit
laudandi, -ae, -a fuerimus
laudandi, -ae, -a fueritis
laudandi, -ae, -a fuerint

subjuntivo
laudandus, -a, -um fuerim
laudandus, -a, -um fueris
laudandus, -a, -um fuerit
laudandi, -ae, -a fuerimus
laudandi, -ae, -a fueritis
laudandi, -ae, -a fuerint
laudandus, -a, -um fuissem
laudandus, -a, -um fuisses
laudandus, -a, -um fuisset
laudandi, -ae, -a fuissemus
laudandi, -ae, -a fuissetis
laudandi, -ae, -a fuissent

76

MORFOLOGA DE LOS NOMBRES VERBALES

65. Infinitivos
activo

presente

esse
laudare
videre
legere
facere
minuere
audire
fuiste
laudavisse
vidisse

pasado

legisse
fecisse
minuisse
audivisse

futuro

fore / futurum, -am, -um esse

futuros, -as, -a esse
laudaturum, -am, -um esse
laudaturos, -as, -a esse
visurum, -am, -um esse
visuros, -as, -a esse
lecturum, -am, -um esse
lecturos, -as, -a esse
facturum, -am, -um esse
facturos, -as, -a esse
minuturum, -am, -um esse
minuturos, -as, -a esse
auditurum, -am, -um esse
audituros, -as, -a esse

medio-pasivo
--laudari
videri
legi
faci
minui
audiri
--laudatum, -am, -um esse
laudatos, -as, -a esse
visum, -am, -um esse
visos, -as, -a esse
lectum, -am, -um esse
lectos, -as, -a esse
factum, -am, -um esse
factos, -as, -a esse
minutum, -am, -um esse
minutos, -as, -a esse
auditum, -am, -um esse
auditos, -as, -a esse
--laudatum iri / laudandum, -am, -um esse
laudandos, -as, -a esse
visum iri / videndum, -am, -um esse
videndos, -as, -a esse
lectum iri / legendum, -am, -um esse
legendos, -as, -a esse
factum iri / faciendum, -am, -um esse
faciendos, -as, -a esse
minutum iri / minuendum, -am, -um esse
minuendos, -as, -a esse
auditum iri / audiendum, -am, -um esse
audiendos, -as, -a esse

77

66. Participio presente

laudans, -ntis
videns, -ntis
legens, -ntis
faciens, -ntis
minuens, ntis
audiens, ntis
sg.
n.
v.
ac.
g.
d.
ab.

m. y f.
laudans
laudans
laudantem
laudantis
laudanti
laudanti / -e

pl.

n.
laudans
laudans
laudans
laudantis
laudanti
laudanti / -e

m. y f.
laudantes
laudantes
laudantes
laudantium
laudantibus
laudantibus

n.
laudantia
laudantia
laudantia
laudantium
laudantibus
laudantibus

67. Participio pasado

laudatus, -a, -um
visus, -a, -um
lectus, -a, -um
factus, -a, um
minutus, -a, -um
auditus, -a, -um

n.
v.
ac.
g.
d.
ab.

m.
laudatus
laudate
laudatum
laudati
laudato
laudato

sg.
f.
laudata
laudata
laudatam
laudatae
laudatae
laudata

n.
laudatum
laudatum
laudatum
laudati
laudato
laudato

m.
laudati
laudati
laudatos
laudatorum
laudatis
laudatis

pl.
f.
laudatae
laudatae
laudatas
laudatarum
laudatis
laudatis

n.
laudata
laudata
laudata
laudatorum
laudatis
laudatis

m.
laudaturi
laudaturi
laudaturos
laudaturorum
laudaturis
laudaturis

pl.
f.
laudaturae
laudaturae
laudaturas
laudaturarum
laudaturis
laudaturis

n.
laudatura
laudatura
laudatura
laudaturorum
laudaturis
laudaturis

68. Participio futuro

laudaturus, -a, -um
visurus, -a, -um
lecturus, -a, -um
facturus, -a, -um
moniturus, -a, -um
auditurus, -a, um

n.
v.
ac.
g.
d.
ab.

m.
laudaturus
laudature
laudaturum
laudaturi
laudaturo
laudaturo

sg.
f.
laudatura
laudatura
laudaturam
laudaturae
laudaturae
laudatura

n.
laudaturum
laudaturum
laudaturum
laudaturi
laudaturo
laudaturo

78

69. Gerundio
ac.
g.
d.
ab.

laudandum
laudandi
laudando
laudando

videndum
videndi
videndo
videndo

legendum
legendi
legendo
legendo

faciendum
faciendi
faciendo
faciendo

minuendum
minuendi
minuendo
minuendo

audiendum
audiendi
audiendo
audiendo

m.
laudandi
laudandi
laudandos
laudandorum
laudandis
laudandis

pl.
f.
laudandae
laudandae
laudandas
laudandarum
laudandis
laudandis

n.
laudanda
laudanda
laudanda
laudandorum
laudandis
laudandis

70. Gerundivo (participio futuro pasivo)

laudandus, -a, -um
videndus, -a, -um
legendus, -a, -um
faciendus, -a, -um
minuendus, -a, -um
audiendus, -a, -um

n.
v.
ac.
g.
d.
ab.

m.
laudandus
laudande
laudandum
laudandi
laudando
laudando

sg.
f.
laudanda
laudanda
laudandam
laudandae
laudandae
laudanda

n.
laudandum
laudandum
laudandum
laudandi
laudando
laudando

71. Supino
ac.
ab.

laudatum
laudatu

visum
visu

lectum
lectu

factum
factu

minutum
minutu

auditum
auditu

79

72.
a, ab, abs + ablativo
ad + acusativo
adversus + acusativo
ante + acusativo
apud + acusativo
circa + acusativo
circum + acusativo
cis + acusativo
citra + acusativo
clam + ablativo
contra + acusativo
coram + ablativo
cum + ablativo
de + ablativo
erga + acusativo
e, ex + ablativo

PREPOSICIONES
extra + acusativo
in + ablativo
in + acusativo
infra + acusativo
inter + acusativo
intra + acusativo
iuxta + acusativo
ob + acusativo
palam + ablativo
penes + acusativo
per + acusativo
prae + ablativo
post + acusativo
praeter + acusativo
pro + ablativo
procul + ablativo

prope + acusativo
propter + acusativo
secundum + acusativo
sine + ablativo
sub + ablativo
sub + acusativo
subter + ablativo
subter + acusativo
super + ablativo
super + acusativo
supra + acusativo
tenus + ablativo
trans + acusativo
ultra + acusativo
versus + acusativo

80

CONJUNCIONES
73. Conjunciones coordinantes
copulativas: et, -que, ac, atque, nec, neque
disyuntivas: aut, vel, -ve, seu, sive
causales: nam, enim, namque, etenim
adversativas: sed, vero, verum, at, attamen, tamen, autem, ceterum, atqui
consecutivas: ergo, itaque, igitur, dein, deinde

74. Conjunciones subordinantes adverbiales modal-comparativas, condicionales, locativas y temporales

prtasis
1. modal-comparativa
quam
ut, velut, sicut
quantus, -a, um
qualis, -e
quotiens
quot
quomodo, quemadmodum
quantopere
2. condicional
si, nisi, ni, sin
3. locativa
ubi
unde
quo
qua
4. temporal
quam
dum, donec, quoad, quamdiu
simul ac, cum, quando

apdosis
tam
ita, sic
tantus,-a, -um
talis, -e
totiens
tot
eo modo
tantopere

prius, ante, post

75. Conjunciones subordinantes adverbiales causales, concesivas, consecutivas y finales

prtasis
1. causal
quod, quia, quoniam, cum
2. concesiva
quamvis, quamquam, licet, etsi, etiamsi,
tametsi, ut, cum
3. consecutiva
ut, ut non, quin
4. final
ut, ne, quo

apdosis

tamen
sic, ita, tam, eo, adeo, usque eo

81

76.

ESQUEMA DE LAS PROPOSICIONES SUSTANTIVAS

dependientes de
1. verba putandi, dicendi et
eventus (puto, credo, scio,
dico, nuntio, nego, evenit,
oportet, necesse est, etc.)
2. verba voluntatis,
postulandi et curandi (volo,
oro, moneo, video, curo,
precor, postulo, etc.)
3. verba interrogandi (rogo,
quaero, inquiro, scio, nescio,
ignoro, intellego, etc.)
4. verba eventus (accidit, etc.)
5. verba videor, putor,
trador, dicor, reperior,
feror
6. verba eventus (accedit,
accidit, etc.)
7) 7. verba timendi et
impediendi
(timeo, metuo, vereor,
periculum est, etc.)
8) 8. verba dubitandi,
impediendi et recusandi
(impedio, recuso, prohibeo,
obsto, dubito, etc.)

tipo
enunciativas

construccin
sujeto en acusativo y verbo en
infinitivo
ut / ne y verbo en subjuntivo

volitivas

interrogativas

pronombres o adverbios
interrogativos y verbo en
subjuntivo

volitivas

ut y verbo en subjuntivo

enunciativas

sujeto en nominativo e
infinitivo

enunciativas

quod y verbo en indicativo

ne / ut y verbo en subjuntivo

volitivas

potenciales

quin / quominus y verbo en

subjuntivo

82

77. Correspondencia de tiempos (consecutio temporum) en formas verbales conjugadas

verbo
principal
presente
o futuro

simultnea

verbo
subordinado en
subjuntivo
presente

opto/optabo ut sit (sea) tibi terra levis.

anterior

perfecto

opto/optabo ut fuerit (haya sido) tibi terra levis.

simultnea

infecto

anterior

pluscuamperfecto

optabam/optavi/optaveram ut esset (fuera) tibi

terra levis.
optabam/optavi/optaveram ut fuisset (hubiera
sido) tibi terra levis.

accin

pasados

ejemplo

78. Correspondencia de tiempos en sustantivas de acusativo ms infinitivo

verbo
principal
presente
o futuro

pasados

accin

infinitivo

ejemplo

simultnea

presente

scis/scies Epicurum esse (es) hominem divinum.

anterior

pasado

scis/scies Epicurum fuisse (era) hominem divinum.

posterior

futuro

simultnea

presente

anterior

pasado

posterior

futuro

scis/scies Epicurum futurum esse (ser) hominem

divinum.
Sciebas/scivisti/sciveras Epicurum esse (era)
hominem divinum.
Sciebas/scivisti/sciveras Epicurum fuisse (haba sido)
hominem divinum.
Sciebas/scivisti/sciveras Epicurum futurum esse
(sera) hominem divinum.