Peris PDF
Peris PDF
UNIVERSITAT DE VALENCIA
Servei de Publicacions
2008
Aquesta Tesi Doctoral va ser presentada a Valencia el dia 28 de
Novembre de 2007 davant un tribunal format per:
Depòsit legal:
I.S.B.N.:978-84-370-7003-2
Edita: Universitat de València
Servei de Publicacions
C/ Artes Gráficas, 13 bajo
46010 València
Spain
Telèfon: 963864115
TESIS DOCTORAL / DOCTORAL THESIS
Directores:
Dr. José Vicente Gimeno Adelantado
Dra. María Teresa Doménech Carbó
FACULTAD DE QUÍMICAS
Directores:
Dr. José Vicente Gimeno Adelantado
Dra. María Teresa Doménech Carbó
i
FACULTY OF CHEMISTRY
Supervisors:
Dr. José Vicente Gimeno Adelantado
Dra. María Teresa Doménech Carbó
iii
DEPARTAMENTO DE QUÍMICA ANALÍTICA
Fdo. Dr. José Vicente Gimeno Adelantado Fdo. Dra. María Teresa Doménech Carbó
v
AGRADECIMIENTOS
_____________________________________________________________
ix
Als meus pares,
xi
ÍNDICE
xiii
INDICE. PARTE A
PARTE A
I. INTRODUCCIÓN ............................................................................5
II. OBJETIVOS...................................................................................9
1.2 Proteínas.......................................................................................16
1.2.1 Generalidades....................................................................16
1.2.2 Aplicación de proteínas en obras pictóricas .........................18
1.2.3 Características químicas.....................................................19
1.2.4 Alteración química a lo largo del tiempo .............................20
________________________________________________________
xv
INDICE. ANTECEDENTES
________________________________________________________
xvii
INDICE. EXPERIMENTAL
1.4 Instrumentación...........................................................................95
2.4 Instrumentación...........................................................................98
________________________________________________________
xviii
INDICE. EXPERIMENTAL
________________________________________________________
xix
INDICE. EXPERIMENTAL
________________________________________________________
xx
INDICE. RESULTADOS
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN
________________________________________________________
xxi
INDICE. RESULTADOS
________________________________________________________
xxiv
INDEX. PART B
PARTE/PART B
VII. SUMMARY
1. Introduction................................................................................. 235
1. Experimental................................................................................ 253
1.1 Standards............................................................................ 253
1.2 Description of the samples from artworks ............................. 253
1.3 Instrumentation ................................................................... 255
1.4 Experimental procedure....................................................... 255
________________________________________________________
xxv
INDEX. PART B
X. BIBLIOGRAFÍA/REFERENCES............................................... 273
________________________________________________________
xxvi
PARTE A.
ESTUDIO ANALÍTICO DE MATERIALES
EMPLEADOS EN BARNICES, AGLUTINANTES Y
CONSOLIDANTES EN OBRAS DE ARTE
MEDIANTE MÉTODOS CROMATOGRÁFICOS Y
ESPECTROMÉTICOS
1
I. INTRODUCCIÓN
3
I. INTRODUCCIÓN
________________________________________________________
6
II. OBJETIVOS
7
II. OBJETIVOS
________________________________________________________
10
III. ANTECEDENTES Y ESTADO
ACTUAL
11
III. ANTECEDENTES Y ESTADO ACTUAL
1.2 Proteínas
1.2.1 Generalidades
________________________________________________________
17
III. ANTECEDENTES. PROTEINAS
lisina y arguinina.
- Hidrofílicos neutros: la cadena característica contiene un grupo polar, entre
los que se encuentran la serina, treonina, tirosina, cisteína, hidroxiprolina.
glutamina y asparaguina.
Además de estos veinte aminoácidos, en la naturaleza se han
identificado algunos otros formando parte de las proteínas. Se trata de
derivados de los aminoácidos principales, como la 4-hidroxiprolina, que
abunda en el colágeno, y la cistina, constituida por dos moléculas de cisteína
unidas por un enlace covalente azufre-azufre, que tiene gran importancia en
la estructura terciaria adoptada por las proteínas [16].
Los aminoácidos presentan un comportamiento anfótero, debido a que
incluyen en su estructura grupos con diferentes comportamientos frente a los
protones (carboxilato, amina, tiol, fenol, imidazol, etc). Así pues, el grado de
protonación de cada aminoácido dependerá de su naturaleza y del pH del
medio. En las disoluciones fuertemente ácidas, los aminoácidos se
encontrarán totalmente protonados, mientras que en medio básico
presentarán carga neta negativa. A cierto pH in termedio se encuentra el
punto isoeléctrico, donde la concentración de cationes y de aniones se iguala,
por lo que la carga neta es de cero. En este punto la solubilidad del
aminoácido es mínima. El punto isoeléctrico depende de la naturaleza de
cada aminoácido y se calcula de forma general como la media de los pK a de
los grupos incluidos en su estructura [15,16].
Los aminoácidos reúnen la reactividad de los grupos carboxilato
(esterificación, amidación, reducción, etc…) y las de los grupos amino
(amidación, alquilación, acilación, condensación con aldehidos y cetonas,
etc). Además, los aminoácidos con funcionalidades en la cadena lateral
presentan también las propiedades de sus grupos característicos: oxidación
del tiol y amina (cisteína y lisina), polimerización del fenol (tirosina),
reacciones propias de los alcoholes (serina y treonina), hidrólisis (glutamina
y asparagina), etc [15,16].
Es importante resaltar que las propiedades fisico-químicas, así como
la estructura terciaria de cada proteína, y por ende su funcionalidad en el
organismo, dependen tanto de la composición relativa de aminoácidos como
de su orden en la cadena peptídica [16].
de la proteína [17].
Las proteínas son materiales relativamente estables frente al
envejecimiento y a la oxidación, por lo que en condiciones ambientales
normales su composición química experimenta pocos cambios. Sin embargo,
la humedad, unida a la presencia en la atmósfera de compuestos ácidos,
puede causar una hidrólisis lenta de los enlaces peptídicos, reduciendo la
masa molecular del biopolímero. Por otro lado, la propia humedad favorece
el crecimiento de microorganismos y bacterias. Estos agentes biológicos
segregan enzimas protolíticos que catalizan la descomposición de la
proteína, y digieren los aminoácidos liberados. Las proteínas también se
verán afectadas por elevadas temperaturas, provocando la modificación de
su estructura, e incluso su desnaturalización.
La luz solar afecta a los aglutinantes proteicos a través de procesos
catalizados por los pigmentos y colorantes, que cumplen la función de
fotoiniciadores. Estas sustancias inician la formación de radicales libres, a
través de la escisión de moléculas de agua, e hidroxiperóxidos al incidir
sobre ellos radiación con la energía adecuada, que a su vez provocan la
iniciación y propagación de reacciones radicalarias de oxidación [17]. Los
pigmentos y colorantes se encuentran dispersos por toda la capa pictórica,
por lo que se forman numerosos puntos de iniciación por la superficie de la
obra pictórica. Los aminoácidos más afectados por los procesos de
fotooxidación son los siguientes:
a) Triptófano: la cadena lateral del triptófano se oxida, mediante la
formació n de un grupo oxo, dando lugar a la kynurenina. Esta sustancia se
modifica por adición de un grupo formil sobre el nitrógeno del pirano,
produciendo N-formilkynurenina.
________________________________________________________
21
III. ANTECEDENTES. PROTEINAS
________________________________________________________
22
III. ANTECEDENTES. PROTEINAS
1.3.1 Descripción
ovejas, y se obtiene a partir del refino y limpieza de la lana. Esta cera está
compuesta principalmente de ésteres cerosos (principalmente de 1- y 2-
alcoholes) en un 50 % y de ésteres de esteroles en un 33%.
Numerosos animales marinos producen ceras, las cuales se acumulan
en diversos tejidos del organismo, como en el hígado y los músculos. Poseen
diversas funciones, como fuente de energía, aislamiento del medio exterior,
control del nivel de flotación y para la determinación de al posición por
sonar. Estas ceras están compuestas por hidrocarburos, principalmente
escualenos y otros hidrocarburos terpénicos, y ésteres formados por
monoalcoholes y ácidos grasos, de los cuales el mayoritario es el ácido
oleico.
Algunas especies de pájaros segregan material ceroso a través de las
glándulas uropigiales, cuya función principal consiste en recubrir las plumas
y evitar que se éstas se mojen con agua. Están compuestas por ésteres de
alcoholes de 16 a 18 átomos de carbono y ácidos grasos largos y
ramificados.
Diversos tipos de microorganismos como las micobacterias producen
ceras, a pesar de ser algo inusual en los procariotas. Estos productos
contienen principalmente ésteres micoserosatos, los cuales son agentes
patógenos con elevada toxicidad. Los ésteres contienen ftiocerol, un alcohol
polirramificado con 34 o 36 átomos de carbono y grupos hidroxi en las
posiciones 9 y 11 o 11 y 13, unidos a ácidos grasos de cuya cadena
carbonada contiene de 18 a 26 átomos, con sustituyentes metilo en las
posiciones 2; 4; 6 y 8 [24].
________________________________________________________
25
III. ANTECEDENTES. CERAS NATURALES
Tabla 1. Proporción relativa de los constituyentes de las ceras producidas por ciertas plantas.
Clase de hoja de hoja de flor de hoja de caña de
manzana
sustancia uva rape rosa guisante azúcar
hidrocarburos 2 33 20 58 40-50 2-8
ésteres 6 16 18 11 5-10 6
alcoholes
60 12 6 4 20 5-25
primarios
alcoholes
- 8 20 9 7 -
secundarios
ácidos libres 8 8 20 5 6 3-8
aldehidos 6 3 2 - 5 50
cetonas - 20 3 - - -
Figura 1. Esquema de las principales rutas sintéticas que conducen a la formación de los
constituyentes de las ceras.
________________________________________________________
30
III. ANTECEDENTES. ACEITES SECANTES
1.4.1 Generalidades
________________________________________________________
32
III. ANTECEDENTES. ACEITES SECANTES
O
CH3 (CH2 )n C O CH (β)
O
CH3 (CH2)n C O CH2 (α )
graso y el glicerol libre. Las sales sódicas y potásicas de los ácidos grasos así
obtenidas son los jabones.
En los organismos vivos, los triglicéridos se sintetizan y se destruyen
mediante reacciones bioquímicas catalizadas por enzimas específicas
(lipasas). La hidrólisis parcial de triglicéridos da lugar a compuestos más
hidrofílicos, como los diglicéridos y monoglicéridos. Estos compuestos son
tensioactivos no iónicos, con su parte polar en los OH libres y se usan como
emulgentes en las industrias alimentarias.
________________________________________________________
36
III. ANTECEDENTES. ACEITES SECANTES
Dado que son los ácidos grasos insaturados los que confieren al aceite
sus propiedades secantes, éstas dependerán de la proporción en el aceite
secante de ácidos grasos con dobles enlaces y de su grado de insaturación.
El aceite de linaza es el que presenta mayores propiedades secantes, ya
que contiene gran proporción de ácidos insaturados, especialmente de ácido
linolénico. El aceite de nuez también muestra propiedades secantes, debido a
que contiene mayoritariamente ácido linoleico, así como cantidades menores
de ácidos linoleico y oleico. Los aceites de girasol y adormidera se
denominan aceites semisecantes por su menor contenido en ácidos grasos de
gran insaturación, por lo que experimentan con mayor lentitud el proceso de
secado.
(7)
(8)
________________________________________________________
38
III. ANTECEDENTES. ACEITES SECANTES
*O
OOH
R´ + OH* (9)
R´ R H
R H
________________________________________________________
39
III. ANTECEDENTES. ACEITES SECANTES
que son los puntos más reactivos de la cadena carbonada. Los productos
formados son generalmente di- y mono- ácidos de 8, 9 o 10 átomos de
carbono. El producto de degradación más habitual es el ácido azelaico
(diácido de 9 átomos de carbono), ya que se encuentran gran cantidad de
ácidos grasos insaturados con dobles enlaces en la posición 9 [41].
Uno de los procesos de degradación que conduce a la formación de
este tipo de compuestos es la escisión de los alcóxidos en â. Se produce la
ruptura homolítica del enlace carbono-carbono que se encuentra junto al
oxígeno, lo que conlleva a la formación de un radical alquídico y un
aldehido. Éste último se oxidará y se convertirá en ácido carboxílico,
mientras que el radical puede incorporarse a la serie de reacciones que
causan el crecimiento de la red polimérica, o puede interaccionar a su vez
con oxígeno, dando lugar a un aldehido, que se oxidará en ácido carboxílico
[12].
________________________________________________________
42
III. ANTECEDENTES. RESINAS TERPÉNICAS
________________________________________________________
44
III. ANTECEDENTES. RESINAS TERPÉNICAS
________________________________________________________
47
III. ANTECEDENTES. RESINAS TERPÉNICAS
- Resinas diterpénicas
- Resinas triterpénicas
1.5.5.1 Disolventes
1.5.5.2 Aditivos
Los aditivos más habit uales en los barnices son sustancias obtenidas
principalmente de especies vegetales y se subdividen en bálsamos, ceras,
oleogomorresinas, y resinas fosilizadas. Aunque de forma menos habitual,
también se encuentran en ocasiones barnices compuestos por productos
extraídos a partir de secreciones animales. Los materiales presentes en
objetos de madera de la época renacentista son: bálsamos, ceras,
oleogomorresinas, aceites esenciales, ámbar y secreciones animales:
________________________________________________________
52
III. ANTECEDENTES. RESINAS TERPÉNICAS
- Bálsamos
- Ceras
- Oleogomorresinas
- Aceite esencial
- Resina fosilizada
- Secreción animal
________________________________________________________
54
III. ANTECEDENTES. RESINAS TERPÉNICAS
1.5.5.3 Colorantes
- Secreciones vegetales
- Extractos vegetales
________________________________________________________
56
III. ANTECEDENTES. RESINAS TERPÉNICAS
________________________________________________________
58
? ?DT
6E
III. ANTECEDENTES. RESINAS TERPÉNICAS
________________________________________________________
61
III. ANTECEDENTES. RESINAS SINTÉTICAS
1.6.1.1 Polivinilos
________________________________________________________
64
III. ANTECEDENTES. RESINAS SINTÉTICAS
1.6.1.1.1 Poliolefinas
________________________________________________________
65
III. ANTECEDENTES. RESINAS SINTÉTICAS
________________________________________________________
66
III. ANTECEDENTES. RESINAS SINTÉTICAS
1.6.1.1.6 Poliacrílicos
1.6.1.2.2 Poliésteres
________________________________________________________
68
III. ANTECEDENTES. RESINAS SINTÉTICAS
________________________________________________________
70
III. ANTECEDENTES. RESINAS SINTÉTICAS
1.6.1.2.6 Poliacroleínas
________________________________________________________
72
III. ANTECEDENTES. RESINAS SINTÉTICAS
________________________________________________________
73
III. ANTECEDENTES. RESINAS SINTÉTICAS
1.6.1.3.2 Etilpolisiloxano
1.6.2.1 Polivinilos
1.6.2.1.5 Poliacrílicos
por lo que deben ser disueltos en líquidos con una cantidad elevada de
hidrocarburos aromáticos. Sin embargo, el poliacrílico Paraloid B67 es
soluble en disolventes polares, pero tiene una ligera tendencia a formar
entrecruzamientos y a amarillear [7].
________________________________________________________
78
III. ANTECEDENTES. RESINAS SINTÉTICAS
________________________________________________________
79
III. ANTECEDENTES. RESINAS SINTÉTICAS
________________________________________________________
80
III. ANTECEDENTES. TÉCNICAS ANALÍTICAS
________________________________________________________
82
III. ANTECEDENTES. TÉCNICAS ANALÍTICAS
________________________________________________________
90
IV. PARTE EXPERIMENTAL
91
IV. PARTE EXPERIMENTAL. PROTEÍNAS
USA).
Las disoluciones se preparan de la forma siguiente: 100 mg de OPA y
1,25 mL de 2-ME en 25 mL de metanol (OPA/2-ME) (esta disolución se
almacena a – 20ºC en oscuridad, bajo estas condiciones es estable durante
una semana). Por su parte, el tampón que forma el medio de reacción se
preparó disolviendo 6,194 g de ácido bórico y 6,524 g de hidróxido de
potasio en 200 mL de agua nanopure, y ajustando el pH a 10,4 mediante la
adición de ácido clorhídrico concentrado.
Las fases móviles empleadas para la separación cromatográfica se
prepararon de forma siguiente:
- Eluyente A: se disuelven 6,084 g de acetato de sodio (para análisis,
Panreac) en un litro de agua nanopure, ajustando el pH a 5,8 mediante la
adición de ácido acético glacial (pureza 99,99%, Aldrich, Steindhem,
Alemania). Posteriormente se añadieron 50 mL de tetrahidrofurano (THF)
(grado HPLC, Carlo Erba)
- Eluyente B: metanol (grado HPLC, Carlo Erba).
________________________________________________________
94
IV. PARTE EXPERIMENTAL. PROTEÍNAS
1.4 Instrumentación
________________________________________________________
95
IV. PARTE EXPERIMENTAL. PROTEÍNAS
________________________________________________________
96
IV. PARTE EXPERIMENTAL. CERAS NATURALES
2.4 Instrumentación
________________________________________________________
99
IV. PARTE EXPERIMENTAL. CERAS NATURALES
________________________________________________________
100
IV. PARTE EXPERIMENTAL. ACEITES SECANTES
3.4 Instrumentación
4.4 Instrumentación
Sintra
λW =
Sinter
________________________________________________________
107
IV. PARTE EXPERIMENTAL. PROTEÍNAS Y ACEITES SECANTES
________________________________________________________
108
IV. PARTE EXPERIMENTAL. PROTEÍNAS Y ACEITES SECANTES
________________________________________________________
110
IV. PARTE EXPERIMENTAL. RESINAS TERPÉNICAS
Muestra V1. Se trata del laúd occidental más antiguo que se conoce [292], y
fue fabricado entre 1529-1559 en Bologna (Italia), por el luthier Laux Maler.
Su longitud es de 809 mm. La caja de resonancia tiene 9 lados y mide 510
mm, mientras que la caja mediana tiene una anchura de 288 mm. La tabla
está compuesta por madera de Picea excelsa. Probablemente, el barniz sea el
original.
El laúd está almacenado y no se encuentra expuesto públicamente en
el museo (número de inventario E.2005.3.1.).
Muestra V2. Tiorba (instrumento musical de cuerda parecido al laúd pero
de grandes dimensiones) fabricada en Padua (Italia), en 1606 por el luthier
Wendelio Venere. Su longitud total es de 1941 mm. La caja de resonancia,
de 620 mm de longitud y 413 mm de ancho, tiene 35 lados de madera de tejo
(Taxus bacata), separados por redes de madera de color claro, y está
protegida por una capa de ébano. La tabla armónica está constituida por dos
partes de madera de Picea abies, mientras que el caballete está hecho de
madera dura tintada de negro (no original). El mango es de madera resinosa
y está chapado con madera de Piratinera guianensis en la parte posterior,
con dos haces de siete tiras de marfil. La placa de teclas está fabricada en
palisandro de río (Dalbergia nigra). El enclavijado doble es de madera de
color claro (probablemente tilo), chapado con madera de Piratinera
guianensis en la superficie, con dos tiras de marfil por el borde. El barniz se
________________________________________________________
112
IV. PARTE EXPERIMENTAL. RESINAS TERPÉNICAS
Figura 6. Imágenes de los instrumentos musicales estudiados: V1) laúd de Maler, a) vista
parcial anterior, b) vista posterior; V2) tiorba de Venere; V3) violín de Stradivarius.
________________________________________________________
113
IV. PARTE EXPERIMENTAL. RESINAS TERPÉNICAS
5.4 Instrumentación
________________________________________________________
115
IV. PARTE EXPERIMENTAL - RESINAS SINTÉTICAS POR Py-GC/MS
6.1 Patrones
6.3 Instrumentación
________________________________________________________
117
IV. PARTE EXPERIMENTAL - RESINAS SINTÉTICAS POR Py-GC/MS
________________________________________________________
118
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN
119
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. PROTEÍNAS
Las proteínas están entre los primeros materiales naturales que fueron
utilizados con finalidad decorativa, por lo que aparecen en numerosos
objetos artísticos. Estas sustancias se aplican como aglutinantes,
consolidantes y cubrientes para pigmentos desde la antigüedad y su uso da
lugar a las técnicas artísticas de témpera y temple . Debido a su importancia
se consideran analitos de interés en el campo de la conservación/
restauración, por lo que existen diversas metodologías para la
caracterización de de proteínas en obras de arte. En su mayor parte se basan
en la descomposición del biopolímero proteico, seguido de la identificación
y cuantificación de los aminoácidos obtenidos por cromatografía gaseosa
[18,32,160-162] y de líquidos [212], así como por electroforesis [198].
Habitualmente se realiza una reacción de derivatización, para adecuar las
propiedades de los analitos a las requeridas por la técnica utilizada.
El estudio analítico de las proteínas también se realiza sobre otros
tipos de muestras, principalmente biológicas y alimenticias. En estos casos
las metodologías van generalmente dirigidas a la cuantificación de los
aminoácidos. La técnica analítica más utilizada para el análisis de material
proteico es la cromatografía líquida, con detector de fluorescencia [265-271]
o espectrometría de masas [255,274-280].
La metodología analítica sugerida se fundamenta en el análisis de los
aminoácidos procedentes del material proteico, mediante la cromatografía
líquida, con un detector de Fluorescencia. La primera etapa consiste en la
descomposición de la proteína mediante una hidrólisis ácida, seguida de la
extracción de los aminoácidos con un disolvente adecuado. La mezcla
obtenida se derivatiza a temperatura ambiente con un agente fluorógeno (o-
ftaladehido) en medio básico, y se analiza por HPLC-Fluorescencia.
En general, durante la etapa de hidrólisis se produce una alteración de
la composición de aminoácidos. Así pues, la asparaguina y la glutamina se
hidrolizan a ácido aspártico y glutámico, respectivamente, mientras que este
último experimenta parcialmente una ciclación, dando lugar al ácido
piroglutámico. Por su parte, el triptófano se destruye durante el ataque ácido,
por lo que no aparecerá en los análisis de las proteínas [160,162].
El trabajo realizado se centró en la optimización de los parámetros de
la derivatización (tiempo de reacción, concentración de los reactivos), así
como las condiciones de la separación cromatográfica (eluyentes, flujo,
programa de gradiente). Posteriormente se midieron los parámetros
analíticos de la metodología desarrollada, como la sensibilidad, intervalo
lineal y límite detección.
_____________________________________________________________
121
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. PROTEÍNAS
_____________________________________________________________
122
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. PROTEÍNAS
_____________________________________________________________
123
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. PROTEÍNAS
Figura 7. Valores para las áreas de los picos cromatográficos correspondientes a los OPA-
derivados de los aminoácidos histidina, serina, alanina y glicina, obtenidos mediante la
metodología propuesta a diversos tiempos de reacción. Valores de la media y desviación
estándar de 5 medidas independientes.
Figura 8. Cromatograma obtenido a partir del análisis de una mezcla 0,8 mmol.L-1 de cada
uno de los siguientes aminoácidos: alanina (ala), arguinina (arg), ácido aspártico (asp), ácido
glutámico (glu), glicina (gly), histidina (his), isoleucina (ile), leucina (leu), lisina (lys),
metionina (met), fenilalanina (phe), serina (ser), tirosina (tyr), treonina (thr), triptófano (trp) y
valina (val). Condiciones de separación: fase móvil circulando como el gradiente expuesto en
la Tabla 4 a 1 mL.min-1, a 30ºC y longitud de onda de excitación 340 nm y de emisión 450
nm.
_____________________________________________________________
125
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. PROTEÍNAS
_____________________________________________________________
127
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. PROTEÍNAS
_____________________________________________________________
128
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. PROTEÍNAS
incertidumbre también se añade. Por otra parte, los valores obtenidos para
los aminoácidos hidrofílicos ácidos (asp y glu), representan tanto su propio
contenido como el de sus correspondientes amidas (asn y gln,
respectivamente), en la estructura de la proteína, por lo que su determinación
también se asocia una incertidumbre superior.
_____________________________________________________________
129
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. PROTEÍNAS
A) B)
Figura 10. Obras pictóricas A) “Retablo de San Miguel”, 1542, Vicente Maçip (Muestra 1) y
B) “Altar del Muro de Alcoi”, siglo XVI, Maestro de Alzira (Muestra 4).
_____________________________________________________________
131
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. PROTEÍNAS
Figura 11. Cromatograma obtenido del análisis de la muestra de la obra pictórica “Retablo de
San Miguel” (c), empleando el método sugerido mediante HPLC-Fluorescencia, comparado
con el cromatograma obtenido en el análisis de los aminoácidos patrón (a), (Figura 8) y del
análisis de clara de huevo (b) (Figura 9).
_____________________________________________________________
132
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. PROTEÍNAS
_____________________________________________________________
134
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. CERAS NATURALES
_____________________________________________________________
135
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. CERAS NATURALES
_____________________________________________________________
136
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. CERAS NATURALES
Figura 14. Cromatograma resultante del análisis por GC de una disolución 1mmol.L-1 en
etanol de una mezcla de los siguientes ácidos grasos: a) mirístico, b) palmítico, c) oleico, d)
esteárico, e) araquídico, f) behénico, g) lignocérico y h) cerótico.
Figura 15. Cromatograma obtenido del análisis de una muestra de cera de abeja por GC/FID
mediante la metodología propuesta. Picos cromatográficos de los hidrocarburos: 1) C20H, 2)
C21H, 3) C22H, 4) C23H, 5) C24H, 6) C25H), 7) C26H, 8) C27H, 9) C28H, 10) C29H, 11)
C30H, 12) C31H, 13) C32H, 14) C33H, 15) C34H y 16) C35H, y de los etilderivados de los
ácidos grasos: a) C14, b) C16, c) C18:1, d) C18, e) C20, f) C22, g) C24 y h) C26.
_____________________________________________________________
138
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. CERAS NATURALES
Tabla 9. Cocientes entre las áreas de los picos cromatográficos correspondientes a los
hidrocarburos C20H-C35H y al n-heptacosano, y de los etilderivados de los ácidos grasos
C14-C26 con relación al área del pico cromatográfico correspondiente al etiléster del ácido
palmítico, para las tres ceras estudiadas.
A(H)/A(C27H)
hidrocarburo cera de abeja carnauba ceresina
n-eicosano 0,008±0,003 0,12±0,8 0,13±0,04
n-heneicosano 0,04±0,02 0,4±0,2 0,5±0,1
n-docosano 0,04±0,02 0,8±0,2 1,0±0,2
n-tricosano 0,18±0,01 1,1±0,2 1,4±0,2
n-tetracosano 0,06±0,01 1,2±0,1 1,4±0,2
n-pentacontano 0,40±0,01 1,0±0,3 1,3±0,1
n-hexacosano 0,05±0,01 0,9±0,2 1,12±0,04
n-octacosano 0,039±0,003 0,8±0,1 0,77±0,03
n-nonacosano 0,55±0,02 0,8±0,1 0,66±0,05
n-triacontano 0,03±0,01 0,6±0,1 0,48±0,05
n-hentriacontano 0,55±0,04 0,6±0,1 0,40±0,06
n-dotriacontano 0,011±0,003 0,3±0,1 0,24±0,04
n-tritriacontano 0,09±0,03 0,26±0,08 0,16±0,03
n-tetratriacontano 0,02±0,01 0,12±0,04 0,09±0,02
n-pentatriacontano 0,001±0,002 0,1±0,1 0,07±0,02
A(FA)/A(C16)
ácido graso cera de abeja carnauba ceresina
mirístico 0,0073±0,0003 0,18±0,06 0,1±0,1
oleico 0,13±0,03 1,0±0,2 1,6±0,9
esteárico 0,090±0,006 1,4±0,2 0,9±0,3
araquídico 0,010±0,002 1,4±0,2 3±1
behénico 0,03±0,01 1,3±0,1 4±3
lignocérico 0,21±0,02 1,12±0,04 3±3
cerótico 0,04±0,03 0,77±0,03 1±1
Valores de la media y desviación estándar a partir de 5 medidas independientes .
_____________________________________________________________
140
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. CERAS NATURALES
Figura 16. Gráfico de puntuaciones para los PC1 y PC2 a partir del PCA de los valores
obtenidos en el análisis por GC, aplicando la metodología propuesta, de: b) cera de abeja, ca)
carnauba, ce) ceresina, b*) cera de abeja envejecida, ca*) carnauba envejecida y ce*) ceresina
envejecida. Las réplicas consisten en cinco análisis independientes de cada muestra. Varianza
explicada por el modelo 80 %.
_____________________________________________________________
141
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. CERAS NATURALES
_____________________________________________________________
142
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. CERAS NATURALES
Figura 17. Gráfico para las puntuaciones correspondientes a los PC1 y PC2 construidos
aplicando un estudio estadístico por PCA a los datos obtenidos del análisis cromatográfico de
las siguientes ceras naturales patrón: b) cera de abeja, ca) carnauba y ce) ceresina. Las réplicas
consisten en cinco análisis independientes de cada muestra. Varianza explicada por el modelo
94%.
_____________________________________________________________
143
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. CERAS NATURALES
Figura 18. Cromatograma obtenido del análisis de una muestra procedente de una obra de
arte pictórica por GC/FID, mediante la metodología propuesta (b), comparado con el obtenido
para la cera de abeja (a) (Figura 15). Picos cromatográficos de los hidrocarburos: 1) C20H, 2)
C21H, 3) C22H, 4) C23H, 5) C24H, 6) C25H), 7) C26H, 8) C27H, 9) C28H, 10) C29H, 11)
C30H, 12) C31H, 13) C32H, 14) C33H, 15) C34H y 16) C35H, y de los etilderivados de los
ácidos grasos: a) C14, b) C16, c) C18:1, d) C18, e) C20, f) C22, g) C24 y h) C26.
_____________________________________________________________
144
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. CERAS NATURALES
Tabla 11. Cocientes calculados entre el área de los picos cromatográficos de los alcanos
lineales C20H-C35H y el n-heptacosano, y de los etilderivados de los ácidos grasos C14-C26
y del ácido palmítico, para la muestra real.
_____________________________________________________________
145
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. ACEITES SECANTES
Los ácidos grasos se liberan mediante una hidrólisis ácida por medio
de una reacción de ácido clorhídrico concentrado sobre los triglicéridos a
110ºC durante 16 h, un método de ruptura de ésteres eficaz y utilizado en la
identificación de aglutinantes en obras de arte [163]. Sin embargo, para el
presente trabajo se aumentó la concentración de ácido clorhídrico a 12
mol.L-1 , para incrementar la velocidad y cuantitatividad de la reacción, así
como evitar problemas relacionados con la posible evaporación de parte del
ácido clorhídrico durante el proceso de calentamiento.
La separación de los ácidos grasos de la matriz se efectúa
habitualmente mediante evaporación previa del hidrolizado, y la adición de
50 ìL de agua y 50 ìL de cloroformo. Los analitos se disolverán
preferentemente en la fase más apolar [163]. El disolvente orgánico que se
emplea para la extracción de los ácidos grasos es un parámetro de gran
importancia para el método analítico. En efecto, un líquido no muy apolar,
puede arrastrar parte de la fase acuosa e introducir compuestos hidrofílicos
que pueden interferir en la identificación de los ácidos grasos, mientras que
un disolvente demasiado hidrofóbico puede no extraer completamente a los
ácidos carboxílicos más polares. Se evaluó la capacidad de extracción de
diclorometano, cloroformo y n-hexano.
_____________________________________________________________
147
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. ACEITES SECANTES
_____________________________________________________________
148
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. ACEITES SECANTES
Tabla 13. Rendimiento del procedimiento propuesto a cada una de las extracciones
líquido/líquido.
ácido graso mirístico palmítico oleico esteárico
1ª extracción (60±20)% (59±14)% (60±20)% (61±14)%
2ª extracción (84±9)% (80±4)% (90±20)% (84±5)%
3ª extracción (95±7)% (90±10)% (95±8)% (93±8)%
4ª extracción (99±2)% (96±8)% total (99±2)%
5ª extracción total total total total
valores de la media y desviación estándar obtenidas a partir de 3 medidas independientes .
_____________________________________________________________
150
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. ACEITES SECANTES
Figura 19. Representación gráfica del área de los picos cromatográficos de las hidrazidas del
ácido palmítico ( ) y esteárico ( ) en función del tiempo de reacción. Valores de la media y
desviación estándar de 5 medidas independientes.
Figura 20. Representación gráfica de la elevación de la línea base a 6 minutos (a) y el área
del pico cromatográfico correspondiente al ácido mirístico (b) en función del tiempo de
calentamiento, para la eliminación del exceso de 2-NPH. Valores de la media y desviación
estándar de 5 medidas independientes.
_____________________________________________________________
152
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. ACEITES SECANTES
_____________________________________________________________
154
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. ACEITES SECANTES
_____________________________________________________________
155
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. ACEITES SECANTES
t(elución)
(min)
30
25
20
15
10
0
0 10 20 30 40 50 60
T (ºC)
Figura 22. Representación gráfica del tiempo de retención de los ácidos mirístico ( ),
palmítico (x), oleico (+), esteárico ( ) y araquídico ( ) en función de la temperatura del
horno termostático.
esteárico).
Figura 23. Cromatogramas obtenidos de una mezcla (0,025 ìmol) de los ácidos mirístico
(C14), palmítico (C16), oleico (C18:1), esteárico (C18) y araquídico derivatizados con 2-NPH
bajo las condiciones optimizadas de derivatización y separación cromatográfica para análisis
por: a) HPLC-UV-Visible, b) HPLC-Fluorescencia.
_____________________________________________________________
157
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. ACEITES SECANTES
HPLC-UV-Fluorescencia
mirístico 32,9 ±0,3 0,07±0,02 0,9990 0,1-180 0,06
palmítico 31,7±0,7 0,05±0,06 0,9990 0,1-180 0,06
oleico 29,1±0,5 0,06±0,02 0,9992 0,1-180 0,06
esteárico 22,9±0,3 0,09±0,02 0,9997 0,1-180 0,06
n=6
*calculado como el triple del cociente entre la desviación del blanco y la sensibilidad.
x yε( x ) − xε( y )
ε =
y y2
Figura 25. Cromatograma obtenido por la resolución una mezcla de los ácidos grasos
derivatizados con 4-bromometil-7-metoxicumarina en condiciones optimizadas, obtenida a
partir de una muestra procedente de aceite de linaza sometido a envejecimiento: a) natural
durante 5 años, b) acelerado térmicamente, c) acelerado por irradiación UV. Condiciones
cromatográficas análogas a las expuestas en la Figura 23.
Tabla 17. Valores de los cocientes entre las áreas de los picos correspondientes a los ácidos
carboxílicos de interés y el ácido palmítico, obtenidos aplicando la metodología propuesta
para el análisis por HPLV-UV-Fluorescencia a cada aglutinante lipídico estudiado y clase de
envejecimiento aplicado.
aceite envejecimiento C14/C16 C18:3/C16 C18:2/C16 C18:1/C16 C18/C16
secante
linaza fresco 0,03±0,01 7±1 3±1 3,5±0,5 0,48±0,05
natural 5 años 0,04±0,01 - - 0,20±0,01 0,49±0,01
térmico 0,014±0,004 - - 0,21±0,05 0,59±0,03
irradiación UV 0,05±0,01 - - 0,07±0,01 0,49±0,03
nuez fresco 0,03±0,02 2±1 8±1 2,0±0,3 0,28±0,03
natural 5 años 0,06±0,03 - - 0,18±0,04 0,31±0,03
térmico 0,015±0,005 - - 0,26±0,07 0,31±0,06
irradiación UV 0,02±0,01 - - 0,03±0,01 0,29±0,05
adormidera fresco 0,04±0,03 0,04±0,04 3±1 1,7±0,2 0,16±0,03
natural 5 años 0,021±0,009 - - 0,04±0,02 0,21±0,04
térmico 0,04±0,01 - - 0,088±0,007 0,24±0,03
irradiación UV 0,011±0,003 - - 0,029±0,002 0,19±0,01
Valores de la media y desviación estándar a partir de 5 medidas independientes .
Figura 27. Cromatograma obtenido a partir de una muestra procedente de la pintura al óleo
“Crucifixión”, del siglo XVII, anónima aunque asignada a Tintoretto, mediante las
metodologías propuestas por a) HPLC-UV-Visible y b) HPLC-Fluorescencia.
_____________________________________________________________
165
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. ACEITES SECANTES
Tabla 18. Valores para los cocientes de las áreas de los picos cromatográficos respecto al del
ácido palmítico, obtenidos mediante estudio analítico por HPLC-UV-Visible.
muestra C14/C16 C18:1/C16 C18/C16 aceite secante sugerido
6 0,10±0,01 0,10±0,06 0,7±0,2 linaza
7 0,08±0,04 0,08±0,07 0,33±0,02 nuez
8 0,21±0,07 0,26±0,10 0,53±0,07 linaza
9 0,08±0,02 1,1±0,2 0,55±0,10 linaza
10 0,07±0,03 0,08±0,02 0,66±0,16 linaza
Valores de la media y desviación estándar obtenidos a partir de tres medidas independientes
de tres muestras diferentes tomadas de la obra de arte.
_____________________________________________________________
167
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. PROTEÍNAS Y ACEITES SECANTES
4.2.1 Aminoácidos
_____________________________________________________________
172
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. PROTEÍNAS Y ACEITES SECANTES
Figura 28. Logaritmo decimal de las abundancias relativas de los iones correspondientes a los
aminoácidos a partir de la hidrólisis de una gelatina bovina, detectados mediante
espectrometría de masas directa en función de la temperatura. Condiciones instrumentales
optimizadas, presión del nebulizador 25 psi y caudal del gas secante 8 L.min-1. Aminoácidos
(numerados en orden de masa molecular): A): (7) cisteína, (13) histidina, (15) arguinina, (16)
tirosina, B) (1) glicina, (2) alanina, (3) serina, (5) valina, (6) treonina, (9) ácido aspártico, (12)
metionina, C) (4) prolina, (8) isoleucina y leucina, (11) ácido glutámico, (10) lisina y (14)
fenilanalina.
_____________________________________________________________
173
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. PROTEÍNAS Y ACEITES SECANTES
Figura 29. Logaritmo decimal de las abundancias relativas de los iones correspondientes a los
aminoácidos obtenidos a partir de la hidrólisis de una gelatina bovina, detectados mediante
espectrometría de masas directa, en función de la presión del nebulizador. Condiciones
instrumentales, temperatura de 250ºC y caudal del gas secante 8 L.min -1. Aminoácidos (en
orden de masa molecular): (1) glicina, (2) alanina, (3) serina, (4) prolina, (5) valina, (6)
treonina, (7) cisteína, (8) isoleucina y leucina, (9) ácido aspártico, (10) lisina, (11) ácido
glutámico, (12) metionina, (13) histidina, (14) fenilalanina, (15) arguinina y (16) tirosina.
_____________________________________________________________
174
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. PROTEÍNAS Y ACEITES SECANTES
Figura 30. Logaritmo decimal de las abundancias relativas de los iones correspondientes a los
aminoácidos obtenidos aplicando la metodología propuesta a una muestra de gelatina bovina,
detectados mediante espectrometría de masas directa en función del caudal del gas secante.
Condiciones instrumentales optimizadas, temperatura de 250ºC y presión del nebulizador 25
psi. Aminoácidos indicados como en la Figura 29.
Figura 31. Espectro de masas obtenido a partir del análisis de la mezcla de aminoácidos
extraídos por hidrólisis de una muestra patrón de albúmina. Condiciones instrumentales:
temperatura de trabajo 200ºC, presión del nebulizador 25 psi y caudal del gas 5 L.min-1,
ionización por ESI. Aminoácidos indicados como en la Tabla 20.
_____________________________________________________________
176
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. PROTEÍNAS Y ACEITES SECANTES
Figura 32. Espectro de masas obtenido a partir del análisis de aceite de adormidera
envejecida térmicamente. Condiciones instrumentales: temperatura de trabajo 200ºC, presión
del nebulizador 25 psi, caudal del gas secante 5 L.min-1, ionización mediante ESI. Los ácidos
grasos se indican a través de sus masas moleculares (Tabla 21).
_____________________________________________________________
177
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. PROTEÍNAS Y ACEITES SECANTES
∑ Ab( AA)
i =1
i
Ab( AA)
MW ( AA)
B) Ab( AA) NB = 16
Ab( AA) i
∑
i= 1 MW ( AA) i
_____________________________________________________________
178
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. PROTEÍNAS Y ACEITES SECANTES
Tabla 22. Coeficientes estandarizados de cada aminoácido para cada función discriminante
obtenidos en la construcción del Modelo I por LDA, para la caracterización de los
aglutinantes proteicos utilizando las variables normalizadas por el procedimiento A.
función discriminante
aminoácido 1 2 3
gly 0,807 0,315 0,257
ala -0,380 0,16 -1,632
ser 2,07 1,219 -0,100
pro 1,054 -0,418 0,852
val -0,965 -0,150 0,686
thr excluida
cys -0,115 0,578 0,314
ile+leu excluida
asp 0,768 -0,404 -0,173
lys 0,037 -0,123 0,645
glu excluida
met -0,210 -0,745 -0,191
his -0,988 -0,239 0,159
phe excluida
arg excluida
tyr -0,160 0,686 0,965
Tabla 23. Puntuaciones de los centroides de cada categoría (proteína) para el Modelo I.
función discriminante
categoría 1 2 3
albúmina -7,066 -1,743 -1,797
caseína -2,09 -1,315 3,020
gelatina animal 8,417 -0,699 -0,519
huevo -2,174 7,122 -0,083
_____________________________________________________________
179
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. PROTEÍNAS Y ACEITES SECANTES
Tabla 24. Coeficientes estandarizados para cada variable original, obtenidos a partir de la
construcción del Modelo II por LDA, para la caracterización de proteínas utilizando las
variables normalizadas por el procedimiento B.
función discriminante
aminoácido 1 2 3
gly 0,801 0,355 0,229
ala -0,355 -0,126 -0,512
ser 0,221 1,227 -0,062
pro 0,961 -0,325 0,878
val -0,902 -0,027 0,714
thr excluida
cys -0,073 0,576 0,310
ile+leu excluida
asp 0,812 -0,0384 -0,121
lys 0,000 -0,037 0,675
glu excluida
met -0,212 -0,785 -0,148
his -1,029 -0,246 0,144
phe excluida
arg excluida
tyr 0,002 0,775 0,928
Tabla 25. Puntuaciones de los centroides de cada categoría (proteína) para el Modelo II.
función discriminante
categoría 1 2 3
albúmina -7,170 -1,848 -1,722
caseína 8,391 -0,782 -0,517
gelatina animal -2,851 -1,092 3,305
huevo -2,020 7,160 -0,255
_____________________________________________________________
180
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. PROTEÍNAS Y ACEITES SECANTES
Tabla 26. Coeficientes estandarizados para cada variable original para las tres primeras
funciones discriminantes, obtenidos a partir de la construcción del Modelo III por LDA, para
la caracterización de proteínas utilizando las variables normalizadas por el procedimiento B.
función discriminante
aminoácido 1 2 3
gly 0,984 0,607 0,158
ala 0,184 -0,118 0,834
ser -0,963 1,050 0,063
pro 2,178 -0,096 0,230
val excluida
cys 0,930 0,433 -0,154
asp 1,801 -0,298 0,466
lys 1,469 0,011 0,018
met 0,212 -0,745 0,413
his excluida
tyr 0,576 0,720 -0,638
Tabla 27. Puntuaciones de los centroides de cada categoría (proteína) para el Modelo II.
función discriminante
categoría 1 2 3
albúmina -8,207 -2,366 1,087
caseína 8,852 0,371 0,738
gelatina animal -0,023 -1,508 -2,339
huevo -7,501 8,035 -0,218
_____________________________________________________________
181
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. PROTEÍNAS Y ACEITES SECANTES
Figura 33. Gráfico de puntuaciones para los DF1 y DF2 obtenidos aplicando un LDA a los
resultados obtenidos a partir del análisis por espectrometría de masas directa de albúmina,
caseína, proteína de huevo y gelatina animal.
_____________________________________________________________
182
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. PROTEÍNAS Y ACEITES SECANTES
Tabla 28. Coeficientes estandarizados para cada variable y puntuaciones los centroides de las
dos categorías consideradas.
punt uaciones del centroide
aminoácido coeficientes estandarizados categoría DF
gly -1,028 gelatina bovina 5,617
ala 3,761 gelatina porcina -1.787
thr 1,754
ile+leu 1,438
glu 1,765
his -4,065
arg 5,072
Tabla 29. Número de muestras patrón para cada aglutinante lipídico patrón y clase de
envejecimiento.
envejecimiento
acelerado acelerado por
aceite secante natural (5 años) nº de objetos
térmicamente irradiación UV
linaza 15 8 9 32
adormidera 4 12 12 28
nuez 7 8 7 22
nº de objetos 26 28 28
nº total de objetos=82
_____________________________________________________________
183
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. PROTEÍNAS Y ACEITES SECANTES
Figura 35. Gráfico de puntuaciones de las dos funciones discriminantes calculadas por el
modelo construido por LDA, a partir de los resultados obtenidos del análisis de muestras de
(o) linaza, (+) nuez, ( ) adormidera, mediante espectrometría de masas directa.
A) B)
Figura 36.A) Imagen de la Capilla del Ecce Homo (Pego, Comunidad Valenciana), B) Techo
policromado del Salón Dorado de la Lonja de Valencia.
_____________________________________________________________
185
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. PROTEÍNAS Y ACEITES SECANTES
Figura 37. Gráfico de puntuaciones para las DF1 y DF2, calculadas a partir del estudio
estadístico por LDA, de las muestras procedentes de aceites secantes patrón envejecidas
(naturalmente, y acelerado térmicamente y por irradiación UV), analizadas por espectrometría
de masas directa.
A) B)
Tabla 31. Coeficientes estandarizados de las 14 variables originales más importantes para el
modelo construidos mediante tratamiento estadístico de los datos por LDA, para la
diferenciación de los diversos tratamientos de envejecimiento experimentados por los aceites
secantes patrón.
función discriminante
cocientes entre los ácidos grasos 1 2
C10/C8 -1,590 -0,720
diC8/C8 2,149 0,928
C12/C9 0,774 0,375
C16:1/C9 0,779 -2,732
C16/C9 -0,902 1,803
C18:3/C9 -1,505 0,491
C18:1/C9 1,396 0,588
C11/C10 -0,081 -0,762
diC9/C10 0,235 -0,754
C18:2/diC8 1,576 1,301
C18:1/diC8 -3,046 -1,087
C14/C12 -0,756 1,003
C18:2/C16:1 -0,038 -0,737
C18:1/C18:3 3,179 0,969
_____________________________________________________________
187
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. PROTEÍNAS Y ACEITES SECANTES
_____________________________________________________________
188
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. BARNICES DE INSTRUMENTOS DE CUERDA
_____________________________________________________________
189
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. BARNICES DE INSTRUMENTOS DE CUERDA
_____________________________________________________________
190
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. BARNICES DE INSTRUMENTOS DE CUERDA
Tabla 32. Áreas del pico cromatográfico equivalente al derivado metilado del ácido
deshidroabiético para la resina de colofonia más envejecida a varias temperaturas.
T (ºC) 60 70 80 90 100
Área del pico ME-DHA (unidades 80±8 93±5 100±3 98±4 95±6
arbitrarias)
V= 0,2 ml y tiempo de reacción 36 h.
Desviación estándar para tres medidas independiente.
Tabla 33. Áreas del pico cromatográfico del derivado metilado del ácido DHA para la resina
de colofonia más envejecida a varios tiempos de reacción.
Tiempo (h) 6 12 15 18 36
Área de pico ME-DHA 70±10 85±9 97±4 99±2 100±3
(unidades arbitrarias)
V= 0,2 ml y T=80ºC
Desviación estándar para tres medidas independientes.
_____________________________________________________________
191
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. BARNICES DE INSTRUMENTOS DE CUERDA
_____________________________________________________________
194
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. BARNICES DE INSTRUMENTOS DE CUERDA
Figura 39. Cromatogramas (TIC) obtenidos a partir del análisis de la fracción orgánica del
barniz procedente de un laúd de Maler (parte superior) y de un violín de Stradivarius (parte
inferior). Los compuestos característicos de los aceites secantes se indican en amarillo, los
diterpenoides en verde y los triterpenoides en rojo. Las sustancias señaladas en gris
corresponden a contaminantes modernos.
_____________________________________________________________
198
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. BARNICES DE INSTRUMENTOS DE CUERDA
_____________________________________________________________
200
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. BARNICES DE INSTRUMENTOS DE CUERDA
_____________________________________________________________
201
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. BARNICES DE INSTRUMENTOS DE CUERDA
_____________________________________________________________
202
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. BARNICES DE INSTRUMENTOS DE CUERDA
_____________________________________________________________
204
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. RESINAS SINTÉTICAS
________________________________________________________
207
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. RESINAS SINTÉTICAS
parte la otra resina fenólica estudiada (nº 90.39.6) contiene una elevada
cantidad de alquilfenoles (fragmentos característicos), así como
hidroxibenzaldehidos y alquilbencenos.
La resina poliacroleína (Akroid) está compuesta por una compleja
mezcla de diversas sustancias como alquilbencenos, alquilfenoles,
metoxibencenos, metoxifenoles, benzaldehidos y otros derivados cetónicos.
La unidad monomérica acroleína es muy volátil y tiene un bajo peso
molecular, por lo que no se detectó en el pirograma. En este caso no se
considera ningún fragmento característico.
________________________________________________________
209
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. RESINAS SINTÉTICAS
Figura 41. Pirogramas (TIC) resultantes del análisis de muestras procedente de una pintura de
Baselitz, (“Senta”, 1992/1993), en el primer caso de un área con pigmento azul (a) y otro con
coloración negra (b). Los compuestos característicos se indican con rectángulos de la
siguiente manera: aceites secantes en amarillo, resinas cetónicas en rojo, acrílicas en verde y
fenólicas en azul. Las regiones con una distribución continua de hidrocarburos se muestran
con una línea horizontal. Asimismo se indican los siguientes aditivos: el antioxidante butil
hidroxitolueno ( ) y el plastificante éster ftálico (+).
________________________________________________________
211
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. RESINAS SINTÉTICAS
Tabla 36. Parámetros analíticos de los fragmentos obtenidos a partir del análisis de las muestras patrón y procedentes de obra pictórica moderna mediante Py-GC-MS. Se
indican los siguientes datos: orden y tiempo de elución bajo las condiciones de separación cromatográfica aplicadas; denominación (si se ha identificado) o relación carga
masa (m/z) del ion molecular (IM); iones más intensos en el espectro de masas.
iones más iones más
nº T.R. (min) nombre nº T.R. (min) nombre
abundantes (m/z) abundantes (m/z)
1 2,503 acetona 43; 58; 44 26 4,038 ácido metacrílico 86; 69; 45
2 2,509 metil acrilato 55; 42; 43 27 4,038 etilciclohexano 83;55;112
3 2,523 2-butanona 42; 72; 71 28 4,197 3-metilenciclohepteno 93; 79; 91
4 2,672 butanal 43;44;72 29 4,205 2-hexenal 55; 49; 83
5 2,863 ácido acético 43;44;60 30 4,217 etilbenceno 91;106;77
6 2,932 1-hepteno 43;55; 54 31 4,540 1,3-dimetilbenceno 91;106;77
7 2,939 benceno 78;51;50 32 4,600 no identificado 95; 82;67
8 2,991 3-penten-2-ona 43; 69; 84 33 4,710 2-heptanona 43; 58; 71
9 3,043 metil-metacrilato 69;100;99 34 4,72 ciclohexanol 57; 82; 67
10 3,218 metilciclohexano 83;55;96 35 4,758 butil acrilato 55; 56; 73
11 3,315 Z-1-1(butenil)azirina 97; 82; 47 36 4,863 1-etil-3-metilciclohexano 97;55;126
12 3,340 4-metilciclohexeno 81; 67; 96 37 4,868 estireno 104; 78; 51
13 3,517 1-metilciclohexeno 81; 73;96 38 4,900 ciclohexanona 55; 42; 98
14 3,538 tolueno 91;92; 65 39 4,918 xileno 91; 106; 104
15 3,560 no identificado - IM=138 81;97;67 40 4,920 n-heptanal 70; 43; 42
16 3,598 etil metacrilato 69 99 86 41 4,931 no identificado - IM=125 85; 55; 125
17 3,603 n-hexanal 44 56 43 42 5,048 1-etil-4-metilciclohexano 97; 55; 69
18 3,632 1-metil-4-propilbenceno 105; 134; 91 43 5,102 metil 2,2-dimetil-3-hidroxi-propanato 102; 87; 73
19 3,671 1,3-ciclohexadieno 79; 78; 94 44 5,277 (1-metiletil)ciclohexano 82;83;55
20 3,725 1-octeno 70; 55; 56 45 5,310 (1-metiletil)benceno 105; 96; 110
21 3,798 2,2-dimetilpropanal 56; 55; 43 46 5,340 no identificado - IM=126 55;83;97
22 3,851 isobutil acrilato 43;56;73 47 5,425 2,2-dimetil-1S-propanodiol 56, 55; 73
23 3,873 ácido butanoico 60; 74; 43 48 5,430 no identificado 67; 83; 82
24 3,926 3-hidroxi-2,2-dimetilpropanal 56 57 54 49 5,446 no identificado - IM=150 83;55;65
25 3,980 1,3-dimetil-1-ciclohexeno 95; 67; 116 50 5,478 isobutil metacrilato 69;56; 87
_______________________________________________________________________________________________________
212
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. RESINAS SINTÉTICAS
_______________________________________________________________________________________________________
213
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. RESINAS SINTÉTICAS
_______________________________________________________________________________________________________
214
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. RESINAS SINTÉTICAS
_______________________________________________________________________________________________________
215
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. RESINAS SINTÉTICAS
_______________________________________________________________________________________________________
216
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. RESINAS SINTÉTICAS
_______________________________________________________________________________________________________
217
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. RESINAS SINTÉTICAS
Tabla 37. Fragmentos detectados a partir del análisis mediante Py-GC-MS en cada una de las muestras procedentes de resinas sintéticas patrón* y de la obra pictórica
moderna**. (La numeración de los fragmentos se corresponde con la de la Tabla 36). Los compuestos indicados con ( ) son los característicos de cada tipo de resina,
mientras que los marcados con (X) son otros compuestos detectados en el análisis.
*Materiales de referencia (denominación comercial): 1=Kraton G1650; 2=Kraton G1657; 3=Arkon P90; 4=resina de cumarona; 5=Mowilith; 6 =PVAc; 7=Palmer Cement;
8=Mowital B20H; 9=Pigmento Acrílico; 10=Paraloid; 11=AW2 (90.39.14); 12=AW2 (90.39.13); 13=Keton N; 14=Laropal A81; 15=Resina fenólica (90.39.4); 16=Resina
fenólica (90.39.36); 17=Alkyd y 18=Akoid.
**Muestras procedente de la obra pictórica de Baselitz de las áreas de coloración 19=azul y 20=negro.
nº 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 nº 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
1 X 26
2 27
3 X X X X X X X 28 X
4 29 X
5 X X 30 X X X X X X
6 X 31 X X X X
7 X X X X 32 X
8 X 33 X
9 34
10 35
11 X 36
12 X X 37 X X X X X X X X X
13 X X 38
14 X X X X X X X X X X X X X X 39 X X X X X
15 X 40 X X X
16 41 X
17 X X X 42
18 X 43
19 X 44
20 X 45 X
21 X 46 X
22 47 X
23 X X 48 X
24 X 49 X
25 X 50 X
_______________________________________________________________________________________________________
218
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. RESINAS SINTÉTICAS
nº 1 2 3 4 5 6 7 8
9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 nº 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
51 X 84 X
52 X 85 X X
53 86 X
54 87 X
55 X X 88 X X
56 89 X X
57 X 90 X
58 91 X X X
59 X X 92 X
60 X 93 X
61 X 94 X
62 X X X X X 95
63 X X 96 X X
64 X X 97 X
65 X 98 X
66 X X 99 X
67 X 100 X X X
68 X 101
69 102 X X
70 X 103 X
71 X 104 X
72 X X 105 X X
73 X 106 X
74 X 107 X
75 X 108 X
76 X 109 X
77 X 110 X
78 111 X X
79 112 X
80 X X X 113 X X X
81 X 114 X
82 X 115 X
83 X 116 X
_______________________________________________________________________________________________________
219
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. RESINAS SINTÉTICAS
nº 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 nº 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
117 X X 150 X X
118 X 151 X
119 X X 152 X X X X X X
120 X 153 X
121 X 154 X X
122 155 X
123 X 156 X
124 X 157 X
125 X X 158 X
126 159 X
127 X X 160 X
128 X 161 X
129 X 162 X
130 X 163 X
131 X 164
132 X 165 X
133 X 166
134 167 X
135 X 168 X
136 X 169 X
137 X X 170
138 X 171 X
139 X 172 X
140 X 173 X
141 X 174 X
142 X 175 X
143 X 176 X
144 177 X X
145 X 178 X X X
146 X 179
147 X 180 X
148 X X X X 181 X X
149 X 182 X
_______________________________________________________________________________________________________
220
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. RESINAS SINTÉTICAS
nº 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 nº 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
183 X 216 X
184 X 217 X X
185 X 218 X
186 X 219
187 X 220 X
188 X 221 X
189 222 X X
190 X 223 X
191 X 224 X X
192 X 225 X
193 X X 226 X
194 X 227 X
195 X 228 X
196 X X 229 X
197 X 230 X
198 X 231 X
199 X 232 X X
200 X 233 X
201 X 234 X X
202 X 235 X
203 X 236 X X
204 X 237 X
205 X X 238 X
206 X X 239 X
207 X X 240 X
208 X 241 X
209 X 242 X
210 X 243 X
211 X 244 X
212 X 245 X
213 X 246 X
214 X X X X X X 247 X
215 X 248 X
_______________________________________________________________________________________________________
221
V. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. RESINAS SINTÉTICAS
nº 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 nº 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
249 X 264 X
250 X 265 X
251 X 266 X
252 X 267 X X
253 X 268 X
254 X 269 X
255 X X 270 X X
256 X 271 X
257 X X 272 X X
258 X 273 X
259 X 274 X
260 X X 275 X
261 X 276 X
262 X 277 X
263 X X 278 X
_______________________________________________________________________________________________________
222
VI. CONCLUSIONES
223
VI. CONCLUSIONES
______________________________________________________________
225
VI. CONCLUSIONES
______________________________________________________________
226
VI. CONCLUSIONES
______________________________________________________________
227
VI. CONCLUSIONES
______________________________________________________________
228
VI. CONCLUSIONES
______________________________________________________________
229
PART B
FOR DOCTOR EUROPEUS MENTION
ANALYTICAL STUDY OF MATERIALS USED IN
VARNISHES, BINDING MEDIA AND
CONSOLIDANTS IN ARTWORKS BY
CHROMATOGRAPHIC AND SPECTROMETRIC
METHODS
231
VII. SUMMARY
233
SUMMARY. INTRODUCTION
1. Introduction
pigment can be solved, and after applying over the surface of the artwork, it
polymerizes and becomes a rigid net where the pigments are agglutined and
protected [4].
Terpenic resins are made of mixtures of natural substances formed by
hydrocarbons formed by polymerization of isoprene, as well as their partial
oxidized derivatives, which shows alcohol, carbonyl or carboxylic groups
(terpenoids) [7]. These materials have been widely used as varnishes applied
as film coat over paintings or wood objects, as string musical instruments. Its
main function lies in to isolate the object from the environment and to avoid
the degradation of the internal layers. They can also be used to modify the
aesthetical properties by means of the addition of pigments. In the case of
string instruments, the varnish also provides mechanical protection, and can
also influence their sonority. Moreover, on the contrary that in paintings, the
varnish in string instruments is considered as a part of the artwork and can
not be removed [5].
Synthetic resins are materials obtained by industrial polymerization of
low-molecular weight molecules, mainly by radical or chemical
condensation pathway reactions, and were firstly synthesized during the
Industrial Revolution [6,7]. The most usual synthetic resins are polyolefines,
acetate polyvinyls, polyacrylics, alkyd, ketonic , phenol-formaldehyde,
polyacroleins, cellulose nitrate and polysiloxanes. Many of these polymeric
resins are widely used in artworks as binders, agglutinants, adhesives,
consolidants, covering material, varnishes and filler for missing parts in
restoration works. However, they can only be found in artworks elaborated
or restored after the 19th Century [6].
The analytical methodologies used in these studies are based on
techniques with high sensitivity, selectivity, versatility which allow to work
with small samples [7]. Then an extense variety of analytical techniques
have been used in order to characterize the organic materials in artworks.
The vibrational spectroscopic techniques, such as FTIR [138] and
Raman [149], allows the analysis of a small quantity of sample without
previous treatment and the possibility to simultaneously identify a wide
assortment of materials. On the other hand, separation techniques, coupled
with some sort of detection system, are used to obtain information of the
material in the sample by means of the compounds, due to its selectivity, low
sensitivity and reproducibility. Their identification provides the kind of
material, and the characterization is usually made by the relative amount of
the compounds [165] or the presence of several marker-molecules [162]. The
methodology of analysis usually includes a modification of the properties of
the compounds by a derivatization step treatment to improve the sensibility
of the analysis [165,212]. The most used resolutive techniques are
electrophoresis [197], size exclusion chromatography [209] , gas
________________________________________________________
236
SUMMARY. AIMS
2. Aims
________________________________________________________
237
SUMMARY. AIMS
- Selection of the reference compounds for the fatty acids and hydrocarbons,
in order to obtain their relative amount.
- Chemometric study of the information obtained by PCA, in order to
improve the reliability in the differentiation of the natural waxes.
- To verify the analytical procedure, the suggested methodology was applied
to artistic samples.
stationary phase was a Zorbax XBD-C18 column, and mobile phase was a
gradient programmed between these two eluents: 5% of tetrahydrofurane in
water buffered at pH 5.8 with acetic acid/sodium acetate and methanol,
running at 1 mL.min-1 at 30ºC. Under these conditions, an adequate
resolution, without interfering substances, was obtained in 45 minutes. The
the detection was performed at 340 and 450 nm as excitation and emission
wavelengths, respectively [271].
The optimization of the derivatization parameters (reaction time,
reagent concentration) and the chromatographic conditions (solvents, flow,
gradient program, temperature) were optimized using a mixture 0.8 mmol.L-1
of the following standard aminoacids (elution order): aspartic acid, histidine,
glutamic acid, serine, lysine, arguinine, glycine, threonine, alanine, tyrosine,
methionine, valine, phenylalanine, isole ucine and leucine. Afterwards, the
analytical parameters of the methodology were determined for all the
aminoacids, using 0.1 ìmol tryptophan as internal standard. A satisfactory
sensitivity with a limit of detection of 0.08 nmol and an adequate linearity
between 4-330 nmol was obtained for almost the analytes. The analytical
parameters were found similar for all the studied aminoacids, however, 3-
times-higher sensitivity was found for glycine and lysine.
The proteins selected for the study were those most used in tempera or
temple pictorial artworks: albumin, casein, egg, beef gelatin and porcine
gelatin [162]. The characterization was carried out by means of the relative
amount of aminoacids, calculated as the quotient between the
chromatographic peak area corresponding to each aminoacid and leucine
(A(AA)/A(leu)). This last analyte was chosen as reference, due to the
stability of its derivative. In order to improve the reliability of the
differentiation, the obtained data were statistically treated with Principal
Component Analysis. The score plot of the two first principal components
shows the statistic objects grouped by their protein origin with high
resolution. Finally, in order to evaluate the capability of prediction of the
proposed methodology, it was applied to the characterization of samples
from artworks belonging to the Valencian Cultural Heritage. Samples from
four artistic paintings were analyzed and in all of them egg protein was
clearly identified.
Otherwise, it is quite known that the metallic cations, usually coming
from pigments, can complex aminoacids, preventing the derivatization [160].
This effect results in a variation of the relative amount of aminoacid
determined by HPLC-fluorescence, and may be a serious trouble for the
characterization. To avoid it, the analysis of the samples from artistic
artworks was repeated adding a solution of ethylenediamino tetraacetic acid
disodium at pH 9 in ammonia/ammonium chloride, in order to complex the
________________________________________________________
240
SUMMARY. NATURAL WAXES
metallic cations. In this case, egg protein was also identified in the four
studied artworks, and better resolution was found.
The developed analytical procedure shows the advantage of the
detection of the arguinine, which is not possible in gas chromatography with
silica capillary column. Otherwise the main disadvantage is the no
quantification of the secondary aminoacids and cystein. However, the
characterization of the protein can be quite reliably performed with the 15
studied aminoacids by means of the chemometric treatment by Principal
Components Analysis .
________________________________________________________
241
SUMMARY. NATURAL WAXES
________________________________________________________
243
SUMMARY. DRYING OILS
protected from light [240]. The mixture was then filtered and ready for
injection.
The chromatographic resolution of the fatty acids-derivatives was
performed using as stationary phase an apolar column Zorbax XDB-C8. The
composition of the mobile phase changed following a gradient programmed
from methanol/water 90/10 to 100/0 in 25 minutes, and run at 1.5 mL.min -1
at 30ºC. Injection loop volume was 20 ìL and the excitation and emission
wavelenght were adjusted to 325 nm and 295 nm, respectively.
The parameters optimized were the concentration and volume of
reagents, as well as the parameters of the mobile phase (gradient program,
solvent, flow, temperature) and the emission wavelength. The optimization
was performed using the same solution and analytes as for UV-Visible
studies (0.25 mL.min-1 of myristic, palmitic, oleic and stearic acids). In this
case, gaussian shape chromatographic peaks were also obtained, with
satisfactory sensitivity and without interferences.
For both methodologies, the analytical parameters were determined for
each studied fatty acid, using arachidic acid as internal standard. Under UV-
Visible detection, an ample linerarity was found between 3 and 300 nmol,
with a limit of detection of 1.5 nmol. Under fluorescence detection, the
linearity interval was 0.1-180 nmol, and the detection limit was 0.06 nmol.
As seen, the HPLC-fluorescence methodology provides 25-times sensitivity
than with UV-visible detection. However, the analytes were better resolved
under HPLC-UV-Visible conditions, especially palmitic and oleic, which
appears close in HPLC-Fluorescence. Otherwise, the analytical parameters
were found quite similar for the considered fatty acids.
The studied drying oils were those most usually used in oil paintings
as binding media : linseed, walnut and poppy seed [165]. In order to evaluate
the effect of the ageing in the chemical composition of the drying oils, the
study was focused on the analysis of fresh liquid oils, as well as naturally
aged for 5 years [289] and by two artificial accelerated ageing treatment
(thermic [18] and UV irradiation [163]). The characterization of the drying
oils was based on the relative amount of fatty acids, which were calculated
as the quotient of the chromatographic peak area for each fatty acid and the
palmitic acid. The fresh drying oils samples contain high amounts of
unsaturated fatty acids, especially linolenic, linoleic and oleic acid, which
are lost during the ageing. Only oleic acid was found in the aged samples,
depending on the ageing treatment. Otherwise, myristic acid was found in all
the studied samples in too low amount to be used as an identification
parameter. On the other hand, the ratio stearic/palmitic remains roughly
constant for each kind of drying oil, despite the ageing treatment, so this
quotient was considered as characterizing parameter. Using both suggested
________________________________________________________
244
SUMMARY. PROTEINS AND DRYING OILS
________________________________________________________
245
SUMMARY. PROTEINS AND DRYING OILS
________________________________________________________
246
SUMMARY. TERPENIC RESINS
injection. Then a 10ºC.min -1 gradient was applied until 180ºC, and another
gradient of 4ºC.min -1 was applied until 325ºC, temperature that was
maintained for 8 min. The mass spectrometry ionization was made under
standard conditions at 70 eV, and the detector scanned from 50 to 850 m/z.
Each standard and samples from string instrument varnishes were
analyzed following the detailed procedure, and their corresponding
compounds were identified by means of the retention time and the mass
spectrum. Then, for each standard, the mass spectrum of the highest
chromatographic peak was introduced in a database, together to other useful
information as the retention time, the name, reference material and the
relative intensity in decreasing order. Furthermore, the chromatographic
peaks found in the samples from historical violins were compared with those
stocked in the database, in order to identify them and propose hypothesis
about the reference materials in the varnishes.
The obtained results points to the use of linseed oil as solvent for the
varnishes. The hypothesis about the characterization of the resinic material
can be summarized as follows:
a) Maler Lute. Traces of highly oxidized Pinaceae resin, probably
Venice turpentine or colophony were found, as well as triterpenic
compound, perhaps coming from elemi.
b) Venere theorbo. Venice turpentine was a constituent of the varnish,
together or not with another Pinaceae resin. On the other hand, the sample
showed a highly oxidized state.
c) Stradivari violin. A Pinaceae resin, probably Venice turpentine was
characterized; however, the use of colophony can not be excluded.
polyacrolein) [6,7].
The solid sample from standard or pictorial artwork was introduced in
a crucible and pyrolyzed by the Curie -point method at 590; 650 or 764ºC,
without previous treatment or derivatization. The fragments were then
introduced in splitless mode in the chromatographic system. The injector
temperature was 250ºC. The separation was performed in a (5%-phenyl-
methyl-polysiloxane) Low Bleed capillary column HP 5MS, and the gas
carrier was helium running at a constant flow of 0.5 mL.min -1 . The initial
oven temperature was 50ºC, maintained for 2 min, and then a 10ºC.min -1
gradient was applied until 320ºC (nearly 29 min). The mass spectrometry
ionization was made under standard conditions at 70 eV, and the detector
scanned from 42 to 550 m/z.
For each standard material, the compounds obtained by thermic
breakage were identified by means of their corresponding mass spectrum.
Furthermore, for each detected fragment, the information regarding on the
retention time, mass spectrum, name and standard material was stocked.
Special attention was paid over the fragments which structure is close to the
monomer of the synthetic resin, and which would be more useful to its
characterization in unknown samples. Furthermore, the chromatographic
peaks found in samples from modern artworks were compared with those
obtained by analysis of the standards, in order to propose hypothesis about
the materials in its composition.
The results obtained in the analysis from Baselitz artwork points to the
presence of ketonic resin. Some additives as drying oils, paraffin wax, an
antioxidant and a plastifiant were also identified.
________________________________________________________
249
VIII. ANALYTICAL STUDY OF
SYNTHETIC POLYMERS IN
ARTWORKS
251
VIII. SYNTHETIC POLYMERS. EXPERIMENTAL
1. Experimental
1.1 Standards
________________________________________________________
253
VIII. SYNTHETIC POLYMERS. EXPERIMENTAL
________________________________________________________
254
VIII. SYNTHETIC POLYMERS. EXPERIMENTAL
1.3 Instrumentation
2.1.1 Vinylpolymers
________________________________________________________
257
VIII. SYNTHETIC POLYMERS. RESULTS AND DISCUSSION
________________________________________________________
258
VIII. SYNTHETIC POLYMERS. RESULTS AND DISCUSSION
________________________________________________________
259
VIII. SYNTHETIC POLYMERS. RESULTS AND DISCUSSION
Figure 42. Pyrograms (TIC), from the analysis of the blue (a) and (b) samples from a Baselitz
painting (“Senta”, 1992/1993). Characteristic compounds are indicated with coloured
rectangles as follows: yellow for drying oil, red for ketonic polymer, green for polyacrylics
and blue for phenol-formaldehyde resins. Time regions with a continuous series of
hydrocarbons are marked with a horizontal straight line. The following additives are as well
marked: butylated hydroxytoluene ( ) (antioxidant) and phthalic ester (+) (plasticizer).
________________________________________________________
260
VIII. SYNTHETIC POLYMERS. RESULTS AND DISCUSSION
The thorough study of the pyrograms obtained from the analysis of the
artistic samples allow to establish the presence of compounds corresponding
to the standard synthetic resins, as well as some additives and other materials
in the painting. The pyrograms from the study of the blue dyed sample (at
590ºC), and black pigmented sample (at 764ºC), are shown in the Figure 42.
In both cases, a wide amount of hydrocarbons was detected. A series
of linear alkanes, even and odd, were identified, so that they do not probably
indicate the presence of beeswax. This n-alkane distribution indicated that
they can be considered as traces of paraffin. The antioxidant butylated
hydroxytoluene and the monoterpenes camphene and á-canphenal were also
detected.
The alkylbenzenes detected in the analysis of almost studied standards
are probably the result of reorganizations of other small fragments. For this
reason, they do not provide significant information for the characterization
of the synthetic resins.
________________________________________________________
261
VIII. SYNTHETIC POLYMERS. RESULTS AND DISCUSSION
The detection of short chain fatty acids and aldehydes is not enough to
establish the presence of oil material, because long fatty acids, as palmitic,
oleic or stearic acid have not been detected. Phthalic ester, a plasticizer
additive, was as well identified.
The detection of several characteristic fragments of ketonic resin
(cyclohexanone, 2-methylcyclohexanone and 2-ethylcyclohexanone) pointed
to the use of a ketonic polymer as AW2 or Keton N. On the other hand, the
detection of methylpropyl methacrylate is not sufficient to propose the use of
a polyacrylic resin.
Table 36. Analytical parameters of the obtained fragments by means of the study of the
samples from standards and from a modern pictorial artwork by Py -GC-MS. The following
information is indicated: order and elution time under the applied separation chromatographic
conditions; name (if identified) or m/z of the molecular ion (IM); most intense ions in the
mass spectrum.
Table 37. Detected fragments through the analysis by Py -GC-MS in each sample from
standard synthetic resin* and the modern painting**. (The numeration of the fragments
corresponds to that in Table 36). The compounds indicated with ( ) are those considered as
characteristic of each resin, whereas those marked with (X) are other substances detected in
the analysis.
*Reference materials (commercial name): 1=Kraton G1650; 2=Kraton G1657; 3=Arkon P90;
4=coumarone resin; 5=M owilith; 6 =PVAc; 7=Palmer Cement; 8=Mowital B20H; 9=Acrylic
Pigment; 10=Paraloid; 11=AW2 (90.39.14); 12=AW2 (90.39.13); 13=Keton N; 14=Laropal
A81; 15=Phenol Resin (90.39.4); 16=Phenol Resin (90.39.6); 17=Alkyd and 18=Akoid.
**Samples from a modern painting by Baselitz, pigmented in 19=blue and 20=black.
________________________________________________________
262
IX. CONCLUSIONS
263
VI. CONCLUSIONS
5. The study of the organic fraction in varnishes from music instruments has
been achieved by means of gas chromatography coupled to mass
spectrometry. The comparison of the compounds detected in the standards
and those found in the samples from string instruments allows the
identification of the materials used in the elaboration of the varnishes.
5.1 A wide set of materials described in recipes of varnishes for
Renacentist wood objects was selected as standard. These materials were
mainly terpenic resins and essential oils.
________________________________________________________
267
VI. CONCLUSIONS
from the samples from a modern pictorial artwork, in nearly 29 minutes. The
characteristic fragments detected in the pyrograms are compounds with a
structure close that the monomer of the resin, reason why they allow the
identification of the corresponding synthetic polymer with more reliability.
6.3 The proposed analytical methodology was applied to the analysis
of samples from a modern pictorial artwork by the German painter Georg
Baselitz (“Senta, 1992/1993), supposed to be carried out in acrylic paint. The
thourough study of the obtained pyrograms revealed the presence of
characteristic fragments of ketonic resin, paraffin, drying oil and plasticizer,
instead of the expected acrylic markers.
________________________________________________________
269
X.
BIBLIOGRAFÍA/REFERENCES
271
X. BIBLIOGRAFÍA/REFERENCES
_____________________________________________________________
281
X. BIBLIOGRAFÍA/REFERENCES
112(1975)673
[216] A. Mehta, A.M. Oeser, M.G. Carlson, Journal of Chromatography B:
Biomedical Sciences and Applications 719(1998)9
[217] D.S. Nichols, N.W. Davies, Journal of Microbiological Methods
50(2002)103
[218] N. E. Hoffman, J. C. Liao, Analytical Chemistry 48(1976)1104
[219] E. Vioque, P. Maza, F. Millán, Journal of Chromatography
331(1985)187
[220] H. Miwa, C. Hiyama, M. Yamamoto, Journal of Chromatography
321(1985)165
[221] H. Miwa, Journal of Chromatography A 881(2000)365
[222] H. Miwa, M. Yamamoto, T. Momose, Chemical and Pharmaceutical
Bulletin 28(1980)599
[223] R. Peters, J. Hellenbrand, Y. Mengerink, S. Van der Wal,
Journal of Chromatography A 1031(2004)35
[224] T. Toyo’oka, Analytica Chimica Acta 465(2002)111
[225] T. Yoshida, A. Uetake, H. Yamaguchi, N. Nimura, T. Kinoshita,
Analytical Biochemistry 173(1988)70
[226] M. Yamaguchi, S. Hara, K. Obata, Journal of Liquid Chromatography
18(1995)2991
[227] Y.Saito, T. Uchiyama, K. Sasamoto, K. Takata, Y. Ohkura, K. Uneo,
Analyica Chimica Acta 300(1995)243
[228] M. Saito, M. Chiyoda, T. Ushijima, K. Sasamoto, Y Ohkura,
Analytical Science 10 (1994) 669
[229] M. Iketa, K. Shimada, T. Sakaguchi, Journal of Chromatography
305(1984)261
[230] Y.M. Lee, H. Nakamura, T. Nakajima, Analytical Science 5(1989)205
[231] J. You, W. Zhang, Y. Zhang, Analytica Chimica Acta
416(2001)163
[232] Y. Yasaka, M. Tanaka , T. Shono, T Tetsumi, J. Katakawa,
Journal of Chromatography 508(1990)133
[233] K. Akasaka, H. Ohrui, H. Meguro, Analyst 118(1993)765
[234] H. Tsuchiya, T. Hayashi, H. Naruse, N. Tagaki, Journal of
Chromatography 231(1982)247
[235] M. Yamaguchi, R. Matsunaga, K. Fukuda, M. Nakamura, Journal of
Chromatography 414(1987)275
[236] A. Takadate, T. Masuda, C. Tajima, C. Murata, M. Irikura, S. Goya,
Analytical Science 8(1992)663
[237] A. Takadate, T. Masusa, C. Murata, C. Haratake, A. Isobe, M. Irikura,
Analytical Science 8(1992)695
[238] H. Cisse, R. Farinotti, Journal of Chromatography 225(1981)509
[239] J.S. Yoo, V.L. Mc Guffin, Journal of Chromatography 627(1992)87
[240] S. Lam, E. Grushka, Journal of Ch romatography 158(1978)207
_____________________________________________________________
283
X. BIBLIOGRAFÍA/REFERENCES
_____________________________________________________________
286