Ramtun Fillke Zugun

Descargar como pdf o txt
Descargar como pdf o txt
Está en la página 1de 48

ACTIVIDADES PARA APRENDER MAPUZUNGUN

Autora:
Natalia Iturra Catribil
(kallfü)
Copyright © Todos los Derechos Reservados
6
Ramtun zugu/ preguntas

Interrogativos

- Chem am (¿Qué?).

- Tuchi am (¿Cuál?).

- Iniy, iñiy am (¿Quien?).

- Chunten, tunten am (¿Cuantos?)

- Chew am (¿Dónde? ¿A dónde?)

- Chumül am (¿Cuándo?)

- Chumgechi am (¿Cómo?)

1.- De acuerdo a los interrogativos, estructura una oración con las siguientes imágenes.
1.- Completa la siguiente tabla, en relación a la interpretación de cada pregunta y su respuesta
correspondiente.

Preguntas cotidianas

Ramtun Interpretación Respuesta

Iney pigeymi am

Chew tuwimi am

Tunten txipantu nieymi am

Chillkatuleymi am

Chew chillkatuleymi am

Chem chillkatuleymi am

Küzawküleymi am

Chew küzawkuleymi am
Ramtun Interpretación Respuesta

Iñiy pigey ta mi chaw am

Chew tuwi ta mi chaw am

Tunten txipantu niey ta mi


chaw am

Chumkey ta mi chaw am

Chew küzawkey ta mi chaw


am

Chem küzawkey ta mi chaw


am

Chumkey ta mi ñuke am

Chew küzawkey ta mi ñuke


am

Chem küzawkey ta mi ñuke


am

Nieymi lamgen kam peñi am

Tunten lamgen kam peñi


nieymi am

Chumkey(gün) ta mi (pu)
lamgen kam peñi am
FILLKE
zugu
VERBOS : FILLKE ZUGU
Müley, gen, txipan, nien, tuwün, pegelün, küpan, akun, gen, az
(verbo y/o calificativo).

- Chalin : Saludar
- Azkintun : Mirar - Chillkatun: Estudiar
- Awkantun: Jugar
- Chafün: Pelar
- Ayen : Reir
- Amun : Ir
- Allkün : Oír - Gülamtun : Aconsejar
- Akun
- Akun : Llegar
: Lleg
- Güman : Llorar
CH

- Pütokon : Beber
- Purun : Bailar - Nentun : Sacar
- Pen : ver
- Pewman : Soñar
- Mañumün: Agradecer
- Mageluwün: Invitar
- Kellun : Ayudar
- Kintun : Buscar
- Kimün : Conocer - Uwamtun : Escuchar
-Küzawün : Trabajar

-.Ülkantun : cantar
- Werkün : Enviar
- Wirarün : Gritar
- Wülün : Dar

- Txipan : Salir
- Txekan : Caminar
- Zugun : Hablar
- In : Comer
- Zuamün: Necesitar - Füwün : Hilar
- Yamün : Respetar
Chalin: Saludar

Gülamtun: Aconsejar

-Ülkantun : cantar
Fillke zugu

Artículos Definidos
TA TI
PU KIÑE KIÑEKE
(el/la)
(los/las) (uno/ (unos/
una) unas)

Ta ti ñarki Pu ñarki

Kiñe ñarki Kiñeke ñarki


1.-Completa la siguiente tabla, construyendo la oración en mapuzugun con el artículo
correspondiente.

2.- Ahora en tu cuaderno, realiza 8 oraciones, utilizando los artículos revisados (Ta ti, pu, kiñe, kiñeke)
Fey mew may (ahí / entonces)

Müchay (después de.., dentro de


poco, un rato más),
Tüfachi anthü (hoy),
Pürüm (luego / al instante),
Fewla (recién),
Liwen (de mañana/ temprano),
Tüfawüla (ahora), Weza fütxa kuyfi mew:
(antaño),
Epuemew (pasado
mañana) Müchay müten (pronto)

Kuyfi (hace tiempo),


Wüle (mañana)
Rupan anthü (tarde/pasado el
mediodía),
Wiya (ayer),
Petu (todavía, aún),
Epuemum (anteayer) Pichi wüne (mientras / más
adelante)
Ella kuyfi (un tiempo
atrás) Rumel (siempre),

Pichintu (por poco tiempo),


Fütxa kuyfi (hace
mucho tiempo) Chumkaw rume: (nunca),

Rüf chumkaw rume (jamás),

1.Realiza en tu cuaderno, al menos 4 oraciones, utilizando los adverbios de tiempo, en los distintos tiempos revisados.
Ponwitu: (al fondo),
Tüyüw: (allá),
Wekun: (afuera),
Tüfa püle: (acá),
Wenutu: (arriba),
Tiye mew: (allí),
Naeltu, nag püle: (abajo /
Tüfi mew: (ahí),
al lado abajo),
Faw: (aquí / acá),
Wentetu: (delante/ al lado
Inha fül: (cerca),
arriba),
Ka mapu: (lejos),
Furi püle: (detrás),
Puñma: (enfrente),
Wente mew: (encima),
Ponwi: (dentro),
Müñche mew: (debajo),

Ragiñtu: (en el medio).


Adverbio de cantidad
Pichin: (poco), Alün: (mucho), Zoy / ka müten:
(más), Pichin müten: (poco no más), Fey kay:
(basta / bastante), Fentxen: harto / (en número),
Alün: (harto (en tamaño), Epe: (casi), Chem no
rume: (nada), Gewelay: (se acabó, no hay más),
Kom: (todos).

Adverbio de afirmación
Feley may: (sí, así es), Rüf: (cierto), Ka fey:
(también), Ka felekatuy (también es así), Rüftu:
(verdaderamente), Femgechi: (Así), Fey llemay:
(por cierto, así es)
Kurü: (negro) Narfün: (húmedo)

Lig: (blanco) Lüy lüy: (estilando)

Küme: (bueno, bonito) Küchan: (lavado)


Txongli: (flaco)
Weza: malo),
Motxi: (gordo)
Kümey:(sabroso, exquisito) We: (nuevo)
Wez wez: (travieso)
Lif: (limpio)
Ayüfali: (agradable)
Poz: (sucio), Üzefali:(desagradable)
Kurü: (negro) Ünun:(asqueroso)
Günel: (serio, formal,
Lig: (blanco) reflexivo)
Afman:(efusivo, admirable)
Chofü: (flojo) Ñom: (manso, domesticable).
Külfün: (alentado, atento)
Nor: (derecho)
Wüchün: (chueco)
Kochü: (dulce)
Kotxü: (salado)
Wütxe: (frío)
Are: (calor, caliente)
Füshkü: (fresco)
Kufün: (caldeado)
Ankün: (seco)
Külchaf: (mojado)
1.- Escribe cinco adjetivos por cada imagen.

1…………………………….

2…………………………….

3…………………………….

4…………………………….

5…………………………….

1…………………………….

2…………………………….

3…………………………….

4…………………………….

5…………………………….

1…………………………….

2…………………………….

3…………………………….

4…………………………….

5…………………………….
Kiñeke zugu: (Enlaces)
Ka
Kam
Mew
Pu

Adjetivo posesivo
Ta ñi (mío – mía)
Ta ñi pu (míos -mías)
Ta mi (tuyo – tuya)
Ta mi pu (tuyos – tuyas)
Ta yu (nuestro nuestra)
Ta yiñ pu (nuestros – nuestras)
Ta mu (vuestro – vuestra)
Ta mün pu (vuestros – vuestras)
Adjetivo demostrativo
- Tüfachi (este- esta)
- Tüfachi pu (estos, estas)
- Feychi (ese, esa)
- Feychi pu (esos esas)
- Tiyechi (aquel, aquella)
- Tiyechi pu (aquellos, aquellas)

Ejemplos de Demostrativos:
Esta bufanda es de lana
Estos guantes son de cuero
¡Este libro es mío!
Esta mujer es guapa.
Estas mujeres son guapas.
Me aprietan estos zapatos.
Ese hombre es médico.
Me gustaría cantar como esa artista
Esos hombres son médicos.
Esas frutillas se ven muy jugosas.
Prefiero sentarme en aquel asiento.
Aquella nube parece un caballo.

También podría gustarte