Edictum Feris
Edictum Feris
Edictum Feris
es Abril- 2018
Derecho Romano,
www.ridrom.uclm.es
Tradición Romanística y
ISSN 1989-1970
Ciencias
ridrom@uclm.es
Histórico-Jurídicas
1
www.ridrom.uclm.es Abril- 2018
2
www.ridrom.uclm.es Abril- 2018
3 El propio CUJACIO decía que vel minorem no podía figurar en el texto del
edicto edilicio. Cfr. Opera Omnia (Nápoles 1722), col 272. Vid., al respecto,
la abundante biblografía que recoge SCIALOJA, V., en BIDR 13 (1900), p. 76.
4 Su argumentación es la siguiente: « ¿Qué puede significar minor aper?
¿Creían quizás los ediles inocuo un maior aper? Y ¿Por qué lo preceden de
un vel? Todo se vuelve claro si en vez de minorem se pone la palabra
maialem, desconocida por los copistas, y se confronta VARRÓN, De r. r. 2, 4,
21: Castrantur verres commodissime anniculi, utique ne minores quam semestres:
quo facto nomem mutant atque a verribus dicuntur maiales. Verres y maiales
son, por tanto, los mismos animales: el cerdo doméstico, que se distingue
con uno u otro nombre antes y después de la castración (de ahí el vel), y
los ediles califican como aprum —jabalí o cerdo salvaje— a los animales
selváticos peligrosos. Por lo demás, minorem no fue más que una ulterior
corrección de maiorem con la que se quiere el vel en el sentido de “también-
selbs”». Cfr. HUSCKE,P.E., Zur Pandektenkritik (Leizpig 1875), p. 52.
3
www.ridrom.uclm.es Abril- 2018
edictum. Edicti Perpetui quae reliqua sunt (Leipzig, 1869) p. 266; LENEL, O., p.
566, nota 8.
4
www.ridrom.uclm.es Abril- 2018
391, nota 4; LENEL, O., últ. op. cit., p. 566, nota 8; IMPALLOMENI ,
L'editto degli edili curuli, (Padua, 1954) cit. p. 87, nota 3.
11 Así GUARINO, A., en cuya opinión «il carattere glossatorio di sive editto
5
www.ridrom.uclm.es Abril- 2018
6
www.ridrom.uclm.es Abril- 2018
7
www.ridrom.uclm.es Abril- 2018
triunfo sobre un carro tirado por una cuadriga de elefantes, pero el propio
Plutarco —que es quien nos refiere el hecho— añade que no se pudo llevar
a cabo debido a la angostura de la porta triumphalis. Cfr. Pomp. 14,4.
21 Cfr., ad ex., SUETONIO, Claud . 2,2; MARCIAL, Epigram. 8,65,9-10.
22 PLAUTO, Pers. 199; 435-6; CICERÓN, Fam. 7,1; LIVIO, 29,24; 39, 22,2;
SUETONIO, Claud. 21
8
www.ridrom.uclm.es Abril- 2018
estos animales fuera poca, todavía se les azuzaba con aguijones y con
fuego.
26 MARCIAL, Spect. 21,7-8.
9
www.ridrom.uclm.es Abril- 2018
imitado por otros, según nos transmiten DIÓN CASIO, 43,22, y PLINIO, Ep.
6,34.
29 La más extendida en la buena cocina es la de aper o jabalí; así se
10
www.ridrom.uclm.es Abril- 2018
alimentare romano fra il I sec. a. C. e il l sec. d. C., en RIL 100 (1966), pp. 157-
204.
30 Según el edicto de Diocleciano del año 301, un león de primera categoría
11
www.ridrom.uclm.es Abril- 2018
perros, CICERÓN, Tusc. 1, 45, 108: si lupi canibus símiles sunt; ID., Ac. 2, 16,
50: canes ut montivagae per saepe ferae Naribus inveniunt quietes; LUCRECIO
1, 405: canis acer; HORACIO, Epad. 12,6: acres; VARRÓN, De r. r. 1,21: acriores
et vigilantes; SÉNECA, Oedip. 932: rabiosus; PLINIO, N H 29, 4,32: saeva canum
rabies; ISIDORO, Orig. 12, 1,25: canis nomen latinum Graecam etymologiam
habere videtur; Graece enim dicitur. Licet eum quidam a canore latratus
appellatum existiment, ea quod insonat; unde et canere. Nihil autem sagacius
canibus; plus enim sensus ceteris animalibus habent; por contra, en ibid., 26,
detalla con harta elocuencia su extraordinaria fidelidad: Namque soli
sua nomina recognoscunt; dominas suos diligunt; dominarum tecla defendunt
; pro domnis suis se morti obiciunt; voluntarie cum domino ad praedam
currunt; corpus domini sui etiam mortuum non relinquunt. Anorum postremo
12
www.ridrom.uclm.es Abril- 2018
naturae est extra homines esse non posse. In canibus duo sunt: aut fortituda,
aut velocitas. Sobre los verracos, ISIDORO, Orig. 25: Verres, quod grandes
habeat vires. Sobre los jabalíes, ibid., 27: aper a feritate vocatus, ablata Flittera
et subrogata P. Unde et apud Graecos, id est ferus, dicitur. Omne enim, quod
ferum est et inmite, abusive agreste vocamus. Sobre los osos, ibid., 2,22:
Ursorum caput invalidum; vis maxima in brachiis et lumbis; unde interdum
erecti insistant. Sobre los lobos, ibid., 23: Lupus Graeca derivatione in lingua
nostram transfetur. Lupas enim illi dicunt; autem graece a moribus
appellatur, quad rabie rapacitatis quaequae invenerit trucidet. Alii lupas
vocatos aiunt quasi leopos, quod quasi leonis, ita sit illi virtas in pedibus;
unde et quidquid pede presserit non vivit; 24: Rapax autem bestia et cruoris
appetens; de qua rustici aiunt vocem hominem perdere, si eum lupus prior
videri. Sobre las panteras, OVIDIO, Met. 3,669: pictarumque; acent fera corpora
pantherarum; ISIDORO, Orig. 8-10: Bestia minutis orbiculis super picta, ita
amlatis ex fulvo circulis, nigra vel alba distingatur varietate. Sobre los leones,
OVIDIO, Her. 10,85: ferus; JUVENAL, Sat. 14,247: pardus, tigris, leo si quid
adhuc est quod fremat in terris violentius; ISIDORO, Orig. 3-6: Leo autem
Graece, Latine rex intrpretatur, eo quod prínceps sit omnium bestiarum (...)
longi et coma simplici acres. Animas eorum frons et cauda indicat.
Virtus eorum in pectare; firmitas in capite ( ...) Circa hominem leonum
natura est ut nisi laesi nequeant irasci.
13
www.ridrom.uclm.es Abril- 2018
34 GALLO, F., Studi sulla distinzione fra res mancipi e res nec mancipi (Turín
1958), p. 47.
35 De las palabras de VARRÓN se infiere paladinamente que constituía un
14
www.ridrom.uclm.es Abril- 2018
38 Gai. 2,14a: ( ...) animalia quae collo dorsove domari solent, velut boves,
equi, muli, asini. Con todo, la frase en cuestión , habida cuenta de la
laguna textual , procede de la integración realizada por KRÜGER, P.,
Collectio, 1 (Berlín 1923), p. 48, que siguen los editores españoles de las
Instituta gayanas. Cfr., en este sentido, D’ORS, A., Gayo. Instituciones
(Madrid 1943), p. 49; HERNÁNDEZ TEJERO, F., y otros, Gayo. Instituciones
(Madrid 1985), p. 109. Contra, NICOSIA, G., Il testo di Gai. 2.15 e la sua
integrazione, en Labeo 14 (1968), p. 175, donde señala que «mi sembra
piú corretto integrare domantur asiché domari solent».
39 Sobre el texto gayano, vid., entre otros, KNEIPP, F., Gaio institulionum
comm. secundus (Jena 1912), p. 5-6 (nota 1) y 125; SOLAZZI, S., Glosse a Gaio,
15
www.ridrom.uclm.es Abril- 2018
en Studi per il XIV Centenario della Codif . Giust. (Pavía 1934), p. 349 ss.;
GARCÍA GARRIDO, M.J., Derecho a la caza y «ius prohibendi» en Roma,
en AHDE 26 (1956), p. 269 ss.; GALLO, F., Studi sulla dislinzione, cit., p. 25
ss. y nota 28; NICOSIA, G., Animalia quae coito dorsove domautur, en IVRA
18 (1967), p. 95 ss., con abundante bibliografía ; GUARINO, A., Inezie di
Giureconsolti (Nápoles 1978), pp. 63 a 66.
40 KRÜGER, P., Collectio, I, cit., p. 48, prefiere leer item; pero en favor de
16
www.ridrom.uclm.es Abril- 2018
17
www.ridrom.uclm.es Abril- 2018
camelli nec mancipi sunt tiene una fácil explicación: muestra sin
ambages que únicamente se reputan mancipi los animales de
tiro y carga que cumplían tales funciones en época antigua46.
Se observa la neta correspondencia entre el edicto
edilicio y el pretorio de his qui deiecerint vel effuderint47:
D. 21,1,40,1 y 42 (Ulp. 2 ad ed. aed. cur.): fr. 40.1: Deinde
aiunt aediles: ne quis canem, verrem (vel minorem), aprum, lupum,
ursum, pantheram, leonem. fr. 42: qua vulgo iter fiet, ita habuisse
velit, ut cuiuquam nocere damnumve dare possit. si ad versus ea
factum erit et homo liber ex ea reperierit (solidi ducenti)
sestertiorum ducentorum milium, si nocitum homini libero esse
18
www.ridrom.uclm.es Abril- 2018
19
www.ridrom.uclm.es Abril- 2018
48 Cfr. la nota 14. Puede ejercitarse por cualquiera —quivis ex populo— que
tenga interés, dentro del año siguiente a la producción de las lesiones. Con
todo, no es transmisible pasivamente a los herederos. Vid. SANFILIPPO, C.,
Il risarcimenlo del danno per l'uccisione di un uomo libero nel diritto romano, en
Annali Catania 5 (1959). p. 126.
49 KASER, M., Zum Ediktstill, en Festschrift Schulz, 2, cit., p. 69.
50 CASAVOLA, F., Studi sulle azione popular romane: Le “actiones populares”
20
www.ridrom.uclm.es Abril- 2018
21
www.ridrom.uclm.es Abril- 2018
algunos de una antigua raíz da, que indica la acción de legar; otros ven en
el mismo término un participio del verbo dare. Cfr., entre los diccionarios
etimológicos, WALDE, C.-HOFMANN, A., Lateinisches Etymologisches
Wortebuch (Heidelberg 31938), p. 322; LEWIS-SHORT, A Latin Dictionary, cit.
p. 511; ERNOUT, A.,-MEILLET, A., Dictionnaire éthymologique de la langue
latine (París 41959), p. 163; KREBS, J. B. Antibarbarus der lateinischen Sprache
22
www.ridrom.uclm.es Abril- 2018
en BIDR 16 (11904), p. 206 s.; SANFILIPPO, C., Il risarcimento del danno, cit.,
p. 125 ss.; literatura más moderna en GONZÁLEZ SÁNCHEZ, A., Reflexiones
sobre el problema de las lesiones a un hombre libre, en Homenaje a Juan Iglesias,
cit., 2, p. 773 ss.
23
www.ridrom.uclm.es Abril- 2018
58 Con razón ha señalado KASER, M., (Zum Edikstill, cit., pp. 39-40)
que en damnum dare facere uno de los verbos es realmente superfluo
(entberlich). A su juicio, tal repetición se encuentra también en el edicto
pretorio (D. 9, 3, 1 pr.) y en la fórmula de la actio communi dividundo
(D. 10, 3,3 pr.). Posteriormente aparece en la lex Rubria 20,13 (FIRA 1,
171), mientras que, por un lado, la lex Aquilia, más antigua, se conforma
con damnum faxit (D. 9,2,27,5) y , por otro, en los demás edictos figura
24
www.ridrom.uclm.es Abril- 2018
o bien damnum facere (D. 47, 8,2 pr.) o sólo dare (D. 11, 1,5 pr. D. 43, 8,2
pr; D. 47, 9, 1 pr.).
59 Así ALBANESE, B., cuando afirma : «E' chiaro che il danno fu inteso,
60 DAUBE, D., On the use of the term «damnum», cit., p. 102; también, BOVE,
L., s. v. Danno (Diritto romano), en NNDI 5 (Turín 1961), p. 146.
25
www.ridrom.uclm.es Abril- 2018
26
www.ridrom.uclm.es Abril- 2018
62Cfr., por todos, GROSSO, G., I problemi dei diritti reali nell´impostazione
romana (Turín 1944), p. 74 ss.; Problemi generali del diritto attraverso il diritto
romano (Turín 1967), p. 144 ss.
27